Andy Durgan. Artigo tirado de En lucha. Anticapitalismo y revolución (aquí). Traducido por À revolta entre a mocidade. Andy Durgan é historiador, membro de En Lucha, da Fundació Andreu Nin e autor do libro El Bloque Obrero y Campesino (1930-1936). Sobre a figura de Andreu Nin temos também escrito os autores deste blogue: "Andreu Nin e a XII AN do BNG 1892-2012" (aqui) e "Sobre o Frente Único e o papel do PSOE na II Restauraçom bourbónica" (aqui).
Andreu Nin foi unha das figuras máis importantes na historia do marxismo do Estado español. Fai xa case 76 anos asasinárono axentes de estalinismo. O luns 17 de xuño fáiselle un acto de homenaxe no parlamento catalán -o maior acto de recoñecemento de Nin que se fixo até agora.
Con todo tal acto - nun sitio que tanto Nin, como Lenin, designarían como "a cova de ladróns" - non é exento de contradicións.
Hoxe en dia coa maior crise do capitalismo desde a época do propio Nin -os anos 30- as súas ideas e a súa traxectoria son máis relevantes que nunca.
Andreu Nin naceu no Vendrell (Catalunya) en 1892. Mestre de profesión, despois de pasar brevemente polo republicanismo, o seu interese polas cuestións sociais fíxolle ingresar en 1913 no PSOE en Barcelona. Con todo, Nin tampouco se sentiu totalmente cómodo cos socialistas. A súa actitude en defensa dos dereitos nacionais de Catalunya e a súa oposición internacionalista á I Guerra Mundial situouno pronto nunha posición contraria á da dirección do seu partido.
Dous acontecementos contribuirían á radicalización de Nin: a Revolución Rusa e o grande auxe das loitas obreiras en Catalunya. Impresionado pola grande combatividade do anarcosindicalismo, afiliouse á CNT en 1918. A finais de 1919 asistía como delegado ao Congreso do PSOE e ao da CNT, ambos os celebrados en Madrid. Con todo, cando o Congreso socialista se negou a adherirse á Internacional Comunista, Nin rompeu co PSOE e dirixiuse seguidamente ao Congreso da CNT, que si deu o seu apoio á nova Internacional.
A consecuencia da detención dun bo número de dirixentes da CNT, Nin chegou a ser Secretario do Comité Nacional da CNT a principios de 1921. Con el chegaron á dirección outros militantes do sector máis pro-comunista que conseguiría a adhesión da CNT á nova Internacional Sindical Vermella (ISR).
Nin formou parte da delegación da CNT no Primeiro Congreso da ISR en Moscova, mais non puido regresar ao Estado español ao ser arbitrariamente implicado no asasinato do primeiro ministro Eduardo Dato. Nin, entón, púxose a traballar para a ISR. Pronto se afiliou ao Partido Comunista soviético. Foi elixido, ademais, deputado do Soviet de Moscova.
En 1926, aliñouse coa Oposición de esquerda, encabezada por Trotsky, na súa loita contra a burocratización do partido e as formulacións de Stalin. Como consecuencia, Nin foi apartado de todos os seus cargos na ISR. Viviu nunha situación de vixilancia permanente en Moscova e unicamente a súa condición de estranxeiro salvouno de ser detido como moitos oposicionistas.
No verán de 1930, Nin conseguiu marcharse a Barcelona onde a súa capacidade de experto tradutor permitiulle sobrevivir. E así, grazas a Nin, publicáronse en catalán por primeira vez diversas obras clásicas da literatura rusa.
Ao chegar axudou a organizar a oposición trotskista. En marzo do 1932, os trotskistas españois convertéronse nun partido con acenos propios, a Esquerda Comunista de España (ICE), no canto de continuar coa ficción de ser unha "fracción" do PCE. Esta decisión, e o rexeitamento máis tarde de ÍCEA da proposta de Trotsky aos seus seguidores de entrar nos partidos socialistas, significaría a case ruptura co trotskismo internacional.
Mentres tanto, Nin volvera a colaborar estreitamente con Joaquín Maurín, compañeiro desde os anos 20, e agora dirixente do Bloque Obreiro e Campesiño. Despois da derrota do movemento revolucionario de outubro de 1934 abriuse un proceso que terminaría coa fundación do Partido Obreiro de Unificación Marxista (POUM) en setembro de 1935.
O desenvolvemento político do ICE e do BOC durante o últimos catro anos facilitou un achegamento que posibilitaría a unificación das dúas organizacións. Tanto o BOC como a ICE defenderon a centralidade da fronte única contra o fascismo, o internacionalismo e a democracia obreira contra o estalinismo, a autodeterminación para as nacionalidades oprimidas e o mesmo análise da revolución pendente a nivel estatal.
O pensamento de Nin
As formulacións de Nin, grazas á experiencia acumulada na ISR e ao seu coñecemento da obra de Lenin, sitúanse moi por encima do que era o nivel medio da produción teórica marxista española naqueles anos. As súas achegas máis relevantes foron en relación coa natureza da revolución española, a cuestión nacional, o fascismo e os problemas de organización obreira.
Como Maurín, Nin estaba convencido da incapacidade da burguesía para levar a cabo a revolución democrática e resolver os "problemas da terra, das nacionalidades, das relacións entre a Igrexa e o Estado, da transformación do aparello administrativo burocrático do antigo réxime e da loita contra a reacción."
A pequena burguesía, como clase, nunca podería ter a forza para dirixir soa unha revolución. Só a clase traballadora, co apoio dos campesiños e de sectores da pequena burguesía, podería impor un programa verdadeiramente democrático ao mesmo tempo que abrir o camiño cara ao socialismo. A pesar da intensidade das loitas populares durante 1931, unha parte importante das masas continuaba crendo na capacidade do goberno republicano para introducir cambios reais. Expor "reivindicacións democráticas" era, segundo Nin, a mellor forma de debilitar aquelas ilusións, porque os republicanos eran incapaces de satisfacelas.
No pensamento de Nin foi central a súa visión da cuestión nacional, exposta máis claramente no seu libro Os movementos de emancipación nacional, publicado en 1935. Aquí Nin explica o desenvolvemento histórico dos movementos nacionais e reafirma teses centrais do pensamento de Lenin. Reivindica a defensa do dereito de autodeterminación e a importancia da loita pola liberdade nacional entre os obxectivos democráticos da revolución, ao mesmo tempo que condena o internacionalismo abstracto do os anarquistas e socialistas que non distinguían entre o nacionalismo opresor e oprimido. No caso específico de Catalunya, Nin considerou que había que "enarborar a bandeira da República Catalá, co fin de desprazar da dirección do movemento á pequena burguesía indecisa e claudicante."
O crecente perigo do fascismo sería outra das preocupacións centrais de Nin. Xa en 1924, como dirixente da ISR, Nin escribira un das primeiras análises do fascismo italiano. O seu libro As ditaduras dos nosos días, publicado en 1930 en resposta ás críticas do líder da dereita catalá, Francesc Cambó, contra a "ditadura soviética", expón as súas concepcións sobre a natureza do fascismo.
Consideraba que, aínda que non existían no Estado español as condicións para un fascismo de masas típico como en Italia ou Alemaña, cada vez existían máis posibilidades para o desenvolvemento dunha variante local do fascismo, na que o Exército xogaría un papel fundamental. A análise de Nin -e de Maurín- contrastou coa confusión dos anarquistas, que oscilaban entre a desconsideración do perigo fascista e a aplicación do termo fascista a calquera tentativa reaccionaria, e o PCE, que até 1934 tachaba aos socialistas de social-fascistas, incluso considerándoos como a ameaza máis seria para a clase traballadora.
Tanto para derrotar o fascismo como para avanzar até a revolución facía falta a unidade obreira. Por iso, Nin saudou con entusiasmo a creación das Alianzas Obreiras durante 1934. Pero rexeitou a estratexia da Fronte Popular proposta polo Comintern en 1935, porque significaba a subordinación das organizacións obreiras ás da pequena burguesía. Insistiu, como outros marxistas revolucionarios, en que o movemento obreiro, sen descontar a colaboración especifica con outras forzas, debe manter a súa independencia política.
Guerra e revolución
Ao estalar a Guerra Civil, Nin converteuse no máximo dirixente do POUM, dado que Maurín foi sorprendido na zona fascista. Nos poucos meses que quedaban antes de ser asasinado, destacou a súa grande capacidade como axitador e dirixente revolucionario.
Como é ben sabido, o POUM defendía a estreita conexión entre a revolución social e a guerra. Unha posición que pronto tropezou coa dos sectores republicanos, principalmente do PCE-PSUC, que presentaban a guerra como unha loita para defender a democracia e a República. No entanto, como resaltou Nin: "Os obxectivos concretos da revolución democrática foron realizados non pola burguesía liberal, a cal non os puido materializar en cinco anos, senón pola clase traballadora, que os resolveu en poucos días coas armas na man".
A revolución estaba en marcha nas fábricas, no campo e nas frontes, sobre todo en Catalunya e Aragón, mais non existía un poder revolucionario. Un poder capaz non só de consolidar a revolución senón tamén de satisfacer as reivindicacións da pequena burguesía e de superar os crecentes problemas económicos e militares con que se enfrontaba a República.
