A socialdemocracia en Europa está inmersa nunha profunda crise. Pasou de gobernar na maioría de países na Unión Europea a estar nunha minoría moi pequena. A súa crise reflíctese non só en derrotas electorais, senón tamén en descensos moi marcados dos seus afiliados: todos os maiores partidos socialdemócratas europeos experimentaron un enorme descenso dos seus membros.
Unha das explicacións que deron os dirixentes de tales partidos deste descenso (ademais da suposta falta de comunicación -argumento sempre utilizado por tales dirixentes-) é o éxito das súas políticas. Asúmese que o gran benestar que a socialdemocracia trouxo a Europa transformou as súas bases electorais -a clase traballadora- en clases medias, que se foron facendo máis conservadoras. Algúns destes dirixentes chegan mesmo a postular que as clases traballadoras están desaparecendo, substituídas polas clases medias, que se converteron nos sectores sociais aos cales tales partidos orientan as súas ofertas electorais. En realidade, moitos destes partidos abandonaron unha narrativa que inclúa o concepto de clase social no seu discurso, excepto na súa referencia ás sempre presentes clases medias, e dentro dunha estrutura social que se redefine, limitándose a falar de ricos, clase media e pobres, ou clase alta, media e baixa.
Este argumento ignora, porén, varios feitos. Un deles é que na maioría de países da UE hai máis persoas que se definen como pertencentes á clase traballadora que á clase media, sendo nos países nórdicos escandinavos (que teñen o maior nivel de riqueza de Europa) onde tales porcentaxes son maiores. A maior cultura socialdemócrata nun país (tal como ocorre na maioría dos países escandinavos), maior é a propensión da poboación a definirse como membro da clase traballadora. E, pola contra, a maior cultura conservadora e/ou liberal nun país, maior é a percepción de que as clases perderon o seu valor definitorio, considerándose a clase media como a clase maioritaria por antonomasia naquel país. O caso de EEUU e do Sur de Europa son exemplos diso. As causas do devalo da socialdemocracia non poden atribuírse, pois, ao seu éxito, ou a cambios da estrutura social dos seus países. Hai que procurar as causas noutras áreas e territorios de análises, incluíndo os cambios moi substanciais que seguiron na súa cultura política e no desenvolvemento das súas políticas públicas.
A necesidade dunha inexistente autocrítica por parte de moitos partidos socialdemócratas europeos
O éxito da socialdemocracia en Europa foi a súa identificación co establecemento do estado do benestar (baseado na universalización dos dereitos sociais e laborais, financiado cunhas políticas fiscais progresistas), e un aumento da capacidade adquisitiva da poboación, mediante un incremento das rendas do traballo como motor de políticas expansivas de carácter keynesiano, que esixían un intervencionismo público non só en gasto, senón tamén na regulación (e/ou a nacionalización) de actividades chave para o quefacer económico, a fin de garantir a existencia e accesibilidade de recursos básicos (tales como o crédito). A época dourada do capitalismo (1900-1980) baseouse nestas políticas, que foron e continúan sendo enormemente populares, non só entre as bases tradicionais de tales partidos -a clase traballadora-, senón noutros sectores das clases populares (incluíndo a clase media). Esta alianza de clases -clase traballadora con clase media- foi central no desenvolvemento do estado do benestar. Este tiña que ser de elevada calidade para responder ás expectativas da clase media, o que requiría unha carga fiscal elevada mediante unha fiscalidade progresiva, que tiña como obxectivo (ademais de conseguir fondos para o estado) a corrección das desigualdades sociais. O devalo da socialdemocracia baseouse primordialmente no distanciamento e/ou renuncia de moitos partidos socialdemócratas destas políticas. É a partir dos anos setenta e oitenta, cando gran número de tales partidos foron afastándose desas políticas, adaptándose aos principios do neoliberalismo, que se converteu na ideoloxía dominante na construción da Unión Europea.
O argumento máis utilizado por eses partidos políticos, en xustificación do seu abandono das políticas socialdemócratas, foi que a globalización imposibilitaba o desenvolvemento de tales políticas. Anthony Giddens, entre outros, repetiu esta argumentación en todos os seus traballos. Tal globalización -dicíasenos- facía imposíbel a continuación das políticas socialdemócratas. O keynesianismo, por exemplo, era xa imposíbel. Os estados perdían poder fronte á globalización e non podían seguirse políticas expansivas. Este argumento, que atopou grandes caixas de resonancia nos medios próximos ao capital financeiro e ao mundo empresarial, ignoraba que os países onde a tradición socialdemócrata estaba máis desenvolvida eran os países escandinavos, países profundamente globalizados, pois ao seren pequenos, a suma das súas importacións e exportacións representaba a porcentaxe do PIB máis alta da UE. Os datos mostraban que un país podía estar moi globalizado e, á vez, continuar desenvolvendo políticas socialdemócratas.
A orixe do socioliberalismo: a administración Clinton
O socioliberalismo (a incorporación do neoliberalismo nos partidos progresistas e socialdemócratas) iniciouse en EEUU. A derrota do Presidente Carter, consecuencia da súa conservadorismo e neoliberalismo, creou unha rebelión nas bases do Partido Demócrata, que liderou Jesse Jackson, cuxa candidatura conseguiu o 40% de todos os delegados do Congreso do Partido Demócrata no Congreso de tal partido en Atlanta en 1988 (ao final do proceso das primarias). O programa de Jesse Jackson era o máis progresista que o Partido Demócrata propuxera desde o New Deal. Alarmou ao aparello do partido, que non fixo seu tal programa. Pero en 1992, o candidato Clinton -que se opuxo a Jesse Jackson- adoptou parte das súas propostas, presentándose cun programa que o Financial Times (un chisco preocupado) definiu como inspirado na socialdemocracia sueca. O seu programa incluía as promesas de universalizar o acceso á sanidade naquel país e desenvolver políticas expansivas de gasto público, engadindo medidas proteccionistas ao tratado de libre comercio, NAFTA (inicialmente proposto pola Administración Bush pai) tales como esixir o establecemento de normas laborais e ambientais nos países participantes no tratado: EEUU, Canadá e México.
Unha vez gañadas as eleccións, o presidente Clinton non cumpriu ningunha destas promesas. Converténdose no presidente do Partido Demócrata máis próximo ao capital financeiro que exista en EEUU (tal como indicou o seu ministro de Traballo, Robert Reich), puxo os intereses do capital financeiro no centro das súas políticas públicas, reducindo o gasto público e favorecendo o capital financeiro, chegando a eliminar a Lei Glass Steagall (que, aprobada polo Presidente Roosevelt en 1933, prohibira que os bancos comerciais puidesen tamén ser de investimento), abrindo así a porta á especulación e á crise financeira actual. A derrota do Partido Demócrata nas eleccións ao Senado e ao Congreso en 1994, resultado do enfado e da abstención da clase traballadora, deu o control do Congreso ao Partido Republicano, vitoria que imposibilitou levar a cabo o programa expansionista de Clinton. Por iso é polo que, a partir daquela, Clinton se fala da Terceira Vía, a vía entre o New Deal do Partido Demócrata e o neoliberalismo salvaxe do Partido Republicano, liderado polo ultradereitista Gingrich. A vitoria de Clinton en 1996 foi resultado do temor do electorado demócrata (que se abstivo nas eleccións ao Congreso de 1994) á vitoria da ultradereita e mobilizouse para frear ao Partido Republicano.
O socioliberalismo en Europa: a Terceira Vía
O Partido Laborista británico adoptou esta terminoloxía e a Terceira Vía pasou a ser a vía entre o laborismo expansionista, baseado no incremento da demanda doméstica como estímulo económico (representada pola esquerda do Partido Laborista) e a vía neoliberal de austeridade social do goberno Thatcher. Pero unha vez no goberno, Blair foi mesmo máis aló que Thatcher nalgúns temas, como a desregulación da banca. Foi Harold Brown, ministro de Finanzas do goberno Blair, o que deu plena independencia ao Banco de Inglaterra, desregulando ademais o mercado financeiro, o que converteu a City (o centro financeiro de Gran Bretaña) no maior centro dos hedge funds no mundo. En realidade, a súa escasísima regulación mereceu o título de “Wall Street Guantánamo” á City, indicando con iso que se permitían na City prácticas irregulares non permitidas en Wall Street. Estas políticas favoreceron ao capital financeiro, que pasou a representar o 32% do PIB, crecemento que se produciu a custo do sector industrial, que pasou de representar o 20% do PIB ao principio do New Labour (1978), ao 12% (2010). Esta redución do sector industrial causou unha diminución do salario medio, á cal contribuíu a gran desregulación dos mercados laborais -un dos mercados máis desregulados existentes no mundo desenvolvido-, tal como anunciaba o goberno do Sr. Blair na súa promoción exterior. Diminuíu tamén o intervencionismo do estado baixo o argumento de que o estímulo keynesiano a base de estimular a demanda doméstica era imposíbel de realizar, ademais de ser innecesario (tal como afirmaba Anthony Giddens).
Estas políticas foron moi impopulares entre as súas bases electorais, o que explica o gran descenso do seu apoio electoral. Pasou de obter o 33% do total do electorado en 1997 a un 25% en 2001 e un 22% en 2005. Se Gran Bretaña tivese un sistema electoral proporcional, perdería a maioría xa na segunda convocatoria electoral desde que gañou a primeira vez en 1997. O nesgo electoral británico, que favorece o bipartidismo, ocultou esta desfeita de maneira que, a pesar deste devalo tan marcado, o New Labour mantivo a maioría no Parlamento ata as últimas eleccións, as de 2010. Iso explica o seu longo mandato, que non se debe á súa popularidade -como erroneamente o presenta Giddens-, senón ao nesgo do sistema electoral e á crise tan profunda do Partido Conservador. As políticas neoliberais do New Labour desalentaron as bases do partido, que perdeu máis da metade dos seus afiliados durante o goberno Blair.
O Partido Socialdemócrata alemán
O outro partido socialdemócrata que virou cara ao neoliberalismo foi o Partido Socialdemócrata alemán (SPD), o cal, co seu chamado programa 2010, se enfrontou á súa militancia e ás súas bases electorais. O programa 2010, liderado polo chanceler Schroeder, iniciou as políticas neoliberais en Alemaña (incluíndo as políticas de austeridade pública máis acentuadas até daquela), apoiando o capital financeiro e o mundo empresarial exportador, a custo do nivel de vida da clase traballadora alemá. As súas políticas, continuadas polo goberno Merkel, significaron unha redución das rendas do traballo, contribuíndo ao estancamento da economía alemá como consecuencia da diminución da demanda doméstica, que tal redución determinou. Foron Oskar Lafontaine, daquela Ministro de Economía do Goberno Schroeder, e os sindicatos, os que propuxeron un aumento da demanda interna, que estimulase a economía alemá e, polo tanto, a economía europea. Perderon aquela batalla e Oskar Lafontaine dimitiu (e abandonou o Partido Socialdemócrata alemán, acusando á súa dirección de estar excesivamente próxima á banca e ao mundo empresarial exportador), axudando a establecer un partido -A Esquerda, Die Linke- que denunciou o socioliberalismo. É o partido que está crecendo máis naquel país.
O socioliberalismo na construción da Unión Europea
A influencia da banca alemá configurou, enormemente, a arquitectura institucional europea, baseada nun Pacto de Estabilidade, que freou o crecemento do gasto público, e nun Banco Central Europeo, que máis que banco central era un lobby da banca, que impuxo xuros elevados. A maioría de partidos socialdemócratas na UE contribuíron á construción deste marco neoliberal, que se saldou cun gran descenso das rendas do traballo na maioría de países da UE, causa do enorme problema de demanda existente na UE. As persoas nomeadas a proposta dos partidos socialdemócratas (e eles mesmos simpatizantes e/ou membros do Partido Socialista español) na Comisión Europea, foron o Sr. Pedro Solbes e o Sr. Joaquín Almunia, que se converteron nos gardiáns da ortodoxia neoliberal a través da Comisión Económica e de Asuntos Monetarios. O propio Sr. Claude Trichet, Gobernador do Banco Central Europeo, fora membro do Partido Socialista francés (próximo a Pièrre Mendès-France), do cal continúa sendo membro o Presidente do Fondo Monetario Internacional, Dominique Strauss-Kahn, responsábel da aplicación de políticas neoliberais de austeridade que están causando un enorme dano ás clases populares nos países onde o FMI imponas. Paradoxalmente, Strauss-Kahn aparece como o mellor candidato dentro do Partido Socialista francés para competir con Sarkozy. O feito de que tal profesional sexa o candidato preferido polo Partido Socialista francés é un indicador do grao de confusión existente entre amplos sectores da socialdemocracia francesa.
O caso da socialdemocracia española
A socialdemocracia española seguiu políticas de clara tradición socialdemócrata no período 1982-1993, facilitadas pola presión popular e polos partidos á súa esquerda. A axitación social a finais da década dos anos oitenta xogou tamén un papel chave na expansión do gasto público social por habitante, corrixindo, en parte, o enorme déficit de gasto público social entre Estado español e a media da UE-15. O Estado español fora, en 1982, cando comezou o período socialdemócrata, o país cun estado do benestar menos desenvolvido da UE.
Agora ben, en 1993 (cando o déficit de gasto público social fora xa reducido á metade) houbo un cambio político moi importante, con consecuencias nas políticas públicas, tanto económicas como sociais. O PSOE perdeu a maioría nas Cortes e aliouse coa dereita catalá, CiU, desenvolvendo políticas neoliberais (o que supuxo un espectacular descenso do gasto público social por habitante) que foron continuadas polo goberno Aznar até 2004. A alianza do PSOE con CiU inaugurou unha estratexia que incluía a marxinación das esquerdas, tanto dentro do PSOE como fóra, o cal creou unha reacción entre as súas bases, de protesta en contra da dirección, que levou á elección de Josep Borrell que era de clara orientación keynesiana e creou enormes resistencias tanto dentro como fóra do aparello do partido, como candidato do PSOE á Presidencia. Tales resistencias levaron á súa dimisión e substitución e máis tarde á derrota do PSOE, configurándose posteriormente tres sensibilidades distintas dentro do partido. Unha, a do aparello de partido, que apoiou ao candidato conservador, José Bono; outra de sensibilidade keynesiana liderada por Matilde Fernández; e outra que en teoría era a de compromiso por José Luis Rodríguez Zapatero, e que gañou debido ao apoio da esquerda. José Luis Rodríguez Zapatero gañou e, coa excepción de Cristina Narbona, excluíu completamente a esquerda do seu goberno, nomeando a Solbes (que iniciara as políticas neoliberais en 1993 e fora o gardián da ortodoxia liberal na Comisión Europea) e a un equipo ultraliberal dirixido por David Taguas (procedente da Banca e que propuxera, antes de se integrar na Moncloa, a total privatización da Seguridade Social, tal como fixera o xeneral Pinochet en Chile), como director da súa equipa económica. Estes nomeamentos tiñan como obxectivo acougar a Banca (que é o poder fáctico máis importante en Estado español), nomeando como gobernador do Banco de Estado español a outro ultraliberal, Miguel Fernández Ordóñez. A dimensión socialdemócrata do PSOE apareceu claramente nas áreas sociais, que estiveron limitadas, porén, nas súas iniciativas (algunhas de claro corte socialdemócrata, como a Lei de Dependencia) por unha austeridade de gasto público. O Sr. Solbes manifestara que a política durante o período 2004-2008 da cal el estaba máis orgulloso foi a de non aumentar o gasto público, dito e feito no país da UE que ten un gasto público (incluíndo o social) máis baixo da UE-15. A súa alianza en 2004 con partidos á súa esquerda, EU-ICV-EA, ERC e BNG, forzou, con todo, unha maior sensibilidade social, que se traduciu nunha redución do enorme déficit de gasto público social que o Estado español ten coa UE-15.
No seu segundo mandato, iniciado en 2008, o goberno Zapatero virou á dereita, buscando o apoio da dereita nacionalista catalá, sempre afín á equipa económica do goberno, que continuou sendo neoliberal. Tal equipo desenvolveu unha resposta á crise actual que reduce substancialmente os dereitos laborais e sociais no país, causa dunha protesta que levou á convocatoria dunha folga xeral. De continuar estas políticas, a socialdemocracia española sufrirá un devalo electoral profundo, tal como ocorreu á maioría de partidos socioliberais na UE.
Nenhum comentário:
Postar um comentário