Xosé Manuel Beiras en Galicia Hoxe (aquí).
Para Perla, con todo o meu agarimo
Estouno a ver aínda á par de min no Regueiro de Paramos, de palique co Silverio, ámbolos dous de pé, na cociña da casa -e é tan vívido ese calco na miña memoria que non dou acreditado na sua morte. Cáseque frente por frente diles, na parede desa mesma estancia, Silverio, brazos espidos coas mangas da camisa refucidas, pousa as mans abertas nunha mesa de traballo salferida de minúsculas maquetas, pequenos cubos, tetraedros e outros simbólicos chirimbolos diversos ciscados encol dela en elocuente desorde de afanado operario renacentista, e óllanos en fite debruzado cara nós até mesmo semellar saírese do fermosísimo lenzo no que Xosé Luis o retratara -e ún non acerta a saber cal dos dous é máis verazmente real, se o do retrato ou o que está a latricar con il, de pé ao meu carón. Fóra, nos varios pendellos de aquelar a obra e no vasto espazo libre cuberto de erba, un bosque animado de pedra, bronce e palisandro habita o eido todo do obradoiro do escultor. Eu escoito, enviso e silandeiro, a conversa dos dous artistas. Están a falar con ardido entusiasmo do proceso de criación na arte. Recíprocamente afábeis e agarimosos, a praticaren a cortesía do corazón, asi e todo discuten coa calor e paixón de dous rillotes: é como unha fuga bachiana a duas voces en continuo crescendo, con intermitentes chiscadelas de humor que disolven en risos pillabáns a tensa simetría argumental dos seus lúcidos asertos. Ao que os estou a escoitar, penso pra min que as suas posicións contrapostas retrátanos cabalmente a cada ún diles dous no seu feitío inteleitual, anímico e sensíbel, duas persoalidades humáns enormes e enormemente lúcidas, veraces e entrañábeis, duas actitudes de partida antitéticas e porén converxentes no punto de destino da sua respeitiva andaina criativa, duas cosmovisións renacentistas e ilustradas encarnadas en dous temperamentos ao cabo complementarios: Silverio asegura que il, desque enceta unha obra, ten certeza do resultado que se propón acadar; Xosé Luis, en troques, confesa que nen sequer no camiño sabe nunca a ónde vai chegar. Mais o certo é que o de Dios chegaba sempre sen nunca mintírese a si mesmo nen aos demáis: cando así non podía ser, voltaba ao principio e volvía comezar. Xosé Luis transitaba de contino nun labirinto no que só il sabía camiñar. Na sua pintura está: como en Schubert o ritmo do camiñante, a presencia en obstinato do "homo viator", ou mesmo só da sua vara, adoito frolecida, velaí está como inequívoco aceno para nolo suxerir ou indicar. A criación como aventura no incógnito. Pintar e vivir éranlle unha soa e mesma cousa: transitar polo labirinto que se adentra nun universo plástico no que, dicía il, todo está feito xa, e porén cada recuncho, cada reviravolta, agochaba un trompe l"oeil ou un enigmático engado que compría outravolta tentar descorrer ou descifrar -ou sexa, recriar. O Bosco e Kandinsky irmandados: sempre niles dous me fixo pensar a obra de madurez de "la de Dios" -como, mesmo por iso, gostaba eu de alcumalo por brincadeira agarimosa só entre nós.
As angueiras de pintar e vivir concebidas, dexergadas e exercidas como unha soa e mesma aventura: eis, ao meu ver, a freba medular do feitío humán de Xosé Luis de Dios. Na dimensión fáustica do seu ensimesmamento, mais tamén na da sua proxeción empática cara a alteridade, a da empatía cordial co outro en percura da sintonía en valores partillados, for ese outro un individuo humán así enlazado nun vencello fraterno, sublimación da amizade, for unha comunidade de oprimidos como clase, povo ou nación. Na existencia cotián e máis no incesante labor de esculca criativa, delambos indisociábelmente conxugados. Veracidade, integridade, dignidade, afectividade, solidariedade: velaí, ao meu ver, os primordiais valores profesados e praticados por Xosé Luis. Sempre humildemente, sen pinga de petulancia endexamáis -pola contra, co remol do humor comprensivo que humaniza os valores ao relativizalos e tornalos convivíbeis, o humor de quen é capaz de ironizar encol de si mesmo sen istrionismo, capaz dunha permanente autocrítica sen merma da autoestima. E a resultas diso todo, o compromiso. Na vida e na arte, como home e como artista. Compromiso no senso máis radical: aquil no que compromete a propria liberdade. O de aquelas ben sabidas palabras de Sartre -de certo unha das devocións inteleituais e éticas do Xosé Luis: "porque a liberdade non é non sei qué poder abstrato de pasar por riba da condición humá: é o compromiso máis absurdo e máis inexorábel". O compromiso que, para o artista -como ben escribira Michel Contat- "non consiste nunha politización da arte, senón en ter en conta a totalidade dunha situación humana, na cal a política, en canto se refire a valores, conta tanto coma os outros compoñentes da vida social". A "situación humana" dunha nación asoballada, dun povo oprimido, dunha clase esplotada. As causas emancipadoras nas que Xosé Luis de Dios sempre se implicou, como cidadán e como artista. Sen reparos -e sen nunca esperar caste ningunha de retribución. Estouno a ver outravolta, inda só tres dias antes do seu inesperado pasamento. Xuntarámonos a cear un fato de amigos. Nun episodio do sarillo de conversas entremesturadas, algúns comentan a situación social e política no país e na contorna. Meio a serio meio en broma, dígolles eu que se cadra compría voltarmos á clandestinidade, e espétollle ao personal "quen se apunta?". Pertiño de min érguese, senlleiro, o brazo do Xosé Luis: no intre mesmo souben de certo que non o facía por brincar.
