Serge Halimi. Artigo tirado de SinPermiso (aquí) e traducido por nós para o galego. O autor é un analista político francés que escribe para Le Monde Diplomatique.
Mentres o capitalismo vive a súa crise máis grave desde os anos 30, os principais partidos de esquerda parecen mudos e confusos. Como moito prometen remendar o sistema. Máis a miúdo tentan demostrar o seu sentido da responsabilidade e recomendan, eles tamén, unha purga liberal. Canto tempo pode durar este xogo político fechado mentres se inflama a cólera social?
Os estadounidenses que se manifestan contra Wall Steet tamén protestan contra os seus representantes do Partido Demócrata e da Casa Branca. Sen dúbida ignoran que os socialistas franceses seguen invocando o exemplo de Barack Obama. Ao contrario que Nicolás Sarkozy, o presidente de Estados Unidos soubo, segundo eles, actuar contra os bancos. Quen non quere (ou non pode) atacar aos alicerces da orde liberal (financiarización, globalización dos fluxos de capitais e mercados) tenta personalizar a catástrofe, imputar a crise do capitalismo aos erros de concepción ou xestión do seu adversario interior. Así, en Francia botarán a culpa a Sarkozy, en Italia a Berlusconi e en Alemaña a Merkel. Moi ben, e noutros sitios?
Noutros sitios, e non só en Estados Unidos, os dirixentes políticos presentes durante moito tempo como referencias da esquerda moderada tamén se enfrontan ás manifestacións de indignados. En Grecia Georges Papandreu, presidente da Internacional Socialista, leva a cabo unha política de austeridade draconiana que combina privatizacións masivas, supresión de empregos na función pública e entrega da soberanía do seu país en materia económica e social a unha «troika» ultraliberal (1). Da mesma forma os gobernos de España, Portugal ou Eslovenia tamén nos lembran que o termo «esquerda» depreciouse até o punto de que non se asocia a un contido político en particular.
Un dos grandes fiscais da lameira da socialdemocracia europea é o portavoz... do Partido Socialista (PS) francés. «Dentro da Unión europea, revela Benôit Hamon no seu último libro, o Partido Socialista Europeo (PSE) está asociado historicamente ao compromiso que lle une á Democracia Cristiá na estratexia da liberalización do mercado interior e as súas consecuencias sobre os dereitos sociais e os servizos públicos. Son os gobernos socialistas os que negociaron os plans de austeridade que gustan á Unión Europea e ao Fondo Monetario Internacional (FMI). En España, Portugal e Grecia, por suposto, a protesta contra os plans de austeridade diríxese contra o FMI e a Comisión Europea, pero tamén contra os gobernos socialistas nacionais (...). Unha parte da esquerda europea só critica os fallos, igual que a dereita europea, sacrificar o Estado do benestar para restabelecer o equilibrio orzamentario e halagar aos mercados (?). Nalgúns lugares do mundo fomos un obstáculo para o avance do progreso. Eu non me resigno» (2).
En troques outros consideran que esa transformación é irreversíbel porque tería a súa orixe no aburguesamiento dos socialistas europeos e o seu afastamento do mundo dos traballadores.
Aínda que tamén bastante moderado, o Partido dos Traballadores (PT) brasileiro considera que a esquerda latinoamericana debe tomar a substitución da esquerda do Vello Continente, demasiado capitalista, demasiado atlantista e cada vez menos lexítima cando pretende defender os intereses populares: «Na actualidade existe un desprazamento xeográfico da dirección ideolóxica da esquerda no mundo, sinalaba o pasado mes de setembro un documento preparatorio do congreso da PT. Neste contexto, Sudamérica diferénciase (...). A esquerda dos países europeos, que tanto influenciou á esquerda de todo o mundo desde o século XIX, non logrou achegar as respostas adecuadas á crise e parece capitular fronte á dominación do neoliberalismo» (3). O declive de Europa probablemente é tamén o declive da influencia ideolóxica do continente que viu nacer o sindicalismo, o socialismo e o comunismo -e que parece resignarse máis voluntariamente que outros á súa desaparición-.
Entón, perdemos a partida? Os electores e militantes de esquerda que se aferran aos contidos máis que ás falsas etiquetas, poden esperar, mesmo nos países occidentais, combater á dereita cos compañeiros conquistados polo liberalismo aínda que sigan gozando dunha hexemonía electoral? O baile, en efecto, converteuse nun ritual: a esquerda reformista diferénciase dos conservadores durante a campaña por un efecto óptico. Despois, cando chega o momento, dita esquerda dedícase a gobernar igual que os seus adversarios, sen alterar a orde económica e protexendo o diñeiro das persoas da contorna do poder.
A necesidade, e mesmo a urxencia de transformación social que proclaman a maioría dos candidatos de esquerda no exercicio das responsabilidades gobernamentais esixen, obviamente, que vaian máis aló dunha retórica electoral. Pero tamén... que accedan ao poder. E é nese punto concreto onde a esquerda moderada imparte a lección aos «radicais» e aos demais «indignados». A esquerda moderada non espera a «grand soir» [ruptura revolucionaria onde todo é posible, n. de t.] ( Il e a un siècle aux Etats-Unis, un débat fondateur ); non soña con aniñarse nunha «contra-sociedade» illada das impurezas do mundo e poboada de seres excepcionais ( Deas gens formidables...). Para retomar os termos empregados fai cinco anos por Françoise Hollande, non quere «obstaculizar no canto de facer. Frear no canto de avanzar. Resistir no canto de conquistar». E considera que non combater á dereita é protexela, e por tanto elixila» (4). En cambio a esquerda radical, segundo el, prefire «montar en cólera por todo» no canto de «optar polo realismo» (5).
A esquerda que goberna, esa é a súa xogada mestra, dispón «aquí e agora» de tropas electorais e executivos impacientes que lle permiten asegurar a substitución. «Vencer á dereita», con todo, non é un programa ou unha perspectiva. Unha vez celebradas as eleccións, as estruturas establecidas -nacionais, europeas ou internacionais- ameazan con impedir a vontade de mudanza expresada na campaña. Así, nos Estados Unidos, Obama pode pretender que os lobbies industriais e a obstrución parlamentaria dos republicanos socavaron a súa vontade e o seu optimismo (Yes, we can) aínda que estaba apoiado por unha ampla maioría popular.
Por outra banda, os gobernantes de esquerda escúsanse pola súa prudencia ou a súa covardía invocando as «obrigacións», unha «herdanza» (falta de competitividade internacional do sector produtivo, os niveis da débeda, etc.) que serían obstáculos para a súa marxe de manobra. «A nosa vida pública está dominada por unha estraña dicotomía, analizaba Lionel Jospin xa en 1992. Por unha banda, repróchase ao poder (socialista) o desemprego, os problemas dos suburbios, as frustracións sociais, o extremismo da dereita e a desesperanza da esquerda. Por outra banda engádese o feito de non dispor dunha política económica e financeira, o que volve máis difícil o tratamento do que se denuncia» (6). Vinte anos despois, a formulación desta contradición non envelleceu nada.
Os socialistas sinalan que a derrota electoral da esquerda xeralmente desencadea a posta en marcha por parte da dereita dun arsenal de «reformas» liberais -privatizacións, redución dos dereitos sindicais, recorte dos gastos públicos- que destruirían as ferramentas potenciais para facer outra política. De aí o «voto útil» no seu beneficio. Pero a súa derrota tamén pode levar virtudes pedagóxicas. Por exemplo Hamon concede que en Alemaña «as eleccións lexislativas (de setembro de 2009) que deron ao SPD o seu peor resultado (23% dos votos) desde facía un século, convenceu aos dirixentes do partido da necesidade dun cambio de orientación» (7).
Os socialistas gregos vanglórianse de actuar máis rápido que Margaret Thatcher...
