Ignacio Ramonet. Artigo tirado de Le Monde Diplomatique en español na súa versión dixital (aquí).
O documento confidencial que o presidente Barack Obama atopou sobre a mesa do seu despacho na Casa Branca o pasado 21 de xaneiro ao tomar posesión do seu segundo mandato, acábase de publicar co título: Global Trends 2030. Alternative Worlds (Tendencias mundiais 2030: novos mundos posíbeis) (1). Que nos di?
A principal constatación é: o declive de Occidente. Por vez primeira desde o século XV, os países occidentais están a perder poderío fronte á subida das novas potencias emerxentes (2). Empeza a fase final dun ciclo de cinco séculos de dominación occidental do mundo. Aínda que Estados Unidos seguirá sendo unha das principais potencias planetarias, perderá a súa hexemonía económica en favor de China. E xa non exercerá a súa "hexemonía militar solitaria" como o fixo desde o fin da Guerra Fría (1989). Imos cara a un mundo multipolar en que novos actores (China, a India, Brasil, Rusia, Sudáfrica) teñen vocación de constituír sólidos polos continentais e de disputarlle a supremacía internacional a Washington e aos seus aliados históricos (Xapón, Alemaña, Reino Unido, Francia).
Para ter unha idea da importancia e da rapidez do desclasamento occidental que se aveciña, baste con sinalar estas cifras: a parte dos estados occidentais na economía mundial vai pasar do 56% hoxe, a un 25% en 2030... Ou sexa que, en menos de vinte anos, Occidente perderá máis da metade da súa preponderancia económica... Unha das principais consecuencias disto é que os EUA e os seus aliados xa non terán probabelmente os medios financeiros para asumir o rol de xendarmes do mundo... De tal modo que este cambio estrutural (engadido á profunda crise económico-financeira actual) podería lograr o que nin a Unión Soviética nin Al Qaeda conseguiron: debilitar durante moito tempo a Occidente.
Segundo este informe, en Europa a crise durará polo menos un decenio, é dicir até 2023... E, sempre segundo este documento da CIA, non é seguro que a Unión Europea logre manter a súa cohesión. Namentres, confírmase a emerxencia de China como segunda economía mundial e con vocación de converterse na primeira. Ao mesmo tempo, os demais países do grupo chamado BRICS (Brasil, Rusia, a India e Sudáfrica) instálanse en segunda liña competindo directamente cos antigos imperios dominantes do grupo JAFRU (Xapón, Alemaña, Francia, Reino Unido).
En terceira liña aparecen agora unha serie de potencias intermediarias, con demografías en alza e fortes taxas de crecemento económico, chamadas a converterse tamén en polos hexemónicos rexionais e con tendencia a transformarse en grupo de influencia mundial, o CINETV (Colombia, Indonesia, Nixeria, Etiopía, Turquía, Vietnam).
Pero de aquí a 2030, no Novo Sistema Internacional, algunhas das maiores colectividades do mundo xa non serán países senón comunidades congregadas e vinculadas entre si por Internet e as redes sociais. Por exemplo, "Facebooklandia": máis de mil millóns de usuarios... Ou "Twitterlandia", máis de 800 millóns... Cuxa influencia, no "xogo de tronos" da xeopolítica mundial, poderá revelarse decisivo. As estruturas de poder se difuminarán grazas ao acceso universal á Rede e o uso de novas ferramentas dixitais.
A este respecto, o informe da CIA anuncia a aparición de tensións entre os cidadáns e algúns gobernos nunhas dinámicas que varios sociólogos cualifican de "post-políticas" ou "post-democráticas"... Por unha banda, a generalización do acceso á Rede e a universalización do uso das novas tecnoloxías permitirán á cidadanía alcanzar altas cotas de liberdade e desafiar aos seus representantes políticos (como durante as primaveras árabes ou a crise dos "indignados"). Pero, por súa vez, segundo os autores do informe, estas mesmas ferramentas electrónicas proporcionarán aos gobernos "unha capacidade sen precedentes para vixiar aos seus cidadáns" (3).
"A tecnoloxía -engaden os analistas de Global Trends 2030- continuará sendo o gran nivelador, e os futuros magnates de Internet, como podería ser o caso dos de Google e Facebook, posúen montañas enteiras de bases de datos, e manexan en tempo real moita máis información que calquera Goberno". Por iso, a CIA recomenda á Administración dos EUA que faga fronte a esa ameaza eventual das grandes corporacións de Internet activando o Special Collection Service (4), un servizo de intelixencia ultrasecreto -administrado conxuntamente pola NSA (National Security Service) e o SCE (Service Cryptologic Elements) das Forzas Armadas- especializado na captación clandestina de informacións de orixe electromagnética. O perigo de que un grupo de empresas privadas controle toda esa masa de datos reside, principalmente, en que podería condicionar o comportamento a grande escala da poboación mundial e mesmo das entidades gobernamentais. Tamén se teme que o terrorismo yihadista sexa substituído por un ciberterrorismo aínda máis sobrecolledor.
A CIA toma tan en serio este novo tipo de ameazas que, finalmente, o declive de Estados Unidos non sería provocado por unha causa exterior senón por unha crise interior: a quebra económica acaecida a partir de 2008. O informe insiste en que a xeopolítica de hoxe debe interesarse por novos fenómenos que non posúen forzosamente un carácter militar. Pois, aínda que as ameazas militares non desapareceron (véxase lles intimidacións armadas contra Siria ou a recente actitude de Corea do Norte e o seu anuncio dun uso posíbel da arma nuclear), os perigos principais que corren hoxe as nosas sociedades son de orde non-militar: cambio climático, conflitos económicos, crime organizado, guerras electrónicas, esgotamento dos recursos naturais...
Sobre este último aspecto, o informe indica que un dos recursos que máis aceleradamente se está esgotando é a auga doce. En 2030, o 60% da poboación mundial terá problemas de abastecemento de auga, dando lugar á aparición de "conflitos hídricos"... En canto ao fin dos hidrocarburos en cambio, a CIA móstrase moito máis optimista que os ecoloxistas. Grazas ás novas técnicas de fracturación hidráulica, a explotación do petróleo e do gas de esquisto está a alcanzar niveis excepcionais. Xa Estados Unidos é autosuficiente en gas, e en 2030 o será en petróleo, o cal abarata os seus custos de produción manufacturera e exhorta á relocalización das súas industrias. Pero se EE.UU. -principal importador actual de hidrocarburos- deixa de importar petróleo, é de prever que os prezos se derrubarán. Cales serán entón as consecuencias para os actuais países exportadores?
No mundo cara ao que imos, o 60% das persoas vivirá, por primeira vez na historia da humanidade, nas cidades. E, como consecuencia da redución acelerada da pobreza, as clases medias serán dominantes e triplicaranse, pasando dos 1.000 aos 3.000 millóns de persoas. Isto, que en si é unha revolución colosal, carrexará como secuela, entre outros efectos, un cambio xeral nos hábitos culinarios e, en particular, un aumento do consumo de carne a escala planetaria. O cal agravará a crise ambiental. Porque se multiplicará a cría de gando, de porcos e de aves ; e iso supón un malgaste de auga (para producir pensos), de pastos, de fertilizantes e de enerxía. Con derivacións negativas en termos de efectos invernadoiro e calentamento global...
O informe da CIA anuncia tamén que, en 2030, os habitantes do planeta seremos 8.400 millóns pero o aumento demográfico cesará en todos os continentes menos en África, co consecuente envellecemento xeral da poboación mundial. En cambio, o vínculo entre o ser humano e as tecnoloxías protésicas acelerará a posta a piques de novas xeracións de robots e a aparición de "superhomes" capaces de proezas físicas e intelectuais inéditas.
O futuro é poucas veces predicíbel. Non por iso hai que deixar de imaxinalo en termos de prospectiva. Preparándonos para actuar ante diversas circunstancias posibles, das cales unha soa se producirá. Aínda que xa advertimos que a CIA ten o seu propio punto de vista subxectivo sobre a marcha do mundo, condicionado polo prisma da defensa dos intereses estadounidenses, o seu informe tetranual non deixa de constituír unha ferramenta extremadamente útil. A súa lectura axúdanos a tomar conciencia das rápidas evolucións en curso e a reflexionar sobre a posibilidade de cada un de nós a intervir e a fixar o rumbo. Para construír un futuro máis xusto.
(1) http://www.dni.gov/index.php/about/organization/national-intelligence-council-global-trends. Existe edición en francés: Le Monde en 2030 vu par a CIA, Editions deas Equateurs, Paris, 2013.
(2) Léase o Atlas, Novas potencias emerxentes, editado por Le Monde diplomatique en español, Valencia, 2012.
(3) Nesa mesma liña de alerta, léase Julian Assange (con Jacob Appelbaum, Aandy Mûller-Maghun e Jérémie Zimmermann), Cypherpunks. La liberdad y el futuro de internet, Deusto, Bilbao, 2013.
(4) http://en.wikipedia.org/wiki/central_security_service ; consúltese tamén: http://www.elconfidencial.com/alma-corazon-vida/2012/04/19/el-f6-el-servicio-de-espionaje-supersecreto-a-escala-mundial-96404/
Nenhum comentário:
Postar um comentário