Que ocorre en Catalunya? E en España?

Vicenç Navarro. Artigo tirado de aquí e traducido por Á revolta entre a mocidade.

Teño grande respecto polo xornalista Iñaki Gabilondo e pola súa gran profesionalidade. Considérolle un dos mellores xornalistas de España. Agora ben, discrepo dos seus comentarios feitos o 17 de setembro por mor da manifestación independentista que tivo lugar en Barcelona o 11 de setembro (o día nacional de Cataluña). As súas observacións indicaron (con todo o respecto que caracteriza sempre a exposición dos seus argumentos) que a  nova situación creada polo enorme tamaño de tal manifestación esixía un posicionamento claro do partido gobernante en Cataluña, CiU, así como doutros partidos definidos até hoxe como nacionalistas ou catalanistas, sobre os seus obxectivos políticos para Cataluña, criticando una certa ambigüidade sobre tales obxectivos por parte das devanditas formacións políticas, ambigüidade notoria, segundo el, nos últimos anos. Xa que esta esixencia de claridade é bastante xeneralizada en círculos mediáticos, académicos e políticos españois (e moi en particular madrileños)  véxome na necesidade de responderlle, non sen antes agradecerlle que definise a situación actual en que se atopan tales opcións políticas como resultado dunha ambivalencia. Outros de diferente talante que Gabilondo falaron, non tanto de ambigüidade, senón de manipulación, presentando tales partidos como independentistas ocultos que mudaron a presentación dos seus argumentos dependendo do momento e período no que se atopaban. A famosa frase de que "os nacionalistas/catalanistas nunca estarán satisfeitos, dandolle o que se lle for" recolle esta percepción de que os nacionalistas ou catalanistas sempre desexan, en realidade, chegar á independencia, e todo o demais é unha mera estratexia de pasos neste sentido.

Este tipo de argumentos ignora, con todo, que a grande maioría de persoas que están a favor da independencia hoxe en Cataluña non o estaba hai só uns anos. Teño moitísimos amigos aquí en Cataluña que, non sentindo nunca o desexo de ter un estado propio, separándose de España, hoxe así o desexan. Unha das maiores causas de que iso ocorra non se atopa en Cataluña senón en Madrid e en España. En contra do que aducía un recente artigo no País ("A loita final da burguesía catalá", de José Luís Álvarez, 21.08.12), no que se criticaba ao establishment español por estar demasiado pasivo fronte ao que o autor definía case como veleidades do nacionalismo ou catalanismo, o enorme crecemento do independentismo explícase, en grande parte, polo comportamento do establishment español (centrado primordialmente en Madrid), sendo o seu eixo principal o aparello do Estado central e tamén os maiores medios de información baseados no que se chama a capital de España.

O rexeitamento á plurinacionalidad de España

A falta de recoñecemento de tal plurinacionalidad do Estado español existente neste establishment foi a raíz do problema. Só por un momento, durante a II República, pareceu que se abría unha posibilidade, que desapareceu completamente durante a ditadura fascista que impuxo un nacionalismo español (castelán) extremo que, baseado nunha concepción xacobina do Estado español, afogou e asfixiou calquera outra visión de España. A Transición inmodélica (que se realizou en termos moi desequilibrados entre unhas dereitas -herdeiras do franquismo- que controlaban os aparellos do Estado e unhas esquerdas -que lideraron as forzas democráticas- que acababan de saír da clandestinidade) permitiu máis espazos ás forzas nacionalistas/catalanistas, pero sen recoñecer a plurinacionalidade de España. En realidade, o Estado das autonomías (co "café para todos") era unha maneira de negar tal plurinacionalidad. Referirse aos acordos que tiveron lugar entón como fonte das esixencias de que se respecten aquelas regras, sen ter en conta o enorme desequilibrio de forzas que existía naquel momento (como facía Santos Juliá no seu artigo do pasado domingo no País ou como fai o Monarca na súa carta aberta aos españois), é permitir que aquel desequilibrio se manteña.

Este Estado das autonomías abocará inevitabelmente á disgregación e rotura de España, como algúns subliñamos (ver o meu libro  Bienestar Insuficiente, Democracia Incompleta. Sobre o que non se fala no noso país). Se cada demanda de Cataluña tense que traducir en dezasete demandas iguais, España deixará de existir pois España non pode ser a suma de dezasete Cataluñas. España non aguanta a suma de dezasete nacións con historias, culturas e idiomas diferentes.

A falta de resolución desta articulación Cataluña-España na España das Autonomías fixo que xurdise a demanda dun proxecto federal asimétrico que recoñecese, dentro de España, a especificidade da nación catalá. Foi nesta vía que, xunto con outras alternativas, xurdiu o Estatuto de Cataluña que foi aprobado polo Parlamento Catalán, polas Cortes Españolas e referendado pola poboación catalá. E a pesar diso, o Tribunal Constitucional, parte do aparello do Estado, vetou precisamente algúns dos compoñentes máis estimados polos movementos que xeraran a necesidade de establecer o Estatuto. E a torpe resposta do goberno Zapatero, definindo tal veto como un elemento menor do Estatuto, contribuíu a ampliar o enfado de grandes sectores da poboación catalá. Máis e máis persoas en Cataluña comezaron a pensar que con esta España non hai nada que facer. Algúns firmes seguidores do federalismo asimétrico abandonaron este proxecto, baixo a constatación de que non había posibilidades nin complicidades en España para desenvolvelo. E convertéronse en independentistas.

A explosión do independentismo

Pero, por que alcanzou agora o independentismo o nivel que alcanzou? E a resposta é a crise. Hoxe, a crise está a afectar moi dolorosamente o benestar da poboación. E a grande habilidade política da coalición nacionalista gobernante en Cataluña, CiU, consistiu en atribuír tales dificultades ao famoso "espolio español". Segundo este argumento, a achega non voluntaria de Cataluña a España é equivalente a 8% do PIB de Cataluña. A demanda dun pacto fiscal, cun sistema semellante ao concerto vasco, é unha lóxica resposta a esta situación, no caso de que o proxecto desexado fose  manterse en España. Tal Pacto Fiscal implicaría un cambio na xestión dos impostos e a súa distribución. Esixiría que fose o Estado catalán (como parte do Estado español) o que recollese os impostos e fóra o Estado catalán o que negociase co Estado central os fondos para o pago dos servizos comúns e o compoñente de solidariedade que, por certo, ninguén cuestionaba (polo menos até agora).

Pero esta demanda vese irrealizábel en España, gobernada polo establishment español baseado en Madrid. E o punto final desta frustración foi a vitoria por grande maioría do PP, o partido que se opuxo ao Estatuto con maior intensidade. Tal partido, herdeiro do franquismo, mostra a maior hostilidade á especificidade catalá e ao recoñecemento de Catalunya como unha nación. O último detalle, entre moitos outros, é que tal goberno non sancionou a un militar que hai uns días pedía, unha vez máis, a invasión militar de Cataluña. O comportamento do goberno PP e da "caverna" que lle rodea é o maior fabricante de independentistas en Cataluña. Os medios públicos da Generalitat, tanto Cataluña Ràdio como TV3, instrumentalizados abusivamente polo goberno Mais (lembrando os peores momentos do pujolismo), constantemente identifican a ultradereita, o PP, con España, forzando unha imaxe falsa de que o PSOE e o PP son o mesmo. Autores da "caverna" aparecen ou son citados moito máis frecuentemente en tales medios que autores españois de esquerda federalistas, ou mesmo políticos españois coñecidos que apoian o dereito de autodeterminación de Catalunya.

A paradoxal situación en Catalunya

Resultado desta situación, incluído o control da maioría de medios en Catalunya por parte das dereitas nacionalistas, atopámonos coa situación case única en Europa de que un dos gobernos que impuxo maiores medidas de austeridade á súa poboación (ningunha delas existentes no seu programa electoral) goza dun amplo apoio electoral en Catalunya sen que a crise e a posta en marcha de tales políticas afectasen a súa popularidade. A grande astucia política do partido gobernante, CiU, foi presentar a necesidade de aplicar tales medidas como consecuencia do "espolio" de Cataluña por parte de España. Por iso é polo que tentase canalizar, coa axuda dos seus medios, tal enfado cara ao establishment español baseado en Madrid, definíndoo como España.

Neste argumento esquécese que o déficit de gasto público (incluíndo o gasto público social) de Cataluña é maior que o déficit fiscal (que existe e debe eliminarse). E tamén se esquece que o País Vasco, cun sistema fiscal semellante ao que o goberno CiU desexa, ten tamén problemas graves, cunha crise profunda. En realidade, o gasto público social por habitante no País Vasco é moito menor do que lle correspondería polo nivel de desenvolvemento económico que ten, e iso como resultado de estar gobernado polas dereitas na maioría do período democrático. Ter unha Cataluña independente non é garantía de que Cataluña elimine o seu enorme déficit de gasto público social. En realidade, algúns dos economistas máis visíbeis na esfera independentista (incluíndo o economista "oficial" de TV3, que nas súas chamadas "leccións de economía" en tal medio adoutrina á poboación catalá coa súa dogma neoliberal) son ultraliberales que eliminarían grande parte dos servizos públicos, como sanidade e educación, acentuando aínda máis a deterioración dos servizos públicos que ocorreu baixo o mandato de CiU.

O espolio non é a única causa do déficit social de Catalunya

En realidade, tal como sinalei noutro artigo ("Espolio nacional ou espolio social" Público 13.11.11) o grande déficit social de Cataluña acentuouse aínda máis como resultado da alianza de CiU co PP (que foi o partido que se opuxo máis ao Estatut) nas políticas fiscais regresivas, na redución dos impostos que gravan as rendas do capital e rendas superiores, e na privatización de servizos públicos, ademais doutras políticas de clara orientación neoliberal. E ambos, tanto CiU como o PP, fixeron o oposto ao que prometeron. Dixeron mil veces durante a campaña electoral que non recortarían nos servizos públicos como sanidade e educación, onde recortou máis. Ambos están a seguir políticas para as cales non hai ningún mandato popular. Por iso é polo que a demanda dun referendo sobre se a cidadanía aproba tales políticas de austeridade sexa tan aplicábel ao goberno PP como ao goberno CiU.

O Presidente Mais subliñou que, se o pobo catalán votase a favor da independencia nun referendo, as autoridades públicas representativas españolas, por mera coherencia democrática, deberían aceptala e permitir o seu desenvolvemento. Pero a selectividade na esixida coherencia e a súa falta de credibilidade aparece claramente cando o mesmo Presidente fai o contrario do que o pobo catalán votou, desmontando, como o está facendo, o Estado do Benestar catalán. En sanidade, por exemplo, as políticas que a Generalitat de Catalunya están polarizando aínda máis a sanidade en Catalunya, favorecendo á sanidade privada (que serve predominantemente ás rendas de maiores ingresos) á conta da sanidade pública (que serve ás clases populares). E todo iso baixo o liderado do Conseller de Salut (que era o xefe da patronal hospitalaria privada) transformando un servizo universal nun servizo asistencial, justificando tales políticas baixo a lema de que non hai outra alternativa, pois Madrid (España) fórzanos a facelo e así nolo manda.

Da mesma maneira que o Presidente Rajoy está a desmantelar a España social baixo a escusa de que é o que lle esixe Bruxelas, o goberno Mais tamén sinala que ten que facelo porque así llo pide Madrid. En ambos os casos estamos a ver a externalización de responsabilidades. En España, Bruxelas preséntase como o problema. En Cataluña, Madrid é o problema. E aínda que en ambos os casos hai un compoñente que si se corresponde á realidade, é só un compoñente e non o é todo pois, nin antes de que houbese o euro nin agora co euro, Bruxelas e Madrid foron os maiores determinantes do subdesarrollo social de Cataluña e de España (ver o meu libro El Subdesarrollo Social de España. Causas y Consecuencias). As relacións de poder de clase xogan o papel determinante tanto en Cataluña como en España. A alianza de clases, entre as clases dominantes en España e en Cataluña (terminoloxía nunca utilizada nos medios por considerala interesadamente como anticuada), é a causa maior do atraso social de ambas, e os datos así o mostran. Os países que teñen menor gasto social por habitante son aqueles onde as clases conservadoras foron máis dominantes sobre os aparellos dos seus Estados. E así ocorre tanto en Cataluña como en España, como o mostra que na gran maioría de leis e orzamentos de austeridade que afectaron negativamente o benestar da poboación (tanto en Catalunya como en España), o PP e CiU votaron xuntos (tanto no Parlament de Catalunya como nas Cortes Españolas). Isto é o que está a ocorrer en Catalunya e en España, do que non se fala nos medios de maior difusión nin en Catalunya nin en España.

Sería un grande erro que as esquerdas permitisen que as dereitas catalás e españolas protagonizasen o desenvolvemento dos feitos durante este período. As esquerdas catalás non poden deixar que o goberno CiU lidere o proceso de defensa de Catalunya cando as súas políticas públicas están danando dunha maneira tan acentuada o benestar do pobo catalán. As manifestacións identitarias e as sociais deben confluír nunha protesta xeneralizada cara ao que está a ocorrer, non só en España, senón tamén en Catalunya. E a esquerda española necesita aceptar que a Constitución, froito dun desequilibrio no momento da súa aprobación, non é un documento sacro. Debe cambiarse favorecendo que a plurinacionalidade de España reflíctase en que cada nación dentro de tal Estado poida expresarse e determinar o seu futuro.