Para Nin non existiu o "duplo poder" como insistían os trotskistas, senón unha fragmentación do poder. Para estabelecer un novo poder revolucionario era imprescindíbel a colaboración dos anarcosindicalistas. Nin recoñecía a grande forza da CNT e a FAl, "o seu formidábel instinto de clase" que os levou a unha "enérxica e audaz acción revolucionaria". "Nós", declarou Nin en abril de 1937, "estamos mil veces máis preto dos militantes da FAI, que non son marxistas, mais que son revolucionarios, que dos do PSUC, que se denominan marxistas e non son revolucionarios."
O problema era que a CNT se opuña a calquera tipo de novo estado e, así, a súa revolución limitábase a tomar o control das fábricas e a terra e a formar milicias sen ningún tipo de mando único. A pesar de todos os seus esforzos para persuadir á dirección anarquista a cambiar as súas posicións, o POUM viuse obrigado máis dunha vez a seguir á CNT. Este foi o caso ao estabelecerse en setembro de 1936 o Consell da Generalitat formado por todas as organizacións antifascistas.
O feito de que o programa económico do goberno catalán fose o mesmo que Nin escribira poucas semanas antes para o Consell d'Economía, fixo crer ao POUM que o peso das forzas revolucionarias continuaría vixente.
Nin, en representación do POUM, foi nomeado Conseller de Justícia e empezou a pór en práctica unha profunda reforma do sistema xurídico. O seu obxectivo era, segundo as súas propias palabras, "legalizar e recoller o que fixeron as masas traballadoras na rúa". Entre outras cousas, Nin estabeleceu os Tribunais Revolucionarios, introduciu os plenos dereitos civís para a mocidade, un sistema libre de "casamento civil" e legalizou o aborto.
Porén a obra reformadora de Nin na Consellería de Justícia non durou moito. Xa entón as presións para acabar cos experimentos revolucionarios ían en aumento. En decembro, debido á presión do PSUC e dos representantes do goberno soviético, o POUM era excluído da Generalitat.
Nin sinalaba que "a eliminación do POUM do Goberno da Generalitat ten un profundo significado político [...]. Quéresenos eliminar (da Generalitat) porque somos fieis á revolución proletaria. Porque defendemos intransigentemente as conquistas da revolución."
Contrarrevolución
O POUM converteuse entón no primeiro branco das forzas que querían acabar coa revolución social en Catalunya. A súa posición minoritaria deixábao nunha situación moito máis vulnerábel que a CNT.
Había outra razón pola cal o POUM estaba a piques de ser a primeira vítima da contrarrevolución: a súa oposición firme á política do Comintern e as súas protestas ante a liquidación da vella garda bolxevique na URSS. A campaña internacional do Comintern sobre os supostos "crimes" dos "trotskistas" como "axentes do fascismo" proporcionaba o contexto para denunciar ao POUM.
Nin, como dirixente do POUM e vello inimigo da burocracia estalinista, foi sistematicamente difamado. O diario da División Marx, do PSUC, por exemplo, declaraba que Nin nunca traballara porque sempre "había cobrado de Hitler?. O POUM non se consideraba "inimigo da URSS". Nin aprobou con entusiasmo a chegada da axuda militar rusa, aínda que engadiu: "esta axuda tiña que ter vido, como diciamos nós, hai máis de dous meses, e a situación actual sería moi diferente". Para o POUM, a mellor maneira de defender á URSS era estender a revolución e acabar así co seu illamento do primeiro Estado obreiro.
O POUM tampouco era trotskista; aínda que sempre defendese o papel de Trotsky como dirixente revolucionario. De feito, o vello bolxevique e os seus seguidores someteron ao POUM a unhas críticas moi rigorosas durante o transcurso da guerra.
A ofensiva contra a revolución culminou cos chamados "Feitos de maio" en Barcelona. Como explicou Nin, o POUM prestou a súa "solidariedade activa ao movemento, aínda sabendo de antemán que non podía triunfar". A capitulación da CNT en maio 1937, deixou o POUM nunha posición moi vulnerábel. A campaña estalinista contra Nin e o seu partido intensificouse, culminando na súa ilegalización, acusado de organizar o putsch de maio e de ser unha organización infiltrada por espías do inimigo.
O 16 de xuño de 1937 presentáronse na sede central do POUM axentes policiais enviados desde Madrid, e detiveron a Nin. En compañía de axentes da policía secreta soviética, foi levado finalmente a unha prisión privada de Alcalá de Henares. Alí, despois de ser torturado nun intento de facerlle "confesar" os seus "crimes", foi asasinado. Pola súa banda, a prensa comunista oficial publicou noticias sobre "a fuga do bandido Nin coa axuda dun comando fascista". O asasinato de Nin causou unha grande conmoción, e a consecuente campaña internacional librou, seguramente, aos outros dirixentes do POUM dun final semellante.
A morte de Nin converteuse nun símbolo da derrota da Revolución Española, derrota que acabou non soamente coas aspiracións de centos de miles de traballadores e traballadoras, senón que, en último termo, abriu o camiño á vitoria fascista.
Nenhum comentário:
Postar um comentário