Ana Agostino. Artigo tirado de SinPermiso (aquí). Tradución À revolta entre a mocidade. Ana Agostino é Asistente social pola Universidade da República (Montevideo) e Doutora en Estudos de Desenvolvemento pola Universidade de Sudáfrica.
Símbolo da resistencia contra a segregación racial, primeiro presidente da Sudáfrica postapartheid, impulsor dunha polémica saída ao réxime que privilexiou o coñecemento da verdade sobre a xustiza, Nelson Mandela -internado a semana pasada en grave estado, aos 94 anos- foise convertendo co paso do tempo nun ícono nacional incuestionado. Tamén nunha marca. E nunha das poucas fontes de lexitimidade ante a súa base social dun goberno que invoca a herdanza do líder pero que profundou a brecha social entre a propia poboación negra.
O sábado pasado ao mediodía o noso amigo Verne Harris estaba convidado a xantar á nosa casa en Pretoria. Foi un deses xantares nos que apenas se pode conversar porque o invitado non para de atender o seu celular. Verne é o director do Centro de Memoria da Fundación Mandela e a información sobre o estado de saúde do ícono surafricano non deixaba de facer soar o seu Blackberry. Había algo de déjà vu nesa escena: moitas outras tardes ou mediodías sentados no xardín á espera de que tras o son do seu celular chegase a noticia que podía cambiar a cara de Sudáfrica, e do mundo. Verne con todo estaba tranquilo. Está convencido de que o seu país hai tempo que vive unha realidade pos-Mandela, só que no imaxinario colectivo isto non se termina de aceptar. Moito menos aínda no Congreso Nacional Africano (cna), consciente de que, en grande medida, a súa lexitimidade como organización política está atada á figura de quen foi o primeiro presidente negro de Sudáfrica.
A pesar das resistencias hai indicios de que a poboación xa comezou a aceptar a non inmortalidade do seu líder e na prensa do domingo citáronse varias voces chamando a "deixar partir a Madiba", que poida irse con dignidade, que "Deus libéreo dos seus sufrimentos", ou expresións similares. O Sunday Times titulou "É hora de que o deixemos ir". O presidente de Sudáfrica, Jacob Zuma, en cambio, resístese. "O noso presidente Madiba débese recuperar rapidamente porque queremos que quede connosco por moito tempo", dixo.
Quen fai declaracións sobre o estado de saúde de Mandela era un feito cargado de significados. É parte, en realidade, da batalla polo que fai xa bastante tempo é un territorio en disputa: o legado de Mandela. Verne di con todo que este legado non está dado, porque os legados non se reciben senón que se constrúen. A batalla por tanto é quen, como e para beneficio de quen se crea e recrea ese legado. Os actores máis visíbeis da disputa son a familia, a fundación e o partido, mais están moi lonxe de ser os únicos. A nivel da opinión pública o partido vén gañando a batalla. E o partido, ademais, desde hai moitos anos, non se distingue do goberno. Polo que as declaracións oficiais sobre o estado de saúde de Mandela saen da oficina do presidente de Sudáfrica.
O Congreso Nacional Africano é con seguridade o que máis necesita a Mandela vivo. O exemplo máis claro do que podería chamarse a desesperación por manter a imaxe do partido inexorabelmente ligada á do líder histórico foi a visita en abril deste ano dunha delegación partidaria encabezada por Jacob Zuma á casa de Mandela en Johannesburgo en que houbo numerosas fotos, filmación e trasmisión ao país e ao mundo dun expresidente apenas alerta e case sen movemento apoiando a súa man sobre a do actual presidente riseiro e desexoso de ser captado por todas as cámaras posíbeis. Houbo enoxo da familia, críticas da oposición, e unha incomodidade que atopou expresión en varios medios de prensa con respecto á utilización indigna dunha enorme figura para os intereses dun partido cuxa imaxe pública vén deteriorándose progresivamente.
É que, a pesar do convencemento que desde o Centro de Memoria da fundación tense con respecto a que esta xa é unha Sudáfrica post-Mandela, o home vivo é unha figura da que se pode sacar diñeiro, fama e votos. A pelexa por seguir sacándoos logo da súa partida será atroz, non hai dúbidas.
En maio fíxose pública a batalla legal que iniciaron dúas das fillas de Mandela, Makaziwe e Zenani, para acceder aos fondos provenientes da venda de pinturas realizadas polo seu pai. Segundo informes de prensa surafricanos, en 2005 Mandela indicou que non quería que as súas fillas se inmiscisen nos seus negocios, e dúas compañías formadas para ese fin fanse cargo destas obras. Un dos representantes destas é George Bizos, un dos máis coñecidos avogados polos dereitos humanos en Sudáfrica, que defendeu a Mandela hai 50 anos e co que mantén unha grande amizade. Makaziwe e Zenani, con apoio de 17 membros da familia, iniciaron un xuízo para remover a Bizos e aos seus dous socios de modo de acceder ás ganancias da venda destas pinturas e sketches, incluídas copias de litografías da man dereita de Mandela, supostamente cunha palma que lembra a forma do continente africano, e asinadas polo ex presidente.
A venda dos dereitos de filmación do funeral do seu avó na vila de Qunu por parte de Mandla Mandela estivo na prensa surafricana intermitentemente polo menos desde 2009. Cando Mandla se divorciou en 2012, a súa ex esposa reclamou parte dos fondos supostamente negociados coa BBC, o que determinou que el se presentase ante unha corte negando tal acordo. O rumor nunca cesou desde entón con respecto a que cadea televisiva viuse favorecida cos dereitos de filmación. O que é un feito é que varias cadeas internacionais hai xa varios anos tentan obter acordos con poboacións locais para garantir boas posicións cando chegue o momento de despedir ao líder surafricano.
Persoas non tan achegadas tamén se viron involucradas en acusacións e contraacusaciones por intentos de obter recursos aproveitando o seu coñecemento persoal ou proximidade con Mandela, xa sexa para beneficio propio ou mesmo doutros. Unha delas é a actriz surafricana Charlize Theron, quen foi recibida persoalmente e con grande honra polo expresidente cando obtivo un Óscar da Academia en 2004. En 2009, con todo, tivo un enfrontamento coa fundación, pois colleitou 130 mil dólares nun remate de beneficencia cuxo premio era unha cea con Mandela para a que nunca pediu autorización. Ese mesmo ano a fundación tamén se viu involucrada nun incidente co goberno da República do Congo pola inclusión nun libro escrito polo presidente Denis Sassou Nguesso dun prólogo asinado por Mandela. Cando directivos da fundación cuestionaron a inclusión deste texto indicando que nunca fora escrito polo ex presidente surafricano, voceiros do goberno do Congo declararon nunha entrevista á BBC que a fundación trataba a Mandela como unha marca comercial e que o seu nome non lles pertencía a eles senón a todo o continente africano.
