04/02/2012

O grande fracaso das políticas de austeridade

Vicenç Navarro. Artigo tirado de aquí e traducido por nós.



A falta de diversidade ideolóxica nos medios (que é especialmente acentuada nos forums económicos e financeiros), cun dominio absoluto do pensamento neoliberal, explica que auténticas frivolidades, facilmente demostrábeis que son erróneas ou falsas, reprodúcense con toda pomposidade e contundencia, ignorando, cando non ocultando, a evidencia empírica que as cuestiona. Así vimos como as políticas de austeridade con recortes de gasto público, incluíndo o gasto público social, que están a desmantelar o Estado do Benestar, preséntanse como necesarias para recuperar "a confianza dos mercados financeiros" e facer posíbel que os Estados poidan conseguir diñeiro prestado.

Tal proposición, con todo, mostrouse que é errónea ou falsa. A evidencia abafadora demostra que os recortes do gasto público non conduciron á baixada dos xuros dos bonos públicos do Estado. Todo o contrario, estes xuros aumentaron e aumentan até alcanzar niveis insustentábeis. A evidencia está aí para todo o que queira vela. O Reino de España estivo recortando o gasto público dunha maneira moi notábel, reducindo beneficios sociais (redución que sería impensábel fai só cinco anos) dunha maneira moi marcada, aprobándose incluso un cambio da Constitución Española que na práctica dificultará a resolución do enorme déficit de gasto publico social que existe neste país. Os xuros da súa débeda, con todo, subiron sen que tales recortes tivesen un maior impacto no nivel de tales xuros. Os xuros da débeda pública española continúan moi altos (o Goberno Zapatero xustificou os recortes de gasto público indicando que quería previr que España fose intervida, como o foi Portugal. Todo iso foi en balde. O Presidente Rajoy indicou hai uns días que fará o que fixo o goberno portugués cando foi intervido).

Un tanto semellante estivo ocorrendo en Grecia, onde os recortes alcanzaron niveis que están a ameazar a continuidade do sistema constitucional con probabilidade dunha revolta popular en contra da orde estabelecida. Os xuros da súa débeda, con todo, alcanzaron niveis imposíbeis de manter. Unha situación parecida, algo menos dramática, estivo ocorrendo en Portugal, con reducións moi notábeis das pensións e do emprego público, así como dos servizos públicos do Estado do Benestar, todo iso sen que os intereses da súa débeda estean a baixar a niveis asumíbeis.

E o mesmo en Irlanda, onde os recortes nas pensións (10% de redución) e redución de emprego público foron moi acentuados (entre outras reducións de beneficios públicos e sociais), sen que os intereses da débeda baixen a niveis que sexan máis asumíbeis para o Estado irlandés. Unha situación semellante está a ocorrer agora en Italia.

É importante subliñar que todos estes países (chamados PIGS na literatura anglosaxoa) caracterízanse por ser gobernados polas dereitas -incluíndo a ultradereita (España, Grecia e Portugal)- durante a maioría do período post II Guerra Mundial, o cal explica que todos eles teñan unhas políticas fiscais moi regresivas, unha grande fraude fiscal e un Estado do Benestar moi pouco desenvolvido. Teñen unhas institucións democráticas moi débiles e, aínda hoxe, as forzas conservadoras teñen un grande dominio da vida política e mediática, cunhas dereitas poderosas e unhas esquerdas débiles e divididas. En todos estes países, o mundo do traballo é débil e o capital (hegemonizado polo capital financeiro) é forte.

Resultado diso é que, en todos estes países, a resposta dos seus Estados á crise (que disparou o desemprego) foi predominantemente mediante recortes do gasto público, e moi en especial do social, todas elas medidas clasistas que afectan negativamente ao benestar das clases populares (clases traballadoras e clases medias). Só ultimamente os Estados PIGS tentaron reducir os déficits a base de aumentar os impostos, aínda que foi predominantemente unha subida daqueles que afectan principalmente ás rendas do traballo e do consumo máis que ás rendas do capital, acentuando aínda máis as desigualdades sociais, sendo estes países os que teñen maiores desigualdades na Eurozona.

A pesar destas medidas, a famosa "confianza dos mercados" non se recuperou. En realidade, a débeda pública como porcentaxe do PIB continuou aumentando desde o inicio da crise (2007), sen que os recortes fixesen madeixa nela. España subiu desde o 36% do PIB ao 68%, Portugal do 68% ao 102%, Grecia do 107% ao 161%, Irlanda do 25% ao 107%, e Italia do 103% ao 120%.

O desastre das políticas de austeridade

As políticas de austeridade foron un desastre (e non hai outra maneira de dicilo). E era fácil predicilo como algúns fixemos. E era predicíbel, porque a causa da crise estaba nas políticas neoliberais que reduciron as rendas do traballo (e con iso forzaron o endebedamento da poboación, creándose un problema de escaseza de demanda) á conta dun hiperbólico incremento das rendas do capital, orixe do comportamento especulativo da banca, pois a baixa rendibilidade do capital produtivo -consecuencia da escasa demanda- determinou un aumento dos investimentos especulativos de maior rendibilidade (tales como a burbulla inmobiliaria).

A concienciación do impacto insuficiente da austeridade para resolver a crise (en realidade, máis que insuficiente, é prexudicial) é agora a chamada a que hai que facilitar o crecemento económico. Porén a maneira como iso tenta conseguirse empeorará aínda máis a recesión (que en varias partes dos países PIGS é xa unha grande depresión). A dogma ultraliberal indica que a falta de crecemento débese á escasa competitividade de tales países debido a que teñen uns salarios demasiado altos. Por iso é polo que impoñan baixadas salariais, tanto no sector privado como no público, como maneira de mellorar a competitividade. No entanto, a evidencia empírica mostra que os salarios reais (non os nominais) foron descendendo e, con todo, o crecemento económico foi baixando. A famosa "desvalorización doméstica" parece que non funcionou tampouco. E é que, tal como están as cousas, tampouco pode funcionar, pois o que é importante para que tal desvalorización funcione non é tanto o salario real, senón o diferencial cos países centrais da Eurozona, cos cales o Reino de España comercia. Se os salarios alemáns continúan baixos (en relación coa súa produtividade), os salarios españois teñen que baixar moito máis para poder compensar a súa menor produtividade, o cal conduce ao Estado español a unha situación imposíbel, pois tal redución significa un descenso moi marcado da demanda, que é a orixe do problema. De aí a incoherencia de recoñecer que hai que estimular a economía a fin de crecer de novo, e á vez recortar os salarios e o gasto público, que son os elementos máis importantes para que tal estímulo teña lugar. Crerse que a economía vai ser estimulada a base do incremento das exportacións, é esquecer que está a pasar en Alemaña, o gran "modelo exportador", onde o crecemento económico (en contra do que anuncia os seus defensores) foi moi escaso, tendo mesmo descendido no último cuarto do ano. Para exportar hai que importar, e os países importadores tamén están en recesión.

Imos, pois, en camiño dunha Grande Depresión. Hai dúas maneiras de resolvelo. Unha é a nivel europeo, co estabelecemento dunha estrutura federal que permita unhas políticas expansivas, con grandes investimentos encamiñados a crear emprego e establecer as infraestruturas físicas e sociais que estimulen a demanda, baseadas en políticas redistributivas, tal como ocorreu a principios do século XX, cando o New Deal permitiu saírse da Gran Depresión e cando Europa, despois da II Guerra Mundial recuperouse mediante a enorme expansión de gasto público, facilitado polo plan Marshall. Isto require un cambio de 180º nas políticas públicas.

A outra alternativa é que os países PIGS saian da Eurozona (individual ou colectivamente), feito que, en contra do que din os medios, é temido polos bancos dos países centrais pois, debido á dependencia de tales institucións financeiras á débeda pública destes países, podería significar o colapso do seu sistema financeiro. Os países debedores teñen máis poder de negociación do que son conscientes. Só a ameaza de saír do euro tería impacto en cambiar as políticas de austeridade que hoxe están a se impor naqueles países.

O contexto político para permitir o cambio

Para calquera estudioso da realidade económica, coñecedor da historia económica e libre do dogma ultraliberal que hoxe imbúe os forums políticos e mediáticos do país, non é difícil ver que é o que debería facerse para saír da recesión. O maior problema, con todo, non é económico, senón político. As esquerdas a principios de século, nos anos trinta, eran poderosas, estimuladas por unha grande axitación social. Foi tal axitación e o poder das esquerdas as que posibilitaron os programas New Deal que permitiron terminar coa Gran Depresión. Sen desmerecer a importancia do Presidente Roosevelt na xénese do programa, o feito é que, tal como o propio Presidente indicou, sen o movemento obreiro presionándoo, o New Deal non existiría.

Un tanto igual ocorreu despois da II Guerra Mundial, unha guerra que significou o fin do nazismo e do fascismo, e que radicalizou á poboación europea, e moi en especial á clase traballadora, cuxa axitación foi determinante para que se estabelecesen gobernos de esquerda ou gobernos que non podían ignorar ás esquerdas fortes na oposición e na rúa. É máis, a existencia da Unión Soviética, que, como recoñeceu Winston Churchill, xogou un papel crave na derrota do nazismo en Europa, representaba unha ameaza á orde capitalista, ameaza que estimulou o crecemento do Plan Marshall, que facilitou enormemente a recuperación das economías europeas occidentais.

Hoxe, as esquerdas son débiles en Europa, e unha causa de tal enfraquecemento foi a desmovilización das bases tradicionais das esquerdas (e moi en especial das clases traballadoras) consecuencia das políticas ultraliberais levadas a cabo polos instrumentos políticos gobernantes que tradicionalmente representaran a tales clases. O ultraliberalismo dentro da socialdemocracia foi a causa do seu declive. E a desaparición da ameaza da Unión Soviética, así como a integración da socialdemocracia no marco neoliberal, rompeu todas as inhibicións para que o capital tivese, iniciando o ataque máis frontal ás clases populares e ao Estado do Benestar que existise no século XX e XXI. A loita de clases está a gañala a clase capitalista (hoxe redefinida como o 1% da poboación) con escasa resistencia. De aí a enorme urxencia de mobilizarse para reverter esta situación. Hoxe existe en Europa e en EEUU unha grande axitación social, que apenas aparece nos medios. A rúa está claramente axitada por movementos, non só de protesta fronte aos recortes, senón tamén de enchente en contra dunhas institucións que se autodefinen como representativas da poboación e que, en cambio, están a levar a cabo políticas que só benefician a este 1% da poboación. Este fastío representa unha ameaza á orde vixente e require un cambio dos instrumentos políticos das esquerdas moito máis profundo do que está a ocorrer.

Nenhum comentário: