Entrevista publicada en SinPermiso (aquí) e traducida polos autores deste blogue, militantes de Anova-Irmandade Nacionalista. Entrevista realizada, transcrita e traducida para www.sinpermiso.info por:
Laura De La Villa e Ayoze Alfageme. Randall
Wray é un dos analistas económicos máis respectados de Estados Unidos.
Colabora co proxecto newdeal 2.0 e escribe regularmente en New Economic
Perspectives e en Economonitor.com. Profesor de economía na University
of Missouri-Kansas City e investigador no Center for Full Employment
and Price Stability. Foi presidente da Association for Institutionalist
Thought (AFIT) e formou parte do comité de dirección da Association for
Evolutionary Economics (AFEE). Randall Wray traballou durante moito
tempo na análise de problemas de política monetaria, macroeconomía e
políticas de pleno emprego. É autor de Understanding Modern Money: The
Key to Full Employment and Price Stability (Elgar, 1998) e Money and
Credit in Capitalist Economies (Elgar 1990).
Durante os días 8 e 9 de Novembro celebrouse en Atenas a conferencia organizada polo Levy Economics Intitute baixo o rótulo: "A crise da Eurozona, Grecia e a experiencia da austeridade". O Levy Economics Institute representa un dos centros académicos que con maior rigor describiu a crise económica mundial e a súa concreción na Eurozona. Isto levoulle a acertar nas súas predicións económicas e a ir tomando maior peso tanto académico como político e nos medios de comunicación. Desde o Levy desenvolveuse tamén a chamada Teoría Monetaria Moderna, un penetrante conxunto de hipóteses científicas que vén soster, entre outras cousas, que a soberanía monetaria dun Estado permítelle poder aumentar o gