Antoni Domènech. Tradución para o galego por Á revolta entre a mocidade desde a fonte orixinal, a revista electrónica Sin Permiso (aquí).
Antoni Domènech escribiu hai dous anos para SP-papel a reseña da encíclica de Benedito XVI Spe salvi. A recente visita de Ratzinger a Madrid pareceunos unha ocasión oportuna para reproducir tamén aquí, electrónicamente, ese texto.
Spe salvi, a segunda carta-encíclica de Benedito XVI, confirma a vontade de especulación filosófica e filológica mostrada xa por Ratzinger na primeira. Se Deus caritas est se detiña nas subtilezas dunha distinción propia e deslidamente católica entre o amor clásico (eros) e o amor especificamente evangélico (agape, caritas) -unha distinción chave na teoloxía luterana contemporánea desde a grande achega de Anders Nygren-, Spe salvi non queda curta, e aínda vai máis aló.
Hai, polo momento, un esforzo de aggiornamento filosófico. Coquetea (superficialmente, ao estilo de moitos filósofos alemáns da súa xeración) co léxico da filosofía analítica: a mensaxe novotestamentaria non sería só un acto "informativo", senón que tería forza ilocucionaria ou "performativa"; non sería só acción de dicir algo novo, senón que, en dicilo e por dicilo, xeraría realidade, "esperanza real", "positiva"; "vida nova". Coquetea coa escola de Francfort, ben é certo que coa peor: a que máis acabou influíndo na pseudoesquerda académica relativista pós-sesentaioitesca, a que confundiu modernización capitalista con Ilustración, e Ilustración con apoloxía acrítica do pretendido despregamento dunha fantasmal "ciencia-técnica" instrumental. Pero ningún pensador conseguiu imprimir no século XX a colosal pegada deixada por Marx no XIX. Ratzinger é demasiado intelixente para ignorar iso, e á súa maneira, rende tributo intelectual á bicha: confésase impresionado polo "vigor de linguaxe e pensamento", a "agudeza de análise" e "a clara indicación dos instrumentos para o cambio radical" de Marx, quen "fascinou e fascina aínda hoxe de novo".
Por que "fascina hoxe de novo" é pregunta que queda no aire. Non decepcionará Spe salvi a quen saiba buscar resposta por vía rodeada. Lonxe da optimista moda conservadora que, à o Lord Desai, celebra agora a Marx como "xenial anticipador da globalización", diríase que, para Ratzinger, o que Marx "fascine de novo" débese sobre todo á súa calidade de profeta moral e á inopinada actualidade que, no noso "presente fatigoso", parecen cobrar as súas recomendacións de "cambio radical". De aquí a insistencia nos "erros de Marx", non como "agudo analista" -quen negará a estas alturas que, tras o paréntese do capitalismo "keynesiano", socialmente reformado e conscientemente desmundializado, volveu, coa contrarreforma remundializadora ultraliberal do último cuarto do século XX, un capitalismo belicista e desembridadamente codicioso, farto parecido ao estudado por Marx?-, senón como crítico político do existente que non rende a esperanza no vindeiro.
Os erros de Marx son entón os de quenqueira que espere na Terra un "reino de Deus instaurado sen Deus" e busque transformar as condicións materiais do existir humano: "o cristianismo non traía unha mensaxe socio-revolucionario como o de Espartaco que, con loitas cruentas, fracasou".
Iso declárase desde o comezo con franca sinxeleza. Logo dise tamén doutros modos, non exentos de pompa e aínda cursilería académicas. Así na súa discusión sobre a interpretación da fe como hypostase, que, contra a teoloxía luterana, Ratzinger traduce por "substantía", algo real e obxectivo, non mera expectativa subxectiva. O que prepara o terreo para unha digresión filológica sobre os hyparchonta (bens materiais reais: a base da liberdade política republicana clásica), a fin de oporlles, co Pablo de Hebreos, os "bens permanentes" da fe (hyparxin), "base mellor para a existencia" humana, e non menos "reais".
Podería aforrarse algunhas desas digresiones, se no canto de complicarse en Hebreos -a epístola que menos gustaba a Lutero-, acordouse do Pablo de Colonenses (3: 22-24), tan explícito: "Escravos: obedecede aos vosos amos (...) porque Cristo é o verdadeiro Amo ao que servides". Ou do Pablo predilecto de Lutero (e de Hobbes), o de Romanos, apologético de toda dominación: "Os poderes que son, de Deus son ordenados" (13: 1).
Pero Ratzinger non é teólogo protestante, e non pode reducirse a especular filosóficamente sobre a inanidade e aínda a intrínseca maldade de todo intento de corrixir terrenalmente a opresión e a inxustiza. Está obrigado a componendas cismundanas, ancilares dun activismo católico inveteradamente disposto ao terrenalísimo troquelamiento da vida política. Iso sitúa seguramente ao teólogo Ratzinger nunha contradición xenuinamente "performativa" ("chove , pero non creo que chova"; "o meu Reino non é deste mundo, mais fago tal que se o fose"). Non a Benedito, xefe dun pequeno Estado teocrático que, por exemplo, mantén aínda hoxe, sen solución radical de continuidade en ningún caso, concordatos urdidos no seu día coas ditaduras do cinco países europeos que sucumbiron ao fascismo (Italia, Austria, Alemaña, Portugal e España). Deica que, aínda que non haxa nada doctrinalmente novo en Spe salvi, resulte seica reveladora dunha época propicia a actos ("performativos") como o daquel rei famoso do Conde de Lucanor que, resolto a evitar interpretacións capciosas, mandou que onde o Magnificat di: «Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles» (derrubou dos seus tronos aos poderosos e enxalzou aos humildes), figurase esta tradución a clara fabla castelá: «Divos ensalçó as siellas dos sobervios poderosos et derrubou os omildosos.»
Spe salvi, a segunda carta-encíclica de Benedito XVI, confirma a vontade de especulación filosófica e filológica mostrada xa por Ratzinger na primeira. Se Deus caritas est se detiña nas subtilezas dunha distinción propia e deslidamente católica entre o amor clásico (eros) e o amor especificamente evangélico (agape, caritas) -unha distinción chave na teoloxía luterana contemporánea desde a grande achega de Anders Nygren-, Spe salvi non queda curta, e aínda vai máis aló.
Hai, polo momento, un esforzo de aggiornamento filosófico. Coquetea (superficialmente, ao estilo de moitos filósofos alemáns da súa xeración) co léxico da filosofía analítica: a mensaxe novotestamentaria non sería só un acto "informativo", senón que tería forza ilocucionaria ou "performativa"; non sería só acción de dicir algo novo, senón que, en dicilo e por dicilo, xeraría realidade, "esperanza real", "positiva"; "vida nova". Coquetea coa escola de Francfort, ben é certo que coa peor: a que máis acabou influíndo na pseudoesquerda académica relativista pós-sesentaioitesca, a que confundiu modernización capitalista con Ilustración, e Ilustración con apoloxía acrítica do pretendido despregamento dunha fantasmal "ciencia-técnica" instrumental. Pero ningún pensador conseguiu imprimir no século XX a colosal pegada deixada por Marx no XIX. Ratzinger é demasiado intelixente para ignorar iso, e á súa maneira, rende tributo intelectual á bicha: confésase impresionado polo "vigor de linguaxe e pensamento", a "agudeza de análise" e "a clara indicación dos instrumentos para o cambio radical" de Marx, quen "fascinou e fascina aínda hoxe de novo".
Por que "fascina hoxe de novo" é pregunta que queda no aire. Non decepcionará Spe salvi a quen saiba buscar resposta por vía rodeada. Lonxe da optimista moda conservadora que, à o Lord Desai, celebra agora a Marx como "xenial anticipador da globalización", diríase que, para Ratzinger, o que Marx "fascine de novo" débese sobre todo á súa calidade de profeta moral e á inopinada actualidade que, no noso "presente fatigoso", parecen cobrar as súas recomendacións de "cambio radical". De aquí a insistencia nos "erros de Marx", non como "agudo analista" -quen negará a estas alturas que, tras o paréntese do capitalismo "keynesiano", socialmente reformado e conscientemente desmundializado, volveu, coa contrarreforma remundializadora ultraliberal do último cuarto do século XX, un capitalismo belicista e desembridadamente codicioso, farto parecido ao estudado por Marx?-, senón como crítico político do existente que non rende a esperanza no vindeiro.
Os erros de Marx son entón os de quenqueira que espere na Terra un "reino de Deus instaurado sen Deus" e busque transformar as condicións materiais do existir humano: "o cristianismo non traía unha mensaxe socio-revolucionario como o de Espartaco que, con loitas cruentas, fracasou".
Iso declárase desde o comezo con franca sinxeleza. Logo dise tamén doutros modos, non exentos de pompa e aínda cursilería académicas. Así na súa discusión sobre a interpretación da fe como hypostase, que, contra a teoloxía luterana, Ratzinger traduce por "substantía", algo real e obxectivo, non mera expectativa subxectiva. O que prepara o terreo para unha digresión filológica sobre os hyparchonta (bens materiais reais: a base da liberdade política republicana clásica), a fin de oporlles, co Pablo de Hebreos, os "bens permanentes" da fe (hyparxin), "base mellor para a existencia" humana, e non menos "reais".
Podería aforrarse algunhas desas digresiones, se no canto de complicarse en Hebreos -a epístola que menos gustaba a Lutero-, acordouse do Pablo de Colonenses (3: 22-24), tan explícito: "Escravos: obedecede aos vosos amos (...) porque Cristo é o verdadeiro Amo ao que servides". Ou do Pablo predilecto de Lutero (e de Hobbes), o de Romanos, apologético de toda dominación: "Os poderes que son, de Deus son ordenados" (13: 1).
Pero Ratzinger non é teólogo protestante, e non pode reducirse a especular filosóficamente sobre a inanidade e aínda a intrínseca maldade de todo intento de corrixir terrenalmente a opresión e a inxustiza. Está obrigado a componendas cismundanas, ancilares dun activismo católico inveteradamente disposto ao terrenalísimo troquelamiento da vida política. Iso sitúa seguramente ao teólogo Ratzinger nunha contradición xenuinamente "performativa" ("chove , pero non creo que chova"; "o meu Reino non é deste mundo, mais fago tal que se o fose"). Non a Benedito, xefe dun pequeno Estado teocrático que, por exemplo, mantén aínda hoxe, sen solución radical de continuidade en ningún caso, concordatos urdidos no seu día coas ditaduras do cinco países europeos que sucumbiron ao fascismo (Italia, Austria, Alemaña, Portugal e España). Deica que, aínda que non haxa nada doctrinalmente novo en Spe salvi, resulte seica reveladora dunha época propicia a actos ("performativos") como o daquel rei famoso do Conde de Lucanor que, resolto a evitar interpretacións capciosas, mandou que onde o Magnificat di: «Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles» (derrubou dos seus tronos aos poderosos e enxalzou aos humildes), figurase esta tradución a clara fabla castelá: «Divos ensalçó as siellas dos sobervios poderosos et derrubou os omildosos.»
Nenhum comentário:
Postar um comentário