Joseph Stiglitz: «Esa idea de que a austeridade traerá confianza non é certa»

Artigo tirado de Bankomun (aqui). Stiglitz foi economista xefe e vicepresidente do Banco Mundial, e conta que desde ese cargo, a finais dos noventa, puido advertir os «devastadores efectos» que a globalización podería ter sobre o desenvolvemento económico. Desde que estalou a crise financeira visitou unha vintena de países nos cinco continentes, e asegura que atopou poucos exemplos de políticas económicas correctas («só en Australia, e talvez en China , aínda que con todo o déficit democrático que arrastra»)

Todas as biografías de Joseph Stiglitz contan que se fixo economista porque non entendía como as teorías sobre o desenvolvemento en Estados Unidos se contradicían tanto coa realidade que el viviu de neno no Medio Oeste. Gary, a pequena cidade do estado de Indiana bautizada co apelido do dono da gran compañía metalúrxica que a fundou en 1906, para aloxar nela aos obreiros da súa nova fábrica, sufría a mediados do século pasado un imparable declive que arrastraba a miles de familias ao paro e á miseria. Mentres tanto, en Chicago, a só tres cuartos de hora en coche de alí, unha escola de economistas de prestixio defendía as mesmas receitas que provocaran esa penosa situación.

Stiglitz gañou o Premio Nobel de Economía no ano 2001 polas súas investigacións sobre a natureza ineficiente dos mercados e a súa incapacidade para garantir unha repartición estábel e equitativo da riqueza. E aínda que recoñece certa satisfacción intelectual por acertar nas súas advertencias sobre os efectos perversos que teñen a desregulación e a liberalización do sistema financeiro sobre a vida das persoas, mostra unha seria preocupación sobre as receitas europeas para saír da crise. Os recortes, asegura, non só non arranxarán o problema, senón que o empeorarán.

Amable e chairo, cun discurso próximo e accesíbel que lle valeu converter en superventas algúns dos seus libros, onte expuxo as súas teses nunha conferencia na Fundación Barrié da Coruña.

-¿Que lle recomendaría ao novo Goberno español, que dixo que a súa prioridade é o emprego?

-España ten un problema moi difícil. O espazo que ten para usar a política fiscal é moi limitado pola situación dos mercados financeiros. E a disposición do Banco Central Europeo (BCE) para estimular o crecemento é cero.

-¿Cre que as políticas de recorte e axuste do gasto público acabarán con esta crise?

-A austeridade causará decrecimiento e máis desemprego. Esa idea de que a austeridade traerá confianza non é certa. Vímolo cando España adoptou os seus primeiros programas de axuste. Inmediatamente, Fitch rebaixou a súa cualificación. ¿Por que? Porque, ao contrario que outros países, sabía que España ía facer o que dicía que ía facer, e coñecía as consecuencias.

-Entón, ¿que se debe facer?

-Primeiro, pensar coidadosamente como se gasta o diñeiro público e como se usan os impostos. Algúns teñen máis efectos que outros. Por exemplo, gravar á poboación con menos recursos deprime moito máis a economía que subir os impostos aos ricos. Fai falta un sistema máis progresivo. Eu recomendaría subilos ás rendas altas e baixarllos ás rendas medias e baixas. A economía estimúlase máis porque as primeiras non tenden tanto a gastar ese diñeiro como as rendas baixas, que o necesitan para sobrevivir. Outro exemplo é subir impostos ás empresas que non crean emprego, e baixarllos ás que o crean.

-¿E que hai do gasto?

-Hai investimentos que estimulan a economía moito máis que outras, como o gasto en educación. Se se soben adecuadamente os impostos que hai que subir, e increméntanse determinados gastos, pódese estimular a economía. Co mesmo orzamento, co mesmo déficit.

-Vostede tamén defende que hai que reformar en profundidade o sistema bancario.

-Non está a funcionar, e é entendíbel dado as dificultades actuais. Porén hai que asegurar que o crédito chegue ás familias e ás pemes. Como? Habería que crear novas liñas de crédito con garantía estatal, como odiamos facer en Estados Unidos, crear bancos malos para sacar os activos tóxicos dos balances e permitir ás entidades superar esa herdanza do pasado... Esas son as cousas que España podería facer por si mesma. Finalmente, ten que pelexar na UE por programas que fagan que o euro funcione: crear un fondo solidario de estabilidade e crecemento, eurobonos, incrementar o gasto do Banco Europeo de Investimentos en España...

-Vostede defende un teorema sinxelo: as boas políticas económicas son as que melloran a vida das persoas, e as malas, as que a empeoran. ¿Cre que, nese sentido, o BCE está a actuar correctamente?

-O problema do BCE é que o seu mandato é a inflación, e resulta que hoxe a inflación non é o problema. O son a inestabilidade financeira, o crecemento e o desemprego. Por desgraza, o comité executivo do BCE está aferrado a un mandato erróneo. Mario Draghi [o novo presidente da entidade] só está a usar o seu poder para defender a idea de que é preciso facer compras selectivas de débeda soberana. E creo que se equivoca. Debe cambiar de idea, porque quizá esas compras selectivas sexan suficientes, pero quizá non. E se non o son e Draghi non cambia de idea, iso matará ao sistema bancario e matará tamén aos países.

-A chanceler alemá, Angela Merkel, dixo hai dous días no seu Parlamento que os eurobonos non son a solución, e que esta tampouco correspondía ao BCE.

-Mais trátase dunha cuestión política. Se a UE quere que o euro sobreviva, o BCE debe comprar bonos soberanos.

-Así que se non cambiamos de táctica, corremos o risco de que o euro rompa.

-Si, é así. Non obstante déixeme engadir unha cousa máis sobre a actuación da UE. No contexto grego, dixeron que a reestruturación da débeda [pactada o pasado verán no Consello Europeo] debería de ser voluntaria. E unha reestruturación da débeda supón unha falta de pagamento. Así que estaban a delegar a súa capacidade política nun comité privado en Estados Unidos, a Asociación Internacional de Swaps e Derivados [ISDA, nas súas siglas inglesas, unha organización que agrupa aos principais actores do mercado mundial de produtos derivados financeiros, como os seguros contra a falta de pagamento de débeda soberana]. ISDA defende intereses privados que nada teñen que ver cos de Grecia ou cos de Europa Como se pode delegar tan facilmente tanta responsabilidade nun grupo de especuladores privados? Quen son eses tipos?

-Vostede sostén que o PIB non é un indicador de éxito. ¿Que estatísticas mira cando visita un país que non coñece?

-A súa renda media, os seus indicadores de desigualdade, os aspectos ambientais, a débeda...

-Os economistas son científicos sen laboratorio, que non poden probar as súas hipóteses salvo se a realidade confírmaas. En que momento se deu vostede conta de que a realidade estaba a dar a razón ás súas teorías, e que isto era o primeiro grande crac da globalización?

-Non foi un só acontecemento, senón varios. No 2005 e o 2006 predixemos que había unha enorme burbulla e que canto máis tardase en explotar, peores serían as consecuencias. Cando explotou no 2007, dixen que as consecuencias serían moi serias, mais tipos como Ben Bernanke [presidente da Reserva Federal de Estados Unidos], que primeiro defenderan que non existía tal burbulla, afirmaron entón que os efectos do seu estalido serían limitados. As miñas investigacións xa dicían que non era así. A recesión empezou en decembro do 2007, e eu pensei que sería aínda peor. Foino. E cando Bear Sterns caeu en marzo do 2008, dixen que non era o final. Lehman's crebou uns meses despois, e advertín de que habería cousas aínda peores, que a recesión sería longa e profunda e que se non rectificabamos, non nos recuperariamos. Non foi un só momento, senón un proceso o que me levou a darme conta de que as miñas hipóteses eran acertadas.

-¿Pero que sentiu nese momento? Dixo «Guau, védelo?, eu estaba no certo», ou foi máis ben un «Deus meu, preparádevos, eu estaba no certo: levo anos dicindo que a man invisíbel do mercado non existe, que os mercados financeiros desregulados non son eficaces e que a longo prazo provocan inestabilidade, desequilibrios e inxustiza social». 

-Como científico sempre desexas que as túas teorías sexan certas, tes que crer nelas. Porén necesitas estar preparado para cambialas. Unha das miñas preocupacións é que moitos profesionais da economía non actúan como científicos, senón como ideólogos.

-Axústelos para permitir aos Estados devolver a súa débeda, non están a supor un transvasamento de recursos desde as clases populares aos grandes tenedores de débeda? Non llo pregunto só por unha cuestión moral, senón porque vostede sostén que restar capacidade de gasto ás rendas baixas frea o crecemento

-O erro fundamental de todo isto é que as estrutura da economía sostéñense nos recursos: nos recursos humanos, nos recursos de capital e nos recursos naturais. E esta ditadura da débeda impide que empreguemos correctamente os recursos. E todo iso causa moito sufrimento. Debemos saber que todos perdemos se non empregamos correctamente os recursos.

-O seu veciño Paul Samuelson, que tamén é natural de Gary e que gañou o Nobel de Economía en 1970, definía esa disciplina precisamente como a ciencia que estuda como os humanos empregan recursos escasos para crear bens e distribuílos logo entre os humanos. Cre que esa definición clásica cambiou con esta crise?

-O problema é que non estamos a usar eses recursos. E non podemos permitírnolo por ese medo á débeda. En países como Grecia ten que haber unha reestruturación. Os europeos deberían estar a animar a Grecia a facer esa reestruturación, porque saben que sen ela non poderán crecer, e sen crecemento haberá un enorme sufrimento.

-¿Corremos o risco en Europa de acabar sendo a zona cero desta crise da globalización?

-Quero salientar que non é un problema da globalización, senón de como a xestionamos. De non pór os intereses dos banqueiros por encima dos da xente normal, senón de pensar máis en como crear unha sociedade máis igualitaria e unha economía máis forte.

O premio nobel do 2001 asegura que tanto as causas da crise como o xeito en que se xestionou a ambos os dous lados do Atlántico terá tamén consecuencias sobre a ciencia económica.

-Hai varias visións diferentes da economía. Unhas defenden que os mercados son sempre eficientes, e ignoran a distribución da riqueza. A outra di que a economía case nunca é eficiente, que case sempre é inestábel e que case sempre xera altos índices de desigualdade que son socialmente inaceptábeis. Creo que cando pase a crise haberá unha grande apoio para esa segunda visión. E que sucederá co neoliberalismo?

-Esa visión da economía que fala de que os mercados financeiros sempre son eficientes quedará totalmente destruída. Antes da crise, no 2003, outros investigadores e eu desenvolvemos unha liña de estudo que falaba da interdependencia financeira, e de como a caída dun banco podería provocar a caída doutros. Esta liña apenas provocou atención até que chegou a crise. E agora esa investigación moveuse ao centro do debate.

Stiglitz cre que os movementos ao estilo do 15-M, que viviu en directo en España, son unha resposta á crise. Pero advirte de que non serven por si sós para resolvela. Os mozos que se manifestan en Wall Street din «Somos o 99?%». Unha sociedade na que o 1 % ten tanto, rompe a cohesión social, e provoca alienación e inestabilidade. Nas últimas eleccións en Estados Unidos, só votaron 20 % dos mozos. O 80 % pensou que a política está dominada polo 1%. Para que votar? Cre que Obama respondeu a todas as expectativas que levantou hai tres anos?

-Sexa cal for o grao de desacordo con Obama, se se pensa no mal presidente que foi Bush, non hai comparación. Quizá o meu maior desacordo foi que mantivo ao mesmo secretario de Defensa de Bush [Robert Gates], e no seu equipo económico incluíu aos mesmos tipos que provocaron a crise.

-¿Tivo vostede oportunidade de exporlle a Obama esas críticas?

-Si, claro

-¿E que lle dixo el?

-Non te preocupes...

-... E espera ao meu segundo mandato.

-Non, díxome que non me preocupase porque a súa política económica non se apoiaría só nesa xente. Porén eu respondinlle dúas cousas. Unha, o presidente está demasiado ocupado para encargarse de todo. E dous, aínda cando esa xente diga e faga o correcto, ninguén os crerá.

-Algunhas das súas citas figuran nos eslóganes do movemento dos indignados españois. Que lle gustaría dicirlles?

-Dígolles é que teñen dereito a estar indignados. Esta non é o xeito en que a economía de mercado debería funcionar. Houbo un grande fallo dos mercados e os políticos. Porén tamén digo que os movementos sociais non son o lugar onde se resolven os problemas.

-Deberían converterse en partidos políticos?

-Ou ser absorbidos por eles, para que a súa mensaxe se amplifique e poida chegar a todo o mundo.