 |
| Gráfica co proceso de concentración de capital brutal que se deu nos anos anteriores á crise de 2008 na senda do exposto por Karl Marx ou por Lenine entre outros para a I Globalización do sistema-mundo capitalista. Fonte da gráfica aquí. |
A crise económica iniciada en 2007 continúa; mentres tanto, unha pregunta obvia rolda as cabezas de todos: por que? Se non logramos unha mellor comprensión das causas da crise non poderemos implementar unha estratexia eficaz de recuperación. E polo momento non temos nin o uno nin o outro.
Díxosenos que foi unha crise financeira e que por iso os Gobernos de ambos os lados do Atlántico concentráronse nos bancos. Aseguróusenos, ademais, que os plans de estímulo eran un paliativo temporal necesario para pasar o mal momento, ata que o sector financeiro recuperásese e rexurdise o crédito privado. Porén mentres o sector bancario ten outra vez a súa rendibilidade e as súas bonus, o crédito non se recuperou, a pesar de que os tipos de xuro a curto e longo prazo están en mínimos históricos.
Os bancos aseguran que o que restrinxe o crédito é a falta de acredores fiábeis, produto do mal estado da economía. E algúns datos chave indican que teñen razón, polo menos en parte. As grandes empresas atesouran uns cuantos billóns de dólares en reservas de efectivo, ou sexa, que non é a falta de diñeiro o que lles impide investir e tomar traballadores. No entanto, para algunhas empresas pequenas, quizá para moitas, a situación é moi diferente: están tan necesitadas de fondos que non poden crecer, e moitas ven obrigadas a minguar.
Sexa como for, o investimento empresarial en termos xerais (sen contar a construción) está outra vez nun 10% do PIB (antes da crise era do 10,6%). Co excedente que hai no sector inmobiliario, non é de esperar que a confianza volva pronto aos niveis de antes da crise (independentemente das medidas que se tomen en relación co sector bancario).
O factor evidente que precipitou a crise foi a imprudencia imperdoábel do sector financeiro, sumada á insensatez dunha desregulación que lle deu renda solta. A herdanza que nos deixou (excedente no sector inmobiliario e fogares demasiado endebedados) dificulta aínda máis a recuperación.
Porén a economía xa se atopaba moi mal antes da crise, e a burbulla inmobiliaria non fixo máis que ocultar as súas debilidades. Se non se inflou a burbulla para estimular o consumo, produciuse unha enorme escaseza de demanda agregada. O que ocorreu, en cambio, foi que a taxa de aforro persoal reduciuse a apenas o 1%, mentres que o 80% dos estadounidenses menos podentes gastaban cada ano aproximadamente o 110% dos seus ingresos. Mesmo se o sector financeiro recuperásese completamente e estes estadounidenses pródigos non aprendesen nada sobre a importancia do aforro, o seu consumo non superaría o 100% dos seus ingresos. Así que todos os que falan dun regreso do consumo (mesmo despois do desendeudamiento) viven nun mundo de fantasía.
É certo que para unha recuperación económica era necesario pór en orde o sector financeiro, pero isto non é suficiente. Para comprender as medidas que hai que tomar debemos entender os problemas que afectaban á economía antes da crise.
En primeiro lugar, os EUA e o mundo foron vítimas do seu propio éxito. O acelerado aumento da produtividade no sector industrial superou o crecemento da demanda, o que supuxo unha redución do nivel de emprego nese sector. Isto implicaba un desprazamento de man de obra ao sector dos servizos.
O problema é similar ao que se presentou a principios do século XX, cando un rápido crecemento da produtividade no sector agrícola obrigou á man de obra a mudarse das áreas rurais aos centros fabrís urbanos. Cunha caída dos ingresos agrícolas superior ao 50% entre 1929 e 1932, era de esperar que se producise unha migración a grande escala. Porén os traballadores quedaron atrapados no sector rural porque non tiñan recursos para trasladarse, e a caída dos seus ingresos debilitou de tal modo a demanda agregada que o desemprego industrial e urbano disparouse.
A necesidade que teñen os EUA e Europa de retirar man de obra do sector industrial agrávase polo cambio das vantaxes comparativas: ademais de que hai un límite global para a cantidade de empregos fabrís, unha proporción maior deses postos de traballo irase a outros países.
Mentres tanto, a globalización foi un dos factores (aínda que non o único) que contribuíron a que xurdise o segundo problema chave: o aumento da desigualdade. Como unha parte dos ingresos trasladouse de persoas que os gastan a persoas que non os gastan, a demanda agregada reduciuse. Así mesmo, o enorme encarecemento da enerxía derivou poder adquisitivo dos EUA e Europa aos países produtores de petróleo, que ao darse conta da volatilidade dos seus prezos elixiron acertadamente aforrar gran parte desta renda.