Un «restabelecemento doctrinal» , aínda que dunha amplitude modesta, deuse en Francia tras a derrota lexislativa dos socialistas en 1993 e no Reino Unido tras a vitoria do partido conservador en 2010. E sen dúbida ben pronto aparecerán escenarios similares en España e Grecia, xa que non parece probábel que os gobernantes socialistas deses países poidan imputar as súas próximas derrotas a unha política excesivamente revolucionaria... Para defender a causa de Papandreu, a deputada socialista grega Elena Panaritis atreveuse mesmo a recorrer a unha referencia asombrosa: «Margaret Thatcher necesitou once anos para levar a cabo as súas reformas nun país que tiña problemas estruturais menos importantes. O noso programa só leva en marcha catorce meses!» (8). En resumo, «Papandreu mellor que Thatcher!».
Para saír desta trampa é necesario establecer a lista das condicións previas para meter en vereda a globalización financeira. Con todo inmediatamente xorde un problema: tendo en conta a abundancia e sofisticación dos dispositivos que se incrustaron desde fai trinta anos no desenvolvemento económico dos Estados e a especulación capitalista, incluso un programa de reformas relativamente fácil (menos desigualdade fiscal, progresión moderada do poder adquisitivo dos salarios, mantemento dos gastos de educación, etc.) agora implica un número significativo de rupturas. Rupturas coa actual orde europea e tamén coas políticas ás que os socialistas están aliñados (9).
Son necesarios, por exemplo, un cuestionamiento da «independencia» do BCE (os tratados europeos garanten que a súa política monetarista escape de calquera control democrático), unha flexibilización do pacto de estabilidade e crecemento (que en períodos de crises asfixia a estratexia voluntarista de loita contra o desemprego), denuncia da alianza entre liberais e socialdemócratas no Parlamento Europeo (que levou a estes últimos a apoiar a candidatura de Mario Draghi, exbanquero de Goldman Sachs, como director do Banco Central Europeo), sen falar do libre comercio (a doutrina da Comisión Europea), dunha auditoría da débeda pública (co fin de non reembolsar aos especuladores que apostaron contra os países máis débiles da Eurozona); sen todo iso, a partida empezará mal de entrada.
E mesmo estará perdida de antemán. En efecto, nada permite crer que Hollande en Francia, Sigmar Gabriel en Alemaña ou Edward Miliband no Reino Unido triunfarán onde Obama, Zapatero e Papandreu xa fracasaron. Imaxinar que «unha alianza que fai da unión política de Europa o centro do seu proxecto» garante, como espera Massimo D'Alema en Italia, «o renacemento do progresismo» (10) parécese (no mellor dos casos) a soñar esperto. No actual estado das forzas políticas e sociais, unha Europa federal só pode pechar máis os mecanismos liberais xa asfixiantes e desposuír un pouco máis aos pobos da súa soberanía ao confiar o poder ás escuras instancias tecnócratas. Por outra banda, a moeda e comercio non son ámbitos xa «federalizados»?
Con todo, en tanto que os partidos de esquerda moderados continúen representando á maioría do electorado progresista -sexa por adhesión ao seu proxecto ou polo sentimento de que esa constitúe a única perspectiva dunha alternancia aproximada- as formacións políticas máis radicais (ou os ecoloxistas) atoparanse condenados ao papel de figurantes, de forzas de apoio ou para facer ruído. Mesmo co 15% dos sufraxios, corenta e catro deputados, catro ministros e unha organización que agrupa por centos de miles de adeptos, o Partido Comunista Francés (PCF), entre 1981 e 1984, nunca influíu na programación das políticas económicas e financeiras de François Mitterrand. O naufraxio de Refundación Comunista en Italia, presa da súa alianza cos partidos de centro esquerda, non constitúe un precedente máis emocionante. Entón tratábase de lembrar, previr a calquera prezo a volta ao poder de Silvio Berlusconi. O cal pasou de todos os xeitos, pero despois.
A Fronte de Esquerda francés (pertencente ao PCF) quere contradicir eses agoiros. Presionando ao Partido Socialista espera que este se libere de «as súas atavismos». A priori a aposta parece ilusoria, mesmo desesperada. Con todo, se integra outros factores á parte da relación de forzas electorais e as obrigacións institucionais, pode prevalerse de precedentes históricos. Así, ningunha das grandes conquistas sociais do Front populaire (vacacións pagas, semana de 40 horas, etc.) estaba inscrita no programa (moi moderado) da coalición vitoriosa de abril-maio de 1936; foi o movemento de folgas de xuño o que llas impuxo á patronal francesa.
A historia dese período non se resume con todo na presión irresistíbel dun movemento social sobre os partidos de esquerda tímidos ou asustados. Foi a vitoria do Front populaire a que liberou un movemento de revolución social e deu aos traballadores o sentimento de que non se enfrontarían ao muro da represión policial e patronal. Envalentonados, tamén sabían que os partidos aos que acababan de votar non lles darían nada se non lles retorcían a man. De aí esa dialéctica vitoriosa -mais tan rara- entre elección e mobilización, urnas e fábricas. Un goberno de esquerda que non afrontase unha presión semellante encerraríase rapidamente nunha cámara fechada cunha tecnocracia que desde hai moito tempo perdeu o costume de facer calquera cousa que non sexa liberalismo. Tería como única obsesión seducir ás axencias de cualificación, das que ninguén ignora que «rebaixan» inmediatamente a calquera país que se compromete a unha verdadeira política de esquerda.
Como unha estrela morta, a República Central lanza os seus últimos raios
Entón, audacia ou estancamento? Desde o amencer até o crepúsculo machúcannos cos riscos da audacia -illamento, inflación, degradación-. Si, mais e os riscos do estancamento? Ao analizar a situación da Europa dos anos 30, o historiador Karl Polanyi lembraba que: «o calexón no que se meteu o capitalismo liberal», en varios países desembocou entón en «unha reforma da economía de mercado realizada ao prezo da extirpación de todas as institucións democráticas» (11). No entanto de que soberanía popular poden aínda valerse as decisións europeas tomadas a remolque dos mercados? Incluso un socialista tan moderado como Michel Rocard alármase: todo novo endurecemento das condicións impostas aos gregos podería provocar a suspensión da democracia nese país. «Dada a situación colérica na que se vai a atopar ese pobo, escribía o mes pasado, pódese dubidar de que algún goberno poida manterse sen o apoio do exército. Esta lamentábel reflexión serve, por suposto, para Portugal, Irlanda e outros máis grandes. Até onde?» (12).
A pesar de estar apontoada por toda unha quincallada institucional e mediática, a República Central cambaléase. Está a pórse en marcha unha carreira de velocidade entre o endurecemento do autoritarismo liberal e o desencadenamiento dunha ruptura co capitalismo. Aínda parece afastada. Porén cando os pobos deixan de crer nun xogo político mentireiro, cando observan que se desposúe aos gobernos da súa soberanía, cando se obstinan en reclamar que se meta en vereda aos bancos, cando se mobilizan sen saber onde lles conducirá a súa ira, iso significa, a pesar de todo, que a esquerda aínda segue viva.
NOTAS:
(1) Composta pola Comisión Europea, o Banco Central Europeo (BCE) e o Fondo Monetario Internacional (FMI).
(2) Benoît Hamon, Tourner a page. Reprenons márchea du progrès social, Flammarion, Paris, 2011, páxinas 14-19.
(3) Agence France-Presse, 4 de setembro de 2011.
(4) François Hollande, Devoirs de vérité, Stock, París, 2006, páxinas, 91 e 206
(5) Ibid., páxinas 51 e 43.
(6) Lionel Jospin, «Reconstruire a gauche », Le Monde, 11de abril de1992.
(7) Benoît Hamon, op. cit., páxina 180.
(8) Citado por Alain Sáelles, «L'odyssée de Papandréou », Le Monde, 16 de setembro de 2011.
(9) « Cando a esquerda renuncia en nome de Europa », Le Monde diplomatique, xuño de 2005.
(10) Massimo D'Alema, «Lle succès da gauche au Danemark annonce un renouveau européen», Le Monde, 21de setembro de 2011.
(11) Karl Polanyi, A Grande Transformation, Gallimard, París, 1983, p. 305.
(13) Michel Rocard, « Un système bancaire à repenser», Le Monde, 4 de outubro de 2011.
Os estadounidenses que se manifestan contra Wall Steet tamén protestan contra os seus representantes do Partido Demócrata e da Casa Branca. Sen dúbida ignoran que os socialistas franceses seguen invocando o exemplo de Barack Obama. Ao contrario que Nicolás Sarkozy, o presidente de Estados Unidos soubo, segundo eles, actuar contra os bancos. Quen non quere (ou non pode) atacar aos alicerces da orde liberal (financiarización, globalización dos fluxos de capitais e mercados) tenta personalizar a catástrofe, imputar a crise do capitalismo aos erros de concepción ou xestión do seu adversario interior. Así, en Francia botarán a culpa a Sarkozy, en Italia a Berlusconi e en Alemaña a Merkel. Moi ben, e noutros sitios?
Noutros sitios, e non só en Estados Unidos, os dirixentes políticos presentes durante moito tempo como referencias da esquerda moderada tamén se enfrontan ás manifestacións de indignados. En Grecia Georges Papandreu, presidente da Internacional Socialista, leva a cabo unha política de austeridade draconiana que combina privatizacións masivas, supresión de empregos na función pública e entrega da soberanía do seu país en materia económica e social a unha «troika» ultraliberal (1). Da mesma forma os gobernos de España, Portugal ou Eslovenia tamén nos lembran que o termo «esquerda» depreciouse até o punto de que non se asocia a un contido político en particular.
Un dos grandes fiscais da lameira da socialdemocracia europea é o portavoz... do Partido Socialista (PS) francés. «Dentro da Unión europea, revela Benôit Hamon no seu último libro, o Partido Socialista Europeo (PSE) está asociado historicamente ao compromiso que lle une á Democracia Cristiá na estratexia da liberalización do mercado interior e as súas consecuencias sobre os dereitos sociais e os servizos públicos. Son os gobernos socialistas os que negociaron os plans de austeridade que gustan á Unión Europea e ao Fondo Monetario Internacional (FMI). En España, Portugal e Grecia, por suposto, a protesta contra os plans de austeridade diríxese contra o FMI e a Comisión Europea, pero tamén contra os gobernos socialistas nacionais (...). Unha parte da esquerda europea só critica os fallos, igual que a dereita europea, sacrificar o Estado do benestar para restabelecer o equilibrio orzamentario e halagar aos mercados (?). Nalgúns lugares do mundo fomos un obstáculo para o avance do progreso. Eu non me resigno» (2).
En troques outros consideran que esa transformación é irreversíbel porque tería a súa orixe no aburguesamiento dos socialistas europeos e o seu afastamento do mundo dos traballadores.
Aínda que tamén bastante moderado, o Partido dos Traballadores (PT) brasileiro considera que a esquerda latinoamericana debe tomar a substitución da esquerda do Vello Continente, demasiado capitalista, demasiado atlantista e cada vez menos lexítima cando pretende defender os intereses populares: «Na actualidade existe un desprazamento xeográfico da dirección ideolóxica da esquerda no mundo, sinalaba o pasado mes de setembro un documento preparatorio do congreso da PT. Neste contexto, Sudamérica diferénciase (...). A esquerda dos países europeos, que tanto influenciou á esquerda de todo o mundo desde o século XIX, non logrou achegar as respostas adecuadas á crise e parece capitular fronte á dominación do neoliberalismo» (3). O declive de Europa probablemente é tamén o declive da influencia ideolóxica do continente que viu nacer o sindicalismo, o socialismo e o comunismo -e que parece resignarse máis voluntariamente que outros á súa desaparición-.
Entón, perdemos a partida? Os electores e militantes de esquerda que se aferran aos contidos máis que ás falsas etiquetas, poden esperar, mesmo nos países occidentais, combater á dereita cos compañeiros conquistados polo liberalismo aínda que sigan gozando dunha hexemonía electoral? O baile, en efecto, converteuse nun ritual: a esquerda reformista diferénciase dos conservadores durante a campaña por un efecto óptico. Despois, cando chega o momento, dita esquerda dedícase a gobernar igual que os seus adversarios, sen alterar a orde económica e protexendo o diñeiro das persoas da contorna do poder.
A necesidade, e mesmo a urxencia de transformación social que proclaman a maioría dos candidatos de esquerda no exercicio das responsabilidades gobernamentais esixen, obviamente, que vaian máis aló dunha retórica electoral. Pero tamén... que accedan ao poder. E é nese punto concreto onde a esquerda moderada imparte a lección aos «radicais» e aos demais «indignados». A esquerda moderada non espera a «grand soir» [ruptura revolucionaria onde todo é posible, n. de t.] ( Il e a un siècle aux Etats-Unis, un débat fondateur ); non soña con aniñarse nunha «contra-sociedade» illada das impurezas do mundo e poboada de seres excepcionais ( Deas gens formidables...). Para retomar os termos empregados fai cinco anos por Françoise Hollande, non quere «obstaculizar no canto de facer. Frear no canto de avanzar. Resistir no canto de conquistar». E considera que non combater á dereita é protexela, e por tanto elixila» (4). En cambio a esquerda radical, segundo el, prefire «montar en cólera por todo» no canto de «optar polo realismo» (5).
A esquerda que goberna, esa é a súa xogada mestra, dispón «aquí e agora» de tropas electorais e executivos impacientes que lle permiten asegurar a substitución. «Vencer á dereita», con todo, non é un programa ou unha perspectiva. Unha vez celebradas as eleccións, as estruturas establecidas -nacionais, europeas ou internacionais- ameazan con impedir a vontade de mudanza expresada na campaña. Así, nos Estados Unidos, Obama pode pretender que os lobbies industriais e a obstrución parlamentaria dos republicanos socavaron a súa vontade e o seu optimismo (Yes, we can) aínda que estaba apoiado por unha ampla maioría popular.
Por outra banda, os gobernantes de esquerda escúsanse pola súa prudencia ou a súa covardía invocando as «obrigacións», unha «herdanza» (falta de competitividade internacional do sector produtivo, os niveis da débeda, etc.) que serían obstáculos para a súa marxe de manobra. «A nosa vida pública está dominada por unha estraña dicotomía, analizaba Lionel Jospin xa en 1992. Por unha banda, repróchase ao poder (socialista) o desemprego, os problemas dos suburbios, as frustracións sociais, o extremismo da dereita e a desesperanza da esquerda. Por outra banda engádese o feito de non dispor dunha política económica e financeira, o que volve máis difícil o tratamento do que se denuncia» (6). Vinte anos despois, a formulación desta contradición non envelleceu nada.
Os socialistas sinalan que a derrota electoral da esquerda xeralmente desencadea a posta en marcha por parte da dereita dun arsenal de «reformas» liberais -privatizacións, redución dos dereitos sindicais, recorte dos gastos públicos- que destruirían as ferramentas potenciais para facer outra política. De aí o «voto útil» no seu beneficio. Pero a súa derrota tamén pode levar virtudes pedagóxicas. Por exemplo Hamon concede que en Alemaña «as eleccións lexislativas (de setembro de 2009) que deron ao SPD o seu peor resultado (23% dos votos) desde facía un século, convenceu aos dirixentes do partido da necesidade dun cambio de orientación» (7).
Os socialistas gregos vanglórianse de actuar máis rápido que Margaret Thatcher...
Un «restabelecemento doctrinal» , aínda que dunha amplitude modesta, deuse en Francia tras a derrota lexislativa dos socialistas en 1993 e no Reino Unido tras a vitoria do partido conservador en 2010. E sen dúbida ben pronto aparecerán escenarios similares en España e Grecia, xa que non parece probábel que os gobernantes socialistas deses países poidan imputar as súas próximas derrotas a unha política excesivamente revolucionaria... Para defender a causa de Papandreu, a deputada socialista grega Elena Panaritis atreveuse mesmo a recorrer a unha referencia asombrosa: «Margaret Thatcher necesitou once anos para levar a cabo as súas reformas nun país que tiña problemas estruturais menos importantes. O noso programa só leva en marcha catorce meses!» (8). En resumo, «Papandreu mellor que Thatcher!».
Para saír desta trampa é necesario establecer a lista das condicións previas para meter en vereda a globalización financeira. Con todo inmediatamente xorde un problema: tendo en conta a abundancia e sofisticación dos dispositivos que se incrustaron desde fai trinta anos no desenvolvemento económico dos Estados e a especulación capitalista, incluso un programa de reformas relativamente fácil (menos desigualdade fiscal, progresión moderada do poder adquisitivo dos salarios, mantemento dos gastos de educación, etc.) agora implica un número significativo de rupturas. Rupturas coa actual orde europea e tamén coas políticas ás que os socialistas están aliñados (9).
Son necesarios, por exemplo, un cuestionamiento da «independencia» do BCE (os tratados europeos garanten que a súa política monetarista escape de calquera control democrático), unha flexibilización do pacto de estabilidade e crecemento (que en períodos de crises asfixia a estratexia voluntarista de loita contra o desemprego), denuncia da alianza entre liberais e socialdemócratas no Parlamento Europeo (que levou a estes últimos a apoiar a candidatura de Mario Draghi, exbanquero de Goldman Sachs, como director do Banco Central Europeo), sen falar do libre comercio (a doutrina da Comisión Europea), dunha auditoría da débeda pública (co fin de non reembolsar aos especuladores que apostaron contra os países máis débiles da Eurozona); sen todo iso, a partida empezará mal de entrada.
E mesmo estará perdida de antemán. En efecto, nada permite crer que Hollande en Francia, Sigmar Gabriel en Alemaña ou Edward Miliband no Reino Unido triunfarán onde Obama, Zapatero e Papandreu xa fracasaron. Imaxinar que «unha alianza que fai da unión política de Europa o centro do seu proxecto» garante, como espera Massimo D'Alema en Italia, «o renacemento do progresismo» (10) parécese (no mellor dos casos) a soñar esperto. No actual estado das forzas políticas e sociais, unha Europa federal só pode pechar máis os mecanismos liberais xa asfixiantes e desposuír un pouco máis aos pobos da súa soberanía ao confiar o poder ás escuras instancias tecnócratas. Por outra banda, a moeda e comercio non son ámbitos xa «federalizados»?
Con todo, en tanto que os partidos de esquerda moderados continúen representando á maioría do electorado progresista -sexa por adhesión ao seu proxecto ou polo sentimento de que esa constitúe a única perspectiva dunha alternancia aproximada- as formacións políticas máis radicais (ou os ecoloxistas) atoparanse condenados ao papel de figurantes, de forzas de apoio ou para facer ruído. Mesmo co 15% dos sufraxios, corenta e catro deputados, catro ministros e unha organización que agrupa por centos de miles de adeptos, o Partido Comunista Francés (PCF), entre 1981 e 1984, nunca influíu na programación das políticas económicas e financeiras de François Mitterrand. O naufraxio de Refundación Comunista en Italia, presa da súa alianza cos partidos de centro esquerda, non constitúe un precedente máis emocionante. Entón tratábase de lembrar, previr a calquera prezo a volta ao poder de Silvio Berlusconi. O cal pasou de todos os xeitos, pero despois.
A Fronte de Esquerda francés (pertencente ao PCF) quere contradicir eses agoiros. Presionando ao Partido Socialista espera que este se libere de «as súas atavismos». A priori a aposta parece ilusoria, mesmo desesperada. Con todo, se integra outros factores á parte da relación de forzas electorais e as obrigacións institucionais, pode prevalerse de precedentes históricos. Así, ningunha das grandes conquistas sociais do Front populaire (vacacións pagas, semana de 40 horas, etc.) estaba inscrita no programa (moi moderado) da coalición vitoriosa de abril-maio de 1936; foi o movemento de folgas de xuño o que llas impuxo á patronal francesa.
A historia dese período non se resume con todo na presión irresistíbel dun movemento social sobre os partidos de esquerda tímidos ou asustados. Foi a vitoria do Front populaire a que liberou un movemento de revolución social e deu aos traballadores o sentimento de que non se enfrontarían ao muro da represión policial e patronal. Envalentonados, tamén sabían que os partidos aos que acababan de votar non lles darían nada se non lles retorcían a man. De aí esa dialéctica vitoriosa -mais tan rara- entre elección e mobilización, urnas e fábricas. Un goberno de esquerda que non afrontase unha presión semellante encerraríase rapidamente nunha cámara fechada cunha tecnocracia que desde hai moito tempo perdeu o costume de facer calquera cousa que non sexa liberalismo. Tería como única obsesión seducir ás axencias de cualificación, das que ninguén ignora que «rebaixan» inmediatamente a calquera país que se compromete a unha verdadeira política de esquerda.
Como unha estrela morta, a República Central lanza os seus últimos raios
Entón, audacia ou estancamento? Desde o amencer até o crepúsculo machúcannos cos riscos da audacia -illamento, inflación, degradación-. Si, mais e os riscos do estancamento? Ao analizar a situación da Europa dos anos 30, o historiador Karl Polanyi lembraba que: «o calexón no que se meteu o capitalismo liberal», en varios países desembocou entón en «unha reforma da economía de mercado realizada ao prezo da extirpación de todas as institucións democráticas» (11). No entanto de que soberanía popular poden aínda valerse as decisións europeas tomadas a remolque dos mercados? Incluso un socialista tan moderado como Michel Rocard alármase: todo novo endurecemento das condicións impostas aos gregos podería provocar a suspensión da democracia nese país. «Dada a situación colérica na que se vai a atopar ese pobo, escribía o mes pasado, pódese dubidar de que algún goberno poida manterse sen o apoio do exército. Esta lamentábel reflexión serve, por suposto, para Portugal, Irlanda e outros máis grandes. Até onde?» (12).
A pesar de estar apontoada por toda unha quincallada institucional e mediática, a República Central cambaléase. Está a pórse en marcha unha carreira de velocidade entre o endurecemento do autoritarismo liberal e o desencadenamiento dunha ruptura co capitalismo. Aínda parece afastada. Porén cando os pobos deixan de crer nun xogo político mentireiro, cando observan que se desposúe aos gobernos da súa soberanía, cando se obstinan en reclamar que se meta en vereda aos bancos, cando se mobilizan sen saber onde lles conducirá a súa ira, iso significa, a pesar de todo, que a esquerda aínda segue viva.
NOTAS:
(1) Composta pola Comisión Europea, o Banco Central Europeo (BCE) e o Fondo Monetario Internacional (FMI).
(2) Benoît Hamon, Tourner a page. Reprenons márchea du progrès social, Flammarion, Paris, 2011, páxinas 14-19.
(3) Agence France-Presse, 4 de setembro de 2011.
(4) François Hollande, Devoirs de vérité, Stock, París, 2006, páxinas, 91 e 206
(5) Ibid., páxinas 51 e 43.
(6) Lionel Jospin, «Reconstruire a gauche », Le Monde, 11de abril de1992.
(7) Benoît Hamon, op. cit., páxina 180.
(8) Citado por Alain Sáelles, «L'odyssée de Papandréou », Le Monde, 16 de setembro de 2011.
(9) « Cando a esquerda renuncia en nome de Europa », Le Monde diplomatique, xuño de 2005.
(10) Massimo D'Alema, «Lle succès da gauche au Danemark annonce un renouveau européen», Le Monde, 21de setembro de 2011.
(11) Karl Polanyi, A Grande Transformation, Gallimard, París, 1983, p. 305.
(13) Michel Rocard, « Un système bancaire à repenser», Le Monde, 4 de outubro de 2011.
Nenhum comentário:
Postar um comentário