Aínda que finalmente comprobouse que Mandela nunca escribira ese prólogo, a acusación respecto ao tratamento de Mandela como "marca" non foi nunca rebatida. É que desde finais do noventa, cando a figura pública claramente se consolidou cun status de celebridade internacional, comezouse a falar en varios círculos achegados ao primeiro presidente post-apartheid do "fenómeno marca Mandela". Desde entón a utilización da súa imaxe en souvenirs, roupa e varios outros obxectos para a venda turística, así como en exhibicións, galerías, museos, acontecementos culturais e por diversas causas creceu de maneira exponencial, en Sudáfrica e no mundo. Só a modo de exemplo, ademais das pinturas da súa autoría, vendéronse os seus diarios persoais, cartas, notas e outros arquivos. A recadación de todos estes emprendimientos utilízase en parte para as diversas iniciativas benéficas como o Fondo de Nenos Mandela e outros. Un caso especial é o da campaña 46664 iniciada pola Fundación Mandela, cuxo nome provén do número de preso do ex presidente en Robben Island. Xurdiu en 2002, orixinalmente como unha campaña global de sensibilización e prevención do vih-sida e tivo grande repercusión, particularmente en Europa, con concertos multitudinarios que simultaneamente buscaban honrar a Mandela e recadar fondos para causas nas que el cre, e ao redor das cales se mobiliza moitísima xente, incluídos Embaixadores 46664. Nos últimos anos a campaña ampliouse máis aló da temática da sida e ten como fin, segundo lese na páxina web, responder ao que Mandela expuxo no seu discurso durante o concerto de 2008 en Londres, respecto de que chegara a hora de "atopar novas mans para levantar o peso". Así en 2009 Nacións Unidas declarou o 18 de xullo, día dos seus aniversario, o Día Internacional de Nelson Mandela. Desde a campaña vese este día como unha das oportunidades para "demostrar o rol que cada persoa pode cumprir en levar adiante o legado humanitario de Mandela" realizando distintas actividades e proxectos. Pero ademais a campaña 46664 asociouse a varias empresas de modo de non depender economicamente de doazóns e puxo en marcha varios proxectos, entre outros a Pulseira Oficial 46664, o paquete inicial para telefonía celular Vodacom 46664 e acordos con Brand ide 46664 Apparel, que se encarga de comercializar roupa e outros produtos. Quen entre á páxina www.46664.com poderá ver cartas do bispo Desmond Tutu, publicidade de roupa interior e mallas, accións polo Día de Mandela, historias sobre a orixe da marca e mesmo a invitación a sumarse a oportunidades de negocios.
Omnipresente
Para a poboación surafricana a presenza de Mandela está en todas e cada unha destas iniciativas que forman parte da realidade cotiá. É infinita a cantidade de rúas, pobos, municipalidades, escolas, universidades, centros comunitarios e todo tipo de edificios que se chaman Mandela. Os animais ("the big five") que distinguían cada un dos billetes surafricanos segundo o seu valor quedaron dun só lado, e en todas as denominacións do outro lado sorrí Mandela. Podería dicirse que Mandela é case sinónimo de Sudáfrica. Nun dos tantos "Mandela scares" (sustos pola saúde de Mandela que se han ir sumando ao longo dos anos), Nic Dawes do Mail and Guardian escribiu en febreiro de 2011 que "o que os surafricanos senten por Mandela non é simplemente afecto ou respecto. Incluso o amor non é unha palabra o suficientemente forte. A súa presenza é parte da estrutura do noso ser nacional. Preocúpanos que talvez non sexamos exactamente nós sen el". Como parte daquel mesmo "susto", nunha entrevista de prensa onde xurdiu o tema da saúde de Mandela o bispo Desmond Tutu preguntou: "Que máis queremos del?"
A realidade do país é con todo moi distante da "nova Sudáfrica" que se anunciaba coa liberación de Mandela e da "nación arco iris", segundo un termo acuñado precisamente polo bispo Desmond Tutu. Mandela e os seus esforzos pola reconciliación nacional foron un aceno de identidade no esforzo por construír ese país. A outra grande aceno, asociada precisamente con estes dous homes, foi a entrega do informe final da Comisión de verdade e Reconciliación en 1998. Mandela culminou o seu mandato en 1999 e o país continuou a súa marcha embriagado co seu novo status internacional, o seu home estrela, o seu proceso exemplar, as súas riquezas supostamente agora a disposición de todos os seus cidadáns. Porén a realidade mostrou niveis de vih-sida inaceptábeis, unha violencia endémica con cada vez maior número de vítimas, niveis de pobreza persistentes, indicadores sociais desagregados por raza que apenas se mostraban mellorías respecto dos anos do apartheid, coa educación ocupando as peores posicións, brotes de xenofobia con ataques recorrentes a estranxeiros procedentes sobre todo doutros países africanos, ineficiencia estatal reflectida en múltiples crises de servizos públicos, niveis de corrupción crecentes que foron alcanzando cada vez máis aos líderes partidarios, incluíndo parlamentarios e altos xerarcas gobernamentais que terminaron presos, sendo o propio presidente Zuma un dos que non quedou inmune fronte ao fenómeno.
Aínda cando Mandela xa non xoga un rol político no país, a súa mera existencia é o recordatorio doutra realidade posíbel. Hai unha nostalxia de Mandela, por el, mais polo país que el encabezou ao final do apartheid. Mentres viva, esa nostalxia doe menos. Cando chegue o momento de despedilo tamén se despedirá aquela Sudáfrica que naceu en 1994 e que efectivamente xa non é. Retomando a Verne, a elaboración -e reelaboración- do legado de Mandela non implica o esforzo por facer revivir aquel país senón por reimaginarlo. Coa convicción e a claridade que marcou a loita de moitísimos homes e mulleres na súa resistencia ao apartheid, pero coa capacidade para saber que os desafíos actuais son outros e requiren novas respostas. Desafíos que inclúen, entre outros, superar a sedución do capital que condicionou o exercicio do poder por parte do cna e que colaborou a converter en "marca" ao "pai da patria". En Mandela en por si (Mac Millan, Pretoria, 2011), un compendio de citas, o ex presidente di: "A nosa é unha visión dunha Sudáfrica xusta e democrática, na que toda a súa xente poida gozar dunha vida plena e proveitosa". A sinxeleza desta frase dá conta da inmensidade da tarefa.
O símbolo
Nelson Mandela naceu o 18 de xullo de 1918 nunha pequena vila en Transkei, na provincia do Cabo Oriental, e recibiu o nome de Rolihlahla Dalibhunga Mandela. Pertence ao clan Madiba, do pobo thembu. O seu bisavó era un rei thembu e o seu pai era conselleiro da familia real thembu. Cando comezou a escola déuselle o nome de Nelson. En 1939 comezou a estudar na única universidade para negros, Fort Hare, da que foi expulsado por participar en accións de protesta en 1940. Retomou os seus estudos en Unisa, a maior universidade a distancia de Sudáfrica, e en 1943 obtivo o seu título en dereito. Volveu estudar en Unisa durante os seus anos de prisión en Robben Island.
Mandela uniuse ao Congreso Nacional Africano en 1944 con 26 anos, sendo un dos fundadores da liga da Mocidade. Desde 1948 participou en accións de resistencia ás políticas do apartheid. En 1956 foi detido xunto con outros 155 integrantes do movemento e acusados de traizón. O xuízo durou catro anos e medio e finalmente foi absolto, pero nese mesmo ano, 1961, pasou á clandestinidade. En xuño formouse o brazo armado do CNA, Umkhonto we Sizwe (mk), e Mandela foi o seu primeiro comandante en xefe. Como tal recibiu adestramento militar en varios países de África. Tras varias entradas e saídas de prisión, en 1963 foi detido coa intención de deixalo preso polo resto da súa vida. En xuño de 1964, xunto a altos dirixentes de CNA como Walter Sisulu, Ahmed Kathrada e Govan Mbeki, foi sentenciado a cadea perpetua e trasladado á prisión de Robben Island. Estivo nesta illa até 1982, cando o levaron á prisión de Pollsmoor, en Cidade do Cabo, de onde finalmente foi liberado en 1990. Foi durante os anos en Pollsmoor que se consolidou a súa reputación a nivel internacional como un símbolo da resistencia ao apartheid. Nese período rexeitou varias ofertas de liberación condicionadas que lle ofreceu o goberno, buscando debilitar a resistencia e a mobilización da poboación africana. A mediados do oitenta Mandela comezou a ter desde o cárcere conversacións exploratorias con integrantes do goberno para a creación de condicións que permitisen unha negociación entre este e o CNA. Logo da súa liberación foi electo presidente do CNA na primeira conferencia nacional en territorio surafricano desde que o partido fora prohibido en 1960. En 1993 recibiu o premio Nobel da paz xunto co presidente de Sudáfrica, F W de Klerk. O 27 de abril de 1994 celebráronse as primeiras eleccións libres e o 10 de maio asumiu como primeiro presidente dunha Sudáfrica democrática. O seu goberno estivo caracterizado por grandes esforzos ao redor do que el chamou a "reconciliación nacional", sendo a Comisión da Verdade e a Reconciliación uno dos instrumentos fundamentais deste proceso. (Fonte: Nelson Mandela, en Conversations with Myself. Picador, Nova York, 2011.)
O sábado pasado ao mediodía o noso amigo Verne Harris estaba convidado a xantar á nosa casa en Pretoria. Foi un deses xantares nos que apenas se pode conversar porque o invitado non para de atender o seu celular. Verne é o director do Centro de Memoria da Fundación Mandela e a información sobre o estado de saúde do ícono surafricano non deixaba de facer soar o seu Blackberry. Había algo de déjà vu nesa escena: moitas outras tardes ou mediodías sentados no xardín á espera de que tras o son do seu celular chegase a noticia que podía cambiar a cara de Sudáfrica, e do mundo. Verne con todo estaba tranquilo. Está convencido de que o seu país hai tempo que vive unha realidade pos-Mandela, só que no imaxinario colectivo isto non se termina de aceptar. Moito menos aínda no Congreso Nacional Africano (cna), consciente de que, en grande medida, a súa lexitimidade como organización política está atada á figura de quen foi o primeiro presidente negro de Sudáfrica.
A pesar das resistencias hai indicios de que a poboación xa comezou a aceptar a non inmortalidade do seu líder e na prensa do domingo citáronse varias voces chamando a "deixar partir a Madiba", que poida irse con dignidade, que "Deus libéreo dos seus sufrimentos", ou expresións similares. O Sunday Times titulou "É hora de que o deixemos ir". O presidente de Sudáfrica, Jacob Zuma, en cambio, resístese. "O noso presidente Madiba débese recuperar rapidamente porque queremos que quede connosco por moito tempo", dixo.
Quen fai declaracións sobre o estado de saúde de Mandela era un feito cargado de significados. É parte, en realidade, da batalla polo que fai xa bastante tempo é un territorio en disputa: o legado de Mandela. Verne di con todo que este legado non está dado, porque os legados non se reciben senón que se constrúen. A batalla por tanto é quen, como e para beneficio de quen se crea e recrea ese legado. Os actores máis visíbeis da disputa son a familia, a fundación e o partido, mais están moi lonxe de ser os únicos. A nivel da opinión pública o partido vén gañando a batalla. E o partido, ademais, desde hai moitos anos, non se distingue do goberno. Polo que as declaracións oficiais sobre o estado de saúde de Mandela saen da oficina do presidente de Sudáfrica.
O Congreso Nacional Africano é con seguridade o que máis necesita a Mandela vivo. O exemplo máis claro do que podería chamarse a desesperación por manter a imaxe do partido inexorabelmente ligada á do líder histórico foi a visita en abril deste ano dunha delegación partidaria encabezada por Jacob Zuma á casa de Mandela en Johannesburgo en que houbo numerosas fotos, filmación e trasmisión ao país e ao mundo dun expresidente apenas alerta e case sen movemento apoiando a súa man sobre a do actual presidente riseiro e desexoso de ser captado por todas as cámaras posíbeis. Houbo enoxo da familia, críticas da oposición, e unha incomodidade que atopou expresión en varios medios de prensa con respecto á utilización indigna dunha enorme figura para os intereses dun partido cuxa imaxe pública vén deteriorándose progresivamente.
É que, a pesar do convencemento que desde o Centro de Memoria da fundación tense con respecto a que esta xa é unha Sudáfrica post-Mandela, o home vivo é unha figura da que se pode sacar diñeiro, fama e votos. A pelexa por seguir sacándoos logo da súa partida será atroz, non hai dúbidas.