O terceiro e último problema que contribúe á debilidade da demanda agregada global é a masiva acumulación de reservas en divisa estranxeira por parte dos mercados emerxentes (que en parte é unha reacción aos erros cometidos polo Fondo Monetario Internacional e o Tesouro de EE UU no manexo da crise asiática de 1997 e 1998). Ao darse conta de que a falta de reservas púñaos en risco de perder a soberanía económica, moitos países dixéronse: "Nunca máis". Porén aínda que a acumulación de reservas protexeunos (acumulación que nas economías emerxentes e en vías de desenvolvemento actualmente anda polos 7,6 billóns de dólares), o diñeiro que se destina a reservas é diñeiro que non se gasta.
En canto á solución destes problemas subxacentes, onde nos atopamos? En relación co primeiro, como os países que acumularon grandes reservas puideron capear mellor a crise económica, o incentivo a seguir acumulando aumenta aínda máis. Paralelamente, os banqueiros teñen outra vez as súas bonus, mais os traballadores ven como os seus salarios perden valor e as súas horas de traballo redúcense, o que amplía a brecha de ingresos. Encima, os EUA non se librou da súa dependencia do petróleo. Este verán [do hemisferio norte] o prezo do petróleo volveu subir por encima dos 100 dólares por barril (e aínda se mantén alto), o que significa unha nova transferencia de divisas aos países exportadores de petróleo. Mentres tanto, a transformación estrutural das economías avanzadas, necesaria para poder retirar man de obra dos sectores industriais tradicionais, avanza moi lentamente.
O Estado é un actor protagonista no financiamento dos servizos que necesita a xente, por exemplo, a educación e a atención da saúde. E para restaurar a competitividade en Europa e os EUA, os programas de educación e formación con fondos estatais serán fundamentais. Porén a ambos os dous lados do Atlántico optouse pola austeridade fiscal, co que practicamente está garantido que a transición desas economías será lenta.
A receita para o mal que afecta á economía global dedúcese inmediatamente a partir do diagnóstico: fan falta sólidos programas de gasto público que apunten a facilitar a reestruturación, promover o aforro enerxético e reducir a desigualdade; e xunto con isto, unha reforma do sistema financeiro internacional que cre alternativas á acumulación de reservas.
Tarde ou cedo, os líderes mundiais (e os votantes que os elixen) daranse conta de que é así, xa que, conforme as perspectivas de crecemento sigan empeorando, non quedará outra alternativa. Porén canto sufrimento deberemos soportar até que iso ocorra?
Díxosenos que foi unha crise financeira e que por iso os Gobernos de ambos os lados do Atlántico concentráronse nos bancos. Aseguróusenos, ademais, que os plans de estímulo eran un paliativo temporal necesario para pasar o mal momento, ata que o sector financeiro recuperásese e rexurdise o crédito privado. Porén mentres o sector bancario ten outra vez a súa rendibilidade e as súas bonus, o crédito non se recuperou, a pesar de que os tipos de xuro a curto e longo prazo están en mínimos históricos.
Os bancos aseguran que o que restrinxe o crédito é a falta de acredores fiábeis, produto do mal estado da economía. E algúns datos chave indican que teñen razón, polo menos en parte. As grandes empresas atesouran uns cuantos billóns de dólares en reservas de efectivo, ou sexa, que non é a falta de diñeiro o que lles impide investir e tomar traballadores. No entanto, para algunhas empresas pequenas, quizá para moitas, a situación é moi diferente: están tan necesitadas de fondos que non poden crecer, e moitas ven obrigadas a minguar.
Sexa como for, o investimento empresarial en termos xerais (sen contar a construción) está outra vez nun 10% do PIB (antes da crise era do 10,6%). Co excedente que hai no sector inmobiliario, non é de esperar que a confianza volva pronto aos niveis de antes da crise (independentemente das medidas que se tomen en relación co sector bancario).
O factor evidente que precipitou a crise foi a imprudencia imperdoábel do sector financeiro, sumada á insensatez dunha desregulación que lle deu renda solta. A herdanza que nos deixou (excedente no sector inmobiliario e fogares demasiado endebedados) dificulta aínda máis a recuperación.
Porén a economía xa se atopaba moi mal antes da crise, e a burbulla inmobiliaria non fixo máis que ocultar as súas debilidades. Se non se inflou a burbulla para estimular o consumo, produciuse unha enorme escaseza de demanda agregada. O que ocorreu, en cambio, foi que a taxa de aforro persoal reduciuse a apenas o 1%, mentres que o 80% dos estadounidenses menos podentes gastaban cada ano aproximadamente o 110% dos seus ingresos. Mesmo se o sector financeiro recuperásese completamente e estes estadounidenses pródigos non aprendesen nada sobre a importancia do aforro, o seu consumo non superaría o 100% dos seus ingresos. Así que todos os que falan dun regreso do consumo (mesmo despois do desendeudamiento) viven nun mundo de fantasía.
É certo que para unha recuperación económica era necesario pór en orde o sector financeiro, pero isto non é suficiente. Para comprender as medidas que hai que tomar debemos entender os problemas que afectaban á economía antes da crise.
En primeiro lugar, os EUA e o mundo foron vítimas do seu propio éxito. O acelerado aumento da produtividade no sector industrial superou o crecemento da demanda, o que supuxo unha redución do nivel de emprego nese sector. Isto implicaba un desprazamento de man de obra ao sector dos servizos.
O problema é similar ao que se presentou a principios do século XX, cando un rápido crecemento da produtividade no sector agrícola obrigou á man de obra a mudarse das áreas rurais aos centros fabrís urbanos. Cunha caída dos ingresos agrícolas superior ao 50% entre 1929 e 1932, era de esperar que se producise unha migración a grande escala. Porén os traballadores quedaron atrapados no sector rural porque non tiñan recursos para trasladarse, e a caída dos seus ingresos debilitou de tal modo a demanda agregada que o desemprego industrial e urbano disparouse.
A necesidade que teñen os EUA e Europa de retirar man de obra do sector industrial agrávase polo cambio das vantaxes comparativas: ademais de que hai un límite global para a cantidade de empregos fabrís, unha proporción maior deses postos de traballo irase a outros países.
Mentres tanto, a globalización foi un dos factores (aínda que non o único) que contribuíron a que xurdise o segundo problema chave: o aumento da desigualdade. Como unha parte dos ingresos trasladouse de persoas que os gastan a persoas que non os gastan, a demanda agregada reduciuse. Así mesmo, o enorme encarecemento da enerxía derivou poder adquisitivo dos EUA e Europa aos países produtores de petróleo, que ao darse conta da volatilidade dos seus prezos elixiron acertadamente aforrar gran parte desta renda.
O terceiro e último problema que contribúe á debilidade da demanda agregada global é a masiva acumulación de reservas en divisa estranxeira por parte dos mercados emerxentes (que en parte é unha reacción aos erros cometidos polo Fondo Monetario Internacional e o Tesouro de EE UU no manexo da crise asiática de 1997 e 1998). Ao darse conta de que a falta de reservas púñaos en risco de perder a soberanía económica, moitos países dixéronse: "Nunca máis". Porén aínda que a acumulación de reservas protexeunos (acumulación que nas economías emerxentes e en vías de desenvolvemento actualmente anda polos 7,6 billóns de dólares), o diñeiro que se destina a reservas é diñeiro que non se gasta.
En canto á solución destes problemas subxacentes, onde nos atopamos? En relación co primeiro, como os países que acumularon grandes reservas puideron capear mellor a crise económica, o incentivo a seguir acumulando aumenta aínda máis. Paralelamente, os banqueiros teñen outra vez as súas bonus, mais os traballadores ven como os seus salarios perden valor e as súas horas de traballo redúcense, o que amplía a brecha de ingresos. Encima, os EUA non se librou da súa dependencia do petróleo. Este verán [do hemisferio norte] o prezo do petróleo volveu subir por encima dos 100 dólares por barril (e aínda se mantén alto), o que significa unha nova transferencia de divisas aos países exportadores de petróleo. Mentres tanto, a transformación estrutural das economías avanzadas, necesaria para poder retirar man de obra dos sectores industriais tradicionais, avanza moi lentamente.
O Estado é un actor protagonista no financiamento dos servizos que necesita a xente, por exemplo, a educación e a atención da saúde. E para restaurar a competitividade en Europa e os EUA, os programas de educación e formación con fondos estatais serán fundamentais. Porén a ambos os dous lados do Atlántico optouse pola austeridade fiscal, co que practicamente está garantido que a transición desas economías será lenta.
A receita para o mal que afecta á economía global dedúcese inmediatamente a partir do diagnóstico: fan falta sólidos programas de gasto público que apunten a facilitar a reestruturación, promover o aforro enerxético e reducir a desigualdade; e xunto con isto, unha reforma do sistema financeiro internacional que cre alternativas á acumulación de reservas.
Tarde ou cedo, os líderes mundiais (e os votantes que os elixen) daranse conta de que é así, xa que, conforme as perspectivas de crecemento sigan empeorando, non quedará outra alternativa. Porén canto sufrimento deberemos soportar até que iso ocorra?
Nenhum comentário:
Postar um comentário