Un bo exemplo é a reportaxe de El País na que varia xente fai a súa leitura persoal da peculiar visión do mundo que tiña Balbino. De entre todas estas voces eu quedo coa de Belén Regueira, xornalista que me recorda aos bruxos gumuz de Etiopía occidental, “aqueles que ven o que a xente non ve”. Atinada, intelixente e crítica, no Neno Labrego e o Black Power Belén Regueira dá no cravo ao recordar as relacións de poder que marcaron a historia contemporánea do campesiñado galego. Aquí radica, na miña opinión, o éxito sen precedentes e consecuentes da peza de Neira Vilas. Non fai falla ser un teórico da escola soviética, ningún Chayanov para comprender que este libriño define perfectamente o que é unha sociedade labrega, independentemente do tempo e do lugar. Hai uns días, no instituto García Barbón de Verín, tentamos amosar ao alumnado unha comparativa entre a sociedade labrega galega dos anos 40 e as sociedades campesiñas “primitivas” da fronteira entre Etiopía e Sudán. Os campesiños polo mundo adiante, fan máis ou menos as mesmas cousas, variando segundo o grao de especialización tecnolóxica. Doutra volta, outra vertente caracteriza a estas comunidades: a súa condición de clase subalterna, a súa dependencia cara a un poder esóxeno que se apropia do seu traballo economica e simbolicamente. Basta con ver O Padriño de Coppola, con ese raparigo labrego, Vito Corleone que foxe da miseria, só, para Norteamérica. Un Balbino siciliano.
Uns labregos moi pobres de Cerasia non conseguiran pagar para evitar que o seu único fillo marchase á guerra de Marrocos. Unha tarde escoitando a única radio da parroquia, nunha casa pudente, enteiráronse da compensación económica que ía dar o goberno primorriverista polos caídos con heroicidade no campo de batalla. A vella parella non sabía nada do seu fillo, que fóra de el, pero de seguida o pai comentou: a ver se hai sorte!. E non se refería precisamente a que o fillo voltase con vida. Esta era a realidade que tan ben coñeceu Castelao e reproduciu nas viñetas que admiraba a analfabeta e intelixente xente labrega deste país.
Antes de que xurdisen liñas de investigación académicas sobre Historia Agraria, a primeira reivindicación da figura do labrego como suxeito histórico veu da man dunha aparente obra infantil como foi Memorias dun neno labrego. Cincuenta anos despois contamos con estudos de xénero sobre a emigración galega, por exemplo, pero non contamos cunhas memorias dunha nena labrega. Eu coñecín moitas nenas labregas, xa maiores, ou xa falecidas, que seguiron a vesánica tradición de ir servir a Madrid ou Barcelona, onde a burguesía confiaba na honradez e, literalmente, nas tetas mamadeiras das galegas. Alá ían por orde da economía política, a estratexia de reprodución social e subsistencia dictadas polo cabo da casa. Marchar de Cerasia a unha grande urbe con quince e dezaseis anos era unha aventura, mais unha aventura arriscada. Marisa fóra no ano 51 á capital catalá. Noviña, serviu uns anos no pazo do director de La Caja de Cataluña. Recorda como se fose hoxe cando a convidaran a unha voda dunha compañeira perruqueira e, sen pensalo, pediulle á señora unha pamela que lle gustaba. Seica aquela desfachatez fóra un escándalo entre o servizo. A cuestión é que a señora accedeu e alá foi Marisa Rambla abaixo, ben guapa, arrincando piropos do estilo: “Esa si que es una delantera y no la del Barça”. Disto acórdase ben Marisa, pero tamén se recorda cando tras quince días de viaxe en barco, con escala na illa de Madeira, chegou a Caracas onde non lle agardaba ninguén, sentindo unha soidade inmensa imposible de esquecer. Como a tía Alicia e a súa curmá Carmiña que pasaron xuntas os primeiros anos en Venezuela, neses cuartos onde familias enteiras se separaban nun fato de metros cadrados con sabas esfarrapadas a xeito de parede simbólica. Nenas labregas servindo en París, Londres, Montevideo, Nova Iorque, Barcelona, Buenos Aires. Caseiras cosmopolitas. Mulleres que décadas despois seguen servindo á súa familia, facéndose cargo en moitos casos de todo, sen pedir nada a ninguén nin recoñecemento de ningún tipo. Servir é unha verba con inevitables connotacións. Na familia do meu avó paterno eran nove irmáns; os homes foron carne de canón na guerra e despois carne de canón da emigración. Os homes serviron no Exército e as mulleres serviron en Barcelona. Mentres o meu avó loitaba no bando nacional, a súa irmá Aurora, dende Barcelona, acadaba enviarlle novas e cartos, e viceversa. Algún historiador terá que estudar algún día as redes de comunicación que permitiron que cada Nadal chegasen as cachuchas, as frebas e os chourizos alén da fronte; nin a liña Maginot podería evitar que unha galega ou galego degustase a súa identidade, a súa casa. O Shangai Expréss de postguerra coas ristras de chourizos penduradas nas liteiras, a xeito de sarillos da Modernidade, atopan a súa orixe neses porcos anos da guerra. A tía Aurora pasou toda a vida en Catalunya, dende os primeiros anos da República. Non casou nin tivo fillos. Xubilada, voltou a casa, mantendo viva a memoria da familia burguesa á que servira durante décadas. Sempre recordaba o día que os milicianos chegaran á villa e “esfragaran” ao señorito polo barranco abaixo. A tía Aurora nunca falaba de si mesma, pero en cada comida familiar pasaba horas comentando a vida dunha familia catalá que xa era a súa. Todo un exemplo da alienación dunha nena labrega, incapaz de falar de si mesma, enchendo a súa vida e o seu maxín cun discurso novelado sobre os burgueses aos que serviu. A tía Aurora gardaba a súa vida nun arquivo formado por caixas e maletas, coma unha exilada da súa Identidade. Nese rebumbio de recordos materiais, pouco antes da súa morte, atopamos cartas e fotos dos irmáns que foran á guerra, fotografías que son hoxendía o único testemuño gráfico da vida dos nosos avós. Coma unha moura nemotécnica, Aurora, preservaba tamén o recordo da súa familia, coma unha apaixoada arqueóloga. Xa enfermiña, a tía Aurora, foi garimosamente coidada por uns familiares e o seu Museo andante depositado na casa vella. Un día a casa vella ardeu, coas súas colchas, as súas fotografías, a súa louza... Entre as cinzas poderïamos reconstruír a vida de Aurora, dende o abrente até o solpor. O problema é que a súa vida non lle interesou a ninguén. Ninguén lle preguntou se a vida que tivo que levar foi a vida que quixo levar. A vida dunha nena labrega, cen anos de soidade.
Nenhum comentário:
Postar um comentário