En maio fíxose pública a batalla legal que iniciaron dúas das fillas de Mandela, Makaziwe e Zenani, para acceder aos fondos provenientes da venda de pinturas realizadas polo seu pai. Segundo informes de prensa surafricanos, en 2005 Mandela indicou que non quería que as súas fillas se inmiscisen nos seus negocios, e dúas compañías formadas para ese fin fanse cargo destas obras. Un dos representantes destas é George Bizos, un dos máis coñecidos avogados polos dereitos humanos en Sudáfrica, que defendeu a Mandela hai 50 anos e co que mantén unha grande amizade. Makaziwe e Zenani, con apoio de 17 membros da familia, iniciaron un xuízo para remover a Bizos e aos seus dous socios de modo de acceder ás ganancias da venda destas pinturas e sketches, incluídas copias de litografías da man dereita de Mandela, supostamente cunha palma que lembra a forma do continente africano, e asinadas polo ex presidente.
A venda dos dereitos de filmación do funeral do seu avó na vila de Qunu por parte de Mandla Mandela estivo na prensa surafricana intermitentemente polo menos desde 2009. Cando Mandla se divorciou en 2012, a súa ex esposa reclamou parte dos fondos supostamente negociados coa BBC, o que determinou que el se presentase ante unha corte negando tal acordo. O rumor nunca cesou desde entón con respecto a que cadea televisiva viuse favorecida cos dereitos de filmación. O que é un feito é que varias cadeas internacionais hai xa varios anos tentan obter acordos con poboacións locais para garantir boas posicións cando chegue o momento de despedir ao líder surafricano.
Persoas non tan achegadas tamén se viron involucradas en acusacións e contraacusaciones por intentos de obter recursos aproveitando o seu coñecemento persoal ou proximidade con Mandela, xa sexa para beneficio propio ou mesmo doutros. Unha delas é a actriz surafricana Charlize Theron, quen foi recibida persoalmente e con grande honra polo expresidente cando obtivo un Óscar da Academia en 2004. En 2009, con todo, tivo un enfrontamento coa fundación, pois colleitou 130 mil dólares nun remate de beneficencia cuxo premio era unha cea con Mandela para a que nunca pediu autorización. Ese mesmo ano a fundación tamén se viu involucrada nun incidente co goberno da República do Congo pola inclusión nun libro escrito polo presidente Denis Sassou Nguesso dun prólogo asinado por Mandela. Cando directivos da fundación cuestionaron a inclusión deste texto indicando que nunca fora escrito polo ex presidente surafricano, voceiros do goberno do Congo declararon nunha entrevista á BBC que a fundación trataba a Mandela como unha marca comercial e que o seu nome non lles pertencía a eles senón a todo o continente africano.
Aínda que finalmente comprobouse que Mandela nunca escribira ese prólogo, a acusación respecto ao tratamento de Mandela como "marca" non foi nunca rebatida. É que desde finais do noventa, cando a figura pública claramente se consolidou cun status de celebridade internacional, comezouse a falar en varios círculos achegados ao primeiro presidente post-apartheid do "fenómeno marca Mandela". Desde entón a utilización da súa imaxe en souvenirs, roupa e varios outros obxectos para a venda turística, así como en exhibicións, galerías, museos, acontecementos culturais e por diversas causas creceu de maneira exponencial, en Sudáfrica e no mundo. Só a modo de exemplo, ademais das pinturas da súa autoría, vendéronse os seus diarios persoais, cartas, notas e outros arquivos. A recadación de todos estes emprendimientos utilízase en parte para as diversas iniciativas benéficas como o Fondo de Nenos Mandela e outros. Un caso especial é o da campaña 46664 iniciada pola Fundación Mandela, cuxo nome provén do número de preso do ex presidente en Robben Island. Xurdiu en 2002, orixinalmente como unha campaña global de sensibilización e prevención do vih-sida e tivo grande repercusión, particularmente en Europa, con concertos multitudinarios que simultaneamente buscaban honrar a Mandela e recadar fondos para causas nas que el cre, e ao redor das cales se mobiliza moitísima xente, incluídos Embaixadores 46664. Nos últimos anos a campaña ampliouse máis aló da temática da sida e ten como fin, segundo lese na páxina web, responder ao que Mandela expuxo no seu discurso durante o concerto de 2008 en Londres, respecto de que chegara a hora de "atopar novas mans para levantar o peso". Así en 2009 Nacións Unidas declarou o 18 de xullo, día dos seus aniversario, o Día Internacional de Nelson Mandela. Desde a campaña vese este día como unha das oportunidades para "demostrar o rol que cada persoa pode cumprir en levar adiante o legado humanitario de Mandela" realizando distintas actividades e proxectos. Pero ademais a campaña 46664 asociouse a varias empresas de modo de non depender economicamente de doazóns e puxo en marcha varios proxectos, entre outros a Pulseira Oficial 46664, o paquete inicial para telefonía celular Vodacom 46664 e acordos con Brand ide 46664 Apparel, que se encarga de comercializar roupa e outros produtos. Quen entre á páxina www.46664.com poderá ver cartas do bispo Desmond Tutu, publicidade de roupa interior e mallas, accións polo Día de Mandela, historias sobre a orixe da marca e mesmo a invitación a sumarse a oportunidades de negocios.
Omnipresente
Para a poboación surafricana a presenza de Mandela está en todas e cada unha destas iniciativas que forman parte da realidade cotiá. É infinita a cantidade de rúas, pobos, municipalidades, escolas, universidades, centros comunitarios e todo tipo de edificios que se chaman Mandela. Os animais ("the big five") que distinguían cada un dos billetes surafricanos segundo o seu valor quedaron dun só lado, e en todas as denominacións do outro lado sorrí Mandela. Podería dicirse que Mandela é case sinónimo de Sudáfrica. Nun dos tantos "Mandela scares" (sustos pola saúde de Mandela que se han ir sumando ao longo dos anos), Nic Dawes do Mail and Guardian escribiu en febreiro de 2011 que "o que os surafricanos senten por Mandela non é simplemente afecto ou respecto. Incluso o amor non é unha palabra o suficientemente forte. A súa presenza é parte da estrutura do noso ser nacional. Preocúpanos que talvez non sexamos exactamente nós sen el". Como parte daquel mesmo "susto", nunha entrevista de prensa onde xurdiu o tema da saúde de Mandela o bispo Desmond Tutu preguntou: "Que máis queremos del?"
A realidade do país é con todo moi distante da "nova Sudáfrica" que se anunciaba coa liberación de Mandela e da "nación arco iris", segundo un termo acuñado precisamente polo bispo Desmond Tutu. Mandela e os seus esforzos pola reconciliación nacional foron un aceno de identidade no esforzo por construír ese país. A outra grande aceno, asociada precisamente con estes dous homes, foi a entrega do informe final da Comisión de verdade e Reconciliación en 1998. Mandela culminou o seu mandato en 1999 e o país continuou a súa marcha embriagado co seu novo status internacional, o seu home estrela, o seu proceso exemplar, as súas riquezas supostamente agora a disposición de todos os seus cidadáns. Porén a realidade mostrou niveis de vih-sida inaceptábeis, unha violencia endémica con cada vez maior número de vítimas, niveis de pobreza persistentes, indicadores sociais desagregados por raza que apenas se mostraban mellorías respecto dos anos do apartheid, coa educación ocupando as peores posicións, brotes de xenofobia con ataques recorrentes a estranxeiros procedentes sobre todo doutros países africanos, ineficiencia estatal reflectida en múltiples crises de servizos públicos, niveis de corrupción crecentes que foron alcanzando cada vez máis aos líderes partidarios, incluíndo parlamentarios e altos xerarcas gobernamentais que terminaron presos, sendo o propio presidente Zuma un dos que non quedou inmune fronte ao fenómeno.
Aínda cando Mandela xa non xoga un rol político no país, a súa mera existencia é o recordatorio doutra realidade posíbel. Hai unha nostalxia de Mandela, por el, mais polo país que el encabezou ao final do apartheid. Mentres viva, esa nostalxia doe menos. Cando chegue o momento de despedilo tamén se despedirá aquela Sudáfrica que naceu en 1994 e que efectivamente xa non é. Retomando a Verne, a elaboración -e reelaboración- do legado de Mandela non implica o esforzo por facer revivir aquel país senón por reimaginarlo. Coa convicción e a claridade que marcou a loita de moitísimos homes e mulleres na súa resistencia ao apartheid, pero coa capacidade para saber que os desafíos actuais son outros e requiren novas respostas. Desafíos que inclúen, entre outros, superar a sedución do capital que condicionou o exercicio do poder por parte do cna e que colaborou a converter en "marca" ao "pai da patria". En Mandela en por si (Mac Millan, Pretoria, 2011), un compendio de citas, o ex presidente di: "A nosa é unha visión dunha Sudáfrica xusta e democrática, na que toda a súa xente poida gozar dunha vida plena e proveitosa". A sinxeleza desta frase dá conta da inmensidade da tarefa.
O símbolo
Nelson Mandela naceu o 18 de xullo de 1918 nunha pequena vila en Transkei, na provincia do Cabo Oriental, e recibiu o nome de Rolihlahla Dalibhunga Mandela. Pertence ao clan Madiba, do pobo thembu. O seu bisavó era un rei thembu e o seu pai era conselleiro da familia real thembu. Cando comezou a escola déuselle o nome de Nelson. En 1939 comezou a estudar na única universidade para negros, Fort Hare, da que foi expulsado por participar en accións de protesta en 1940. Retomou os seus estudos en Unisa, a maior universidade a distancia de Sudáfrica, e en 1943 obtivo o seu título en dereito. Volveu estudar en Unisa durante os seus anos de prisión en Robben Island.
Mandela uniuse ao Congreso Nacional Africano en 1944 con 26 anos, sendo un dos fundadores da liga da Mocidade. Desde 1948 participou en accións de resistencia ás políticas do apartheid. En 1956 foi detido xunto con outros 155 integrantes do movemento e acusados de traizón. O xuízo durou catro anos e medio e finalmente foi absolto, pero nese mesmo ano, 1961, pasou á clandestinidade. En xuño formouse o brazo armado do CNA, Umkhonto we Sizwe (mk), e Mandela foi o seu primeiro comandante en xefe. Como tal recibiu adestramento militar en varios países de África. Tras varias entradas e saídas de prisión, en 1963 foi detido coa intención de deixalo preso polo resto da súa vida. En xuño de 1964, xunto a altos dirixentes de CNA como Walter Sisulu, Ahmed Kathrada e Govan Mbeki, foi sentenciado a cadea perpetua e trasladado á prisión de Robben Island. Estivo nesta illa até 1982, cando o levaron á prisión de Pollsmoor, en Cidade do Cabo, de onde finalmente foi liberado en 1990. Foi durante os anos en Pollsmoor que se consolidou a súa reputación a nivel internacional como un símbolo da resistencia ao apartheid. Nese período rexeitou varias ofertas de liberación condicionadas que lle ofreceu o goberno, buscando debilitar a resistencia e a mobilización da poboación africana. A mediados do oitenta Mandela comezou a ter desde o cárcere conversacións exploratorias con integrantes do goberno para a creación de condicións que permitisen unha negociación entre este e o CNA. Logo da súa liberación foi electo presidente do CNA na primeira conferencia nacional en territorio surafricano desde que o partido fora prohibido en 1960. En 1993 recibiu o premio Nobel da paz xunto co presidente de Sudáfrica, F W de Klerk. O 27 de abril de 1994 celebráronse as primeiras eleccións libres e o 10 de maio asumiu como primeiro presidente dunha Sudáfrica democrática. O seu goberno estivo caracterizado por grandes esforzos ao redor do que el chamou a "reconciliación nacional", sendo a Comisión da Verdade e a Reconciliación uno dos instrumentos fundamentais deste proceso. (Fonte: Nelson Mandela, en Conversations with Myself. Picador, Nova York, 2011.)
Nenhum comentário:
Postar um comentário