Il era da mesma cerna que o meu chorado Antón Avilés de Taramancos. Tamén no amor á poesía -se cadra con moito a leitura que facía con máis degaro, a sua paixón máis encarnadamente xémea daqueloutra sua vital pola pintura. Abro agora o poemario póstumo de Avilés. Ao chou, e cádrame nunha das primeiras páxinas. Leo: Un gume negro acaba/ de me ferir a xuventude./ Vede a roseira nos acantilados!/ Fermoso o sangue novo/ abrindo o cráter/ no esternón do tempo. Ao pé da folla, pintado en vivo, a figura espida do viátor senta, estantía, nun poio cúbico cor esmeralda, un brazo pousado nas coxas, a man do outro apreixando a vara en repouso vertical. É un exemplar único, unha xoia de valor inefábel. Ese miragre acontecera hai anos, a meiados dos noventa. Viñeran il e Perla pasar uns días connosco, Aurichu e eu, na Reboraina de Aguiar. Estabamos a platicar nolos dous sós, polo serán, a carón do meu piano. Gostaba de escoitarme tocar o último movemento, unha lenta ensoñación, da Fantasía en do de Schumann, que disfroitaba ensimesmado malia a miña torpeza de executante amador. Néstas, de sócato, pergúntame por algún libro de poemas que me gostaría ter ilustrado por il pra min. Non o dubido un intre. Vou e tráiolle o meu exemplar da Última fuxida a Harar, a obra que Antón escribira mentras combatía a doenza que finalmente ía tirarlle a vida, daquela recén editada por Fernán-Vello en "Espiral Maior". Pergúntolle se a coñece, respóstame que non, e dígolle "pois lévaa e, se che gosta, debuxa e pinta nela como queiras". Aos poucos dias chamoume: estaba entusiasmado e conmovido. Algún tempo despois fíxome chegar o seu fabuloso galano. Da primeira folla á derradeira, Xosé Luis consumara nas páxinas de aquil volume un abraiante prodixio de fermosura plástica e identificación dialóxica co texto literario: duas punxentes poéticas xémeas sublimes enlazadas na metáfora dunha irrepetíbel cópula de amor. Malia ser eu o inmerecedor destinatario, ben comprendín que, no celme de aquil fabuloso prodixio estético, alentaba o esprito dunha identificación ética co outro: en rigor era a xenerosa ofrenda dunha fraternal homenaxe póstuma ao coraxe moral e o compromiso criativo de Antón Avilés, o amigo que il non chegara a coñecer en vida mais que avivecera na verba resucitada, o inmorredoiro camiñante loitador parello a il mesmo, o conversador compañeiro de andaina no mesmo labirinto que se adentra nun universo poético no que todo semella estar dito xa, con imaxes de palabras ou deseños, mais no que, porén, cada reviravolta agocha un enigmático engado que compre outravolta descifrar -ou sexa, recriar.
Velaí as angueiras de vivir e criar conxugadas inseparábelmente como unha soa e mesma aventura que constituen ao meu ver a freba medular do home Xosé Luis de Dios en todo o percorrido da sua andaina existencial. Eis por qué o meu pranto tórnase ao cabo cantar. A morte non é certo. Para seres humáns irrepetíbeis coma il, a morte certamente non é certo: é apenas o despuntar dunha alba de groria comunal. Aquela que remanece e perdura en todos nós. Non só por mor da sua obra. Por mor tamén e sobre todo da sua presenza viva nas mentes e os corazóns de todos nós. Agora mesmo estou, estamos, a conversar con il, a disfroitarmos das suas sentencias e dos seus risos. Estamos e seguiremos a estar, eiqui, e na Vilerma, en Bobadela, en Paramos, na corredeira de Tui. En toda parte onde il vive e está connosco, os que tanto o levamos amado e seguímolo a amar..
Nenhum comentário:
Postar um comentário