17/10/2012

A grande recesión, a crise da débeda e as alternativas da esquerda europea

G. Buster. Artigo tirado de SinPermiso (aquí) e traducido ao galego por À revolta entre a mocidade.



O FMI e a OCDE anunciaron que, tras cinco anos da maior recesión desde a década de 1930, a prevista recuperación de 2013 -mais débil, lenta e sen creación de emprego que ningunha anterior- simplemente aprazarase. No caso do Reino de España até o 2018. Iso é consecuencia de a) A crise da débeda soberana da eurozona e a recesión que provocou; b) a retirada de estímulos en EE UU en 2010 e a debilidade da súa reintroducción en 2012 pola situación electoral; c) o arrefriado das economías de China e India. O paro, por tanto, aumentará, sobre todo nos países desenvolvidos; os prezos das materias primas, con algunhas excepcións temporais (enerxía, ouro, alimentos), tenden a caer con consecuencias graves para os países emerxentes e en vías de desenvolvemento; e a falta de crédito afogará a moitas economías. Só EE UU e Alemaña recuperaran os niveis de crecemento anteriores a 2007. Agora, co resto da economía mundial -con moitos países que simplemente non saíran da recesión- volven caer por baixo dese limiar. O comercio mundial, que tras cinco anos de contracción parecía volver crecer en 2010, volve tamén aos niveis de 2006. Os ritmos da crise das distintas zonas económicas do mundo cada vez son máis simétricos e os seus efectos negativos retroaliméntanse.


A explicación marxista das causas estruturais da crise segue sendo validas: a tendencia á caída da taxa de ganancias no sector industrial. A recuperación neoliberal dos anos 80 e 90 situouse por baixo da media dos anos 45-70. E iso a pesar da utilización masiva do crédito privado e a débeda pública, que mantiveron o consumo ao mesmo tempo que caían os salarios e aumentaba o paro. A burbulla do "capital ficticio", como o chamaba Marx, a "financiarización" -un de cuxos aspectos foi a burbulla inmobiliaria- permitiu unha taxa de ganancia do conxunto do capital moi porriba da do sector industrial, unha situación insustentábel a medio prazo ao estar sustentada nos sectores non produtivos da economía. A dinámica de crecemento da V Onda Longa do Capitalismo (1983-2007), a época do neoliberalismo, esgotouse porque estaba baseada non nun aumento de produtividade grazas a novas tecnoloxías ou organización e sistemas produtivos, senón na sobreexplotación relativa e absoluta da forza de traballo (xornada, salario directo e indirecto, dereitos laborais), a expansión do mercado mundial (exURSS, China..) e a creación sen precedentes de "capital ficticio", da "financiarización", a través do crédito e a débeda pública.

Esta interpretación marxista da crise implica comprender a fase na que estamos: a crise é un mecanismo de reestruturación para recuperar a taxa de ganancias do capital en todos os sectores, pero especialmente no industrial, a través dun cambio estrutural da correlación de forzas entre capital e traballo. Porque mentres as crises do capitalismo prodúcense pola súa propia lóxica interna como consecuencia da competencia de múltiples capitais, a recuperación só é posible a través de mecanismos exógenos resultado da loita de clases, avances tecnolóxicos ou novas formas de organización da produción.

Neste sentido, os programas de resistencia, de reforma no marco do sistema capitalista, que son imprescindíbeis para a defensa inmediata dos intereses da maioría da poboación, esgótanse nun período máis ou menos curto de tempo no que son capaces de frear a tendencia xeral da crise. Porén a súa importancia a medio e longo prazo é sobre todo como actúan na correlación de forzas entre as clases, se reforzan a conciencia e a organización de clase dos traballadores, nun proceso acumulativo non lineal.

Esta experiencia de autoorganización de clase, de aprendizaxe dos mecanismos de xestión institucional democráticos, só son posíbeis en períodos longos de crises e de loita de clases, de resistencia e de reformas, de experiencias unitarias e colectivas que permitan que a clase obreira se concíba como unha alternativa á clase dominante, co seu propio proxecto democrático e republicano de organización económica e social. E estes períodos, nos que esta en xogo a correlación de forzas, que dependen da intervención política na loita de clases e que son máis ou menos longos dependendo das vitorias ou derrotas na resistencia social, inícianse na fase de esgotamento das ondas longas, como a que vivimos actualmente. De aí a importancia de comprender o período no que vivimos, as súas contradicións e desafíos.


II


Aínda que a crise ten moitas frontes e todos eles son fundamentais -como podemos ver no exemplo da importancia das exportacións e investimentos financeiros de China, o seu efecto electoral na campaña presidencial norteamericana e o impacto internacional da crecente conflitividade laboral en China e a India, que contrarresta directamente a política de recortes salariais neoliberal en todo o mundo- o elo débil da crise 2007-200?? sitúase en Europa e, máis en concreto, na Eurozona. A profundidade da recesión en Europa, como consecuencia da crise da débeda soberana e as contradicións da zona monetaria do euro, é o factor máis importante, aínda que non o único, da prolongación da crise económica mundial.

A profundidade da crise da zona euro é o resultado combinado do efecto da recesión que contrae o crecemento; do estourido da burbulla inmobiliaria en Irlanda e España pola caída da demanda; da activación dos mecanismos de estabilización automáticos (subsidio de desemprego, estímulos económicos), que aumentan a débeda pública se non van acompañados de reformas fiscais progresistas cando caen os ingresos públicos; da crise de falta de pagamentos do sector bancario; e, ademais, dun deseño institucional neoliberal da unidade monetaria entre uns estados membros de maior produtividade e superávit comercial, que forman o centro do sistema, e aqueloutros que, pola súa menor produtividade na división de traballo europea, están condenados a transferir valor engadido ao centro e ao déficit comercial.

Os distintos tratados de construción neoliberal da UE, desde Maastricht en 1991, até o Pacto de Estabilidade Fiscal de 2011, que fai lei o equilibrio fiscal, manteñen este armazón semi-colonial de división do traballo na zona euro regulado polas institucións europeas. Nas épocas de crecemento anteriores, a transferencia operou do centro á periferia en forma de crédito-"capital ficticio"- para manter o consumo interno do mercado único e cos fondos estruturais do orzamento da Comisión, que non chega a 1% do PIB da UE. Cando o apalancamento desta débeda privada na débeda pública, a través do rescate da banca europea, se combinou coa débeda soberana dos estados da periferia, o transvasamento cambiou de dirección e a comezado a operar sobre todo da periferia ao centro, diminuíndo o maisvalor pola caída da produción e aumentando o do capital a través do pago de xuros da débeda soberana, e tamén da débeda privada.


O BCE é o instrumento regulador dos fluxos financeiros deste transvasamento centro-periferia na zona euro. E o é como único banco emisor da moeda na zona euro, co mandato exclusivo de manter un fluxo monetario antiinflacionista -a diferenza da Reserva Federal de EE UU cuxo mandato é tamén anti-cíclico-. A súa independencia das outras institucións da UE, déixanlle en mans das achegas de capital dos estados membros, que impoñen loxicamente os seus intereses e subordinan os dos outros estados membros de acordo co volume das súas achegas, que dependen en última instancia do volume das súas economías e as súas propias políticas monetarias. O mellor exemplo das contradicións deste mecanismo regulador é que estatutariamente o BCE non pode financiar directamente os déficits fiscais dos estados membros -como a Reserva Federal de EE UU- chegando ao extremo de intervir na crise da débeda soberana prestando o diñeiro que crea como emisor aos bancos privados ao 1%, para que estes compren á súa vez débeda soberana que renda ao 5% e intervindo, ademais, no mercado secundario para recomprar esa débeda soberana en mans privadas. Moito máis sinxelo e barato seria comprar directamente débeda soberana aos estados membros ou, aínda mellor, emitir eurobonos de débeda soberana europea coa que financiar fiscalmente aos estados membros.

A política neoliberal de xestión da crise da débeda soberana consiste ante todo en forzar unha "desvalorización interna" nos estados membros que permita á vez un aumento da taxa de beneficios e un maior transvasamento de plusvalía da periferia ao centro, nunha espiral competitiva cara abaixo que aumente a competitividade exportadora do conxunto da zona euro, pero sobre todo do centro. Esa "desvalorización interna" -combinación de recortes e de contrarreformas de dereitos como os aplicados polo Goberno Zapatero en 2010 e despois por Rajoy- condiciona a intervención do BCE para manter a débeda soberana dentro dos límites considerados "disciplinarios" nunha primeira fase e despois, cando a banca privada e os estados membros xa non poden acceder ao mercado privado de capitais, financiar directamente a recapitalización da banca privada e pública e a débeda soberana. O que antes era un transvasamento de maisvalía regulado a través do mercado convértese agora nunha regulación directa institucional do transvasamento de plusvalía e activos vía pago da débeda. Pero esta política neoliberal é insustentábel polos seus efectos recesivos, a fuxida de depósitos e capital, e o seu bloqueo do fluxo crediticio e da economía real, por unha banda, e, por outra, a conflitividade social que implica en sociedades con sindicatos máis ou menos fortes e dereitos sociais estendidos ou universais.

Por iso, a saída neoliberal da crise vai acompañada de propostas a medio e longo prazo que pasan por unha reforma institucional da UE e a zona euro, creando os mecanismos de financiamento necesarios para a xestión da débeda soberana nun contexto de "desvalorización interna" (FEEM, MEDE), limitando a capacidade de intervención do BCE nos mercados secundarios ou interbancarios só a "situacións extraordinarias" e impondo o protectorado económico da Troika, que supón un recorte máis de soberanía en política económica dos estados membros. Creadas as condicións que aseguren o éxito da "desvalorización interna" en toda a eurozona, Francia propuxo, e Alemaña estaría disposta a estudar, pasos progresivos de unión fiscal (que institucionalizarían o protectorado da troika a toda a eurozona), formas de comunitarización limitada da débeda soberana, regulación común bancaria etc... En resumo, procederíase a unha regulación única do proceso de financiarización neoliberal en toda a eurozona, apalancado e garantido pola capacidade de emisión de moeda do BCE. Este proxecto, que esta aínda en fase de rascuño con varias opcións, non conta aínda co consenso das oligarquías europeas, en especial da alemá, que segue mantendo abertas outras alternativas, como a ruptura da eurozona en dúas zonas monetarias, e/ou a expulsión do euro dos países da periferia que non acaten ou poidan levar a cabo satisfactoriamente as "desvalorizacións internas".

En definitiva, a cuestión pendente é se será posíbel resistir ás "desvalorizacións internas" nos estados membros, cambiar a axenda política, construír alianzas e mobilizar a nivel da eurozona para modificar a correlación de forzas onde se producen as decisións de política económica determinantes. Sen esa resistencia, sen cambios electorais políticos como os que permitiron entrever os ascensos de Syriza en Grecia, do Partido socialista holandés ou do Front de Gauche francés, sen coordinación e mobilización sindical europea, sen cambios na opinión pública das clases dominadas non só na periferia, senón no centro da eurozona, a evolución da crise estará dominada e dirixida polos intereses e a hexemonía das oligarquías europeas. A expulsión do euro ou a obrigación de saír del dun estado membro suporía unha brutal desvalorización externa que multiplicaría o volume da débeda, empobrecería á poboación e provocaría a venda de activos ao exterior, sen por iso cambiar o nivel de integración na división de traballo europea por falta de alternativas reais nin poder controlar en realidade a emisión da nova moeda, que tería que ser financiada pola banca europea e, en última instancia polo BCE, como hoxe ocorre cos países bálticos. Non existen "solucións nun só país" á crise da eurozona despois do longo proceso de integración comunitario, nin "alternativas revolucionarias nun só país" sustentábeis a curto e medio prazo. O único marco posible da crise en Europa pasa por un cambio na correlación de forzas a nivel da UE e o desenvolvemento dun modelo alternativo federal , democrático e social, de construción europea.

É desde esta perspectiva que hai que xulgar as propostas de reforma alternativas a curto prazo da eurozona, así como as propostas de mobilización social e políticas nos estados-membros e na eurozona. Como a "Proposta Modesta" de Yanis Varufakis e Stuart Hollande, os programas económicos de Syriza, o Bloco de Esquerda portugués ou o Front de Gauche francés. A "Proposta Modesta", por exemplo, é un programa de resistencia inmediato a nivel europeo para acompañar a renegociación radical por futuros gobernos de esquerda dos termos das "desvalorizacións internas" impostas aos países rescatados. De maneira moi esquemática, consiste na transformación do MEDE nun mecanismo de recapitalización directa da banca europea (un "banco malo" europeo); o refinanciamento automático da débeda soberana dos estado membros até o 60% do seu PIB (limite fixado en Maastricht) e a súa conversión en bonos do BCE; e un programa europeo de crecemento financiado polo BEI a través de eurobonos, que actuaría como un Plan Marshall europeo. Programas deste tipo teñen que combinarse con propostas de reforma estrutural da eurozona, o BCE e a UE no marco dun auténtico proceso constituínte europeo, recuperando o espazo abandonado pola esquerda tras o Non francés e holandés á pseudo constitución neoliberal europea, para expor un modelo constitucional de construción europea para os pobos e os cidadáns desde a esquerda.

III

A verdadeira conexión entre o programa de resistencia (mínimo) e o programa de alternativa hexemónico (máximo) non é a "lóxica interna" do propio programa, senón a experiencia colectiva que permite acumular a través da mobilización, dos avances e retrocesos tácticos, da unidade de clase e popular forxada; en definitiva, dos cambios na correlación de forzas así conquistados. Lonxe de ser unha "folla de ruta" prefixada, a construción dunha alternativa hexemónica é un proceso vivo de experimentación e acumulación de forzas polos propios suxeitos sociais que van emerxendo. Esa é a mellor lección que podemos concluír da loita contra o fascismo nos anos 30 e 40, que creo as bases do estado social e de dereito en Europa na difícil contorna xeopolítica da Guerra Fría.

En 1981 Reagan derrotou aos controladores aéreos en EE UU e en 1984 Thatcher aos mineiros británicos. Foron os inicios dunha longa ofensiva neoliberal contra as organizacións sindicais nos países desenvolvidos, que continua até hoxe co obxectivo de limitar ou acabar coa negociación colectiva, reducir substancialmente os dereitos laborais e sociais conquistados, como o chamado "estado do benestar", privatizar os servizos públicos, e recortar os salarios. Este aumento da explotación relativa e absoluta da forza de traballo foi o principal mecanismo da recuperación da taxa de ganancias no neoliberalismo.

De 1981 até as folgas xerais do sector público francés en 1995-96, que abriron un novo ciclo de mobilizacións en Europa até o 2003, o único éxito sindical importante no mundo desenvolvido á hora de frear a desregulación do mercado de traballo foi a folga da Unión Internacional de Estibadores e Mariñeiros de 1992-93. O ciclo de folgas xerais europeas de 1995-2003, no que o sector público tivo un papel decisivo, a pesar da súa importancia non puido frear os ataques das políticas neoliberais. Con todo, foi decisivo para crear o clima político de deslegitimación e resistencia, do que deron testemuño os Foros Sociais Europeos, como o de Genova (2001), que bloqueou co NON francés e holandés o pseudo Tratado Constitucional neoliberal europeo en 2005, unha importante derrota política das oligarquías europeas, que abriu un espazo potencial para iniciar a construción dunha alternativa de esquerdas. Lamentabelmente, e este é un erro político que aínda pagamos e que non se pode repetir, o sectarismo de sectores importantes da esquerda europea bloqueou a construción de frontes políticas electorais amplos capaces de condicionar pola esquerda á socialdemocracia e ás direccións sindicais europeas, resistindo e acumulando forzas. O período de 2003 a 2010, ante a falta de pequenos éxitos da fase de resistencia anterior, a división sectaria das esquerdas e o desconcerto das direccións sindicais europeas, supuxo unha fase de desmovilización intensa e de xiro electoral á dereita, que só se rompeu a partir de 2009 en resposta ás políticas de choque da "desvalorización interna".

Unha vez máis, o novo ciclo de resistencias aberto en Europa, e que vivimos con especial intensidade nos dous últimos anos por non falar no últimos cinco meses, expón todos os problemas descritos: grande radicalidad de folgas xerais defensivas en moitos países, 13 en Grecia por exemplo, que non foron capaces de frear até o momento o ritmo dos axustes impostos pola UE e só a combinación dos movemento sociais e sindical portugués supuxo hai unhas semanas un cambio parcial neste sentido; a subordinación da socialdemocracia á política de saída da dereita europea; crise aínda limitadas do PS por escisións de ás esquerdas (creación de Die Linke, escisións do PASOK, candidatura alternativa presidencial do PS portugués, creación do PdG e o FdG francés); estancamento cando non crise de sectores da esquerda alternativa (Bloco portugués, NPA, Alianza Vermella- Verde danesa, Rifondazione) e dos vellos PCs...

Comezar a resolver estes problemas esixe unha metodoloxía distinta:
· En primeiro lugar, partir da resistencia real de abaixo a arriba sobre a base da unidade de acción máis ampla dos movementos sociais e dos sindicatos. Evitar o sectarismo movimentista e superar o frentismo sindical (nacional e alternativo) excluínte. As grandes mobilizacións capaces de cambiar a correlación de forzas e resistir de maneira real os ritmos dos recortes só poden ter éxito implicando ao conxunto da esquerda social e os seus aparellos, tanto ás vangardas como aos sectores con maior medo e menor conciencia de clase.
· Expor e construír Frontes Amplas electorais con todos os sectores da esquerda implicados na resistencia anti-neoliberal, tanto reformista como revolucionaria, tanto federal como soberanista e, se non é posible antes das eleccións, deixar a porta aberta para incorporacións posteriores, alianzas ou colaboración común nos distintos niveis institucionais. Construír unha, dous, tres, moitas Syrizas...
· Manter a presión sobre a socialdemocracia e outras opcións políticas interclasistas con propostas de mobilización social antineoliberales e polo dereito a decidir (autodeterminación). Sen rupturas importantes, evolucións condicionadas das súas políticas e xiros á esquerda ou transvasamentos das súas bases sociais non é posíbel construír a maioría necesaria, nin cambios substanciais na correlación de forzas e construír alternativas con vocación hexemónica.
· Ampliar a coordinación da esquerda social e sindical, con especial interese nos comités de empresa europeos e a CES, hoxe moi desartellada, renovar o Foro Social Europeo...
· Construír e reforzar os lazos das distintas esquerdas a nivel do Reino de España e da Unión Europea, como o PÉ e outras instancias de coordinación política, pondo a énfase en campañas comúns e no debate dunha alternativa de esquerda á UE neoliberal.

Nenhum comentário: