Depoimentos rápidos sobre o rescate de Bankia

José Moisés Martín, artigo tirado de Economistas frente a la crisis (aquí) e traducido por Revolta Irmandiña . José Moisés Martín é economista e membro de Economistas Frente a la Crisis.

Por fin fixéronse públicos os planos do Ministerio de Economía e Competitividade para o "rescate financeiro" de Bankia, a cuarta entidade bancaria de España. As causas e efectos deste rescate, a dimisión de Rodrigo Rato, e o seu impacto no conxunto do sector financeiro español serán motivo de numerosas análises ao longo dos próximos días e semanas, pero convén sinalar, a través dalgúns apuntamentos rápidos, os principais factores que acompañaron esta decisión.

De esquerda a dereita: Rodrigo Rato (ministro de economía con Aznar primeiro, membro do FMI despois e até agora presidente de Bankia), Cristobal Montoro (ministro de Facenda polo PP) e Mariano Rajoy (presidente do Estado español e chefe do PP).

Arquitectura: Bankia é o produto da "fusión fría" de sete caixas de aforros: CajaMadrid, Bancaja, Caixa de Canarias, Caixa de Ávila, Caixa Laietana, Caixa Segovia e Caixa Rioxa. O Sistema Institucional de Protección (SIP) que agrupou o negocio bancario deste sete entidades denomínase Banco Financeiro e de Aforros, o cal, ao mesmo tempo, xera Bankia como entidade financeira con saída ao mercado bolsista. O uso dos SIP, que foi presentado durante os anteriores anos como un modelo de integración bancaria, non parece estar a dar os resultados que se esperaban. Ben ao contrario, a complexidade da arquitectura interna -ningunha das caixas perdeu a súa personalidade xurídica, e manteñen a súa institucionalidade- permitiu que a gobernanza das entidades sometidas a estes procesos sexa moi cuestionábel.

Limitacións no patrimonio neto. As normas de Basilea III, aprobadas co obxectivo de incrementar a solvencia das entidades financeiras tras as dificultades do sistema financeiro desde 2007, esixen incrementar os requisitos de capital para os operadores bancarios. O Banco Financeiro e de Aforros, matriz de Bankia, tiña a 30 de xuño de 2011 un Patrimonio Neto de 10 mil millóns de euros, fronte a uns activos totais de 325 mil millóns. Isto é, un 3%. Segundo os datos depositados na Comisión Nacional do Mercado de Valores para o ano 2011, Bankia, o consolidado do SIP, mantiña 14.700 millóns de patrimonio neto para un total de activos de 301 mil millóns, é dicir, un 4,9%. De maneira paralela, o Banco Santander mantiña un cociente de patrimonio neto/activos de 6,6% en 2011, e o BBVA un 6,7%. Para mellorar as súas condicións, Bankia requiría dun incremento no seu patrimonio neto de ao redor duns 6.000 millóns de euros. No test de stress de 2011, a Autoridade Bancaria Europea situaba a Bankia cun Tier 1 core capital (capital sobre activos axustados ao risco) do 6,9% en 2010, e cunha baixada até o 6,5% no caso de dificultades económicas, o que permitía a Bankia aprobar o test. Con todo, no caso de Santander, estas cifras eran de 7,1% e 8,9%; no caso do BBVA, 8,0% e 10,2%. Aínda que durante o ano 2011 levaron a cabo esforzos polo seu capitalización, a entidade está relativamente descapitalizada.

Dificultade de ampliar capital no mercado. Desde a súa saída a Bolsa, e até hai uns días, as accións de Bankia no mercado secundario chegaron a caer un 37% -e logo, debido aos rumores de intervención, caeron aínda máis- polo que as posibilidades dunha nova ampliación de capital eran practicamente nulas. Os cocientes comparábeis utilizados para medir as rendibilidades do investimento bolsista eran moi desfavorábeis para a entidade, e a maioría dos analistas estaban a emitir, desde hai tempo, recomendacións de venda.

O peso do tixolo. Bankia chegou a ter en 2011 37 mil millóns de créditos vinculados ás promocións inmobiliarias, dos cales, 10 mil millóns corresponden a créditos dubidosos e 7 mil millóns a créditos con risco de falta de pagamento. Este 37 mil millóns supoñen máis dun 10% do total dos seus activos e case tres veces o seu patrimonio neto. Unha variación á baixa do prezo de devanditos -activos tóxicos- significaría a quebra do banco. O goberno obrigou en febreiro de 2012 a crear novas provisións para evitar problemas de solvencia ante esta realidade, esixindo a Bankia crear unha nova provisión de seis mil millóns de euros para evitar estes problemas.

Liquidez e caixa. Bankia liderou as poxas de liquidez do Banco Central Europeo, chegando a solicitar 25 mil millóns de euros na poxa de febreiro de 2012. Ese diñeiro, que se retribuye ao 1%, debe ser devolto nun ano ao BCE. Na poxa de decembro de 2011, adxudicáronselle 15 mil millóns. Bankia foi, se non o primeiro, un dos primeiros bancos europeos en solicitar liquidez ao Banco Central Europeo.

Rebaixa dos Ratings e prazos de devolución. As axencias de Rating situaron o bono de Bankia practicamente a un paso do Bono Especulativo, no último grao correspondente a investimentos. Standard and Poors situouno en BBB- (a un chanzo do bono lixo), dificultando o acceso de Bankia aos mercados internacionais de capitais. Fitch calculou que, ao longo de 2012, Bankia debía facer fronte a vencimientos de 20 mil millóns de euros.

Capacidade operativa. Ao fusionar diferentes entidades, Bankia realizou un importante recorte da súa capacidade operativa. En 2011 pechou 853 oficinas e despediu a 3850 empregados. Estes "axustes" representan o 15% do persoal da entidade e un 21% das sucursais.

En conclusión, a suma do sete caixas de aforro, o seu recapitalización por parte do FROB -máis de 4 mil millóns de axudas recibidas- e a súa saída a bolsa non foron suficientes para estabilizar a que é unha entidade chave para o sistema financeiro español. A colocación de participacións preferentes entre os aforradores minoritarios, ademais de condenar á iliquidez os aforros de moitos pequenos aforradores, tampouco serviron para manter á boia a un conglomerado de entidades que quizá tivesen mellor solución por separado. O impulso de consolidación do sector financeiro e -por que non dicilo- a privatización das Caixas de Aforro levou a construír un "monstro financeiro" demasiado grande para caer.

Aínda que en febreiro deste mesmo ano o sector financeiro rumoreaba sobre unha posíbel fusión de Bankia con outra entidade máis solvente, o certo é que non se concretou -en especial, os rumores sobre unha posíbel fusión con Caixabank- e finalmente terá que ser rescatada polo FROB.

O rango da intervención está entre 7000 e 10000 millóns de euros, nos chamados bonos "cocos", que requiren unha rendibilidade do 8%, e a devolución do principal -ou a súa transformación en accións- pasados uns anos. Estes bonos teñen a virtude de constituír patrimonio neto -é dicir, incrementan a capitalización da entidade- á vez que non inciden no déficit público (o seu carácter de débeda e a súa rendibilidade así o garanten). Con todo, si que significará que España terá que emitir máis débeda pública este ano -un 0,7% máis- e o seu impacto simbólico poderíase deixar notar na prima de risco.

Porén, en realidade, o "rescate de Bankia" é só unha parte da solución. O Fondo Monetario Internacional xa apremou a España, conxuntamente con outras voces autorizadas, para que interviñese en apoio do sistema financeiro. O Banco de España estimou que a exposición ao mercado inmobiliario alcanza o 184 mil millóns de euros (aínda que hai estimacións máis pesimistas) o cal significa que as recapitalizaciones necesarias para o conxunto do sistema financeiro serían moi superiores aos 7000 millóns previstos para Bankia. A proposta de "sacar de balance" estes activos tóxicos a través de vehículos ou dun "banco malo" non significará un arranxo adecuado, senón unha maneira de demorar a solución, que podería significar moito máis financiamento. Se as cifras soben de 30 ou 40 mil millóns de euros -o cal significa un 3%-4% do PIB- probabelmente o Estado español necesite que alguén lle preste ese diñeiro. Aínda non se sabe exactamente quen nin de que maneira canalizaríanse as posíbeis axudas para a recapitalización de entidades financeiras con risco sistémico, aínda que a forma en que se realice, xa sexa directamente ás devanditas entidades ou indirectamente a través dos estados, tería moi diferentes implicacións sobre os compromisos de consolidación fiscal

A intervención de Bankia, pensada como o fin da historia da debilidade dunha parte do noso sistema financeiro, pode converterse no principio dun proceso cheo de dificultades para o Estado. Un proceso que quizá debese comezar hai anos, e que se demorou, entre outras cousas, pola falta dunha auténtica cultura de goberno corporativo nas entidades, e unha falta de rigor regulatorio do Banco de España, que, agora, deberá facer precipitadamente un axuste polo que pagar os excesos de conivencia entre o sector financeiro, o sector inmobiliario e o sector público dos últimos 12 anos. O problema vén de lonxe, e as medidas tomadas até agora revélanse como insuficientes para solucionar os laños do noso sistema financeiro.

En 1996, José Manuel Naredo, un dos nosos principais economistas, publicou un libro titulado La Borbuja Inmobiliario-Financiera en la Coyuntura Económica Reciente, 1985-1995. Corría o ano 1996 e o Reino de España non era, aínda, a potencia produtora de cemento en que se terminou convertendo. Como ocorreu con outros moitos economistas (como aqueles que advertiron das dificultades da creación da Zona Euro), as súas conclusións e advertencias non pasaron das páxinas dalgúns medios de comunicación críticos. Hoxe, lonxe xa das advertencias de Naredo, vivimos un momento chave, que, simbolizado na intervención de Bankia, pode significar un cambio de rumbo, aínda non sabemos exactamente cara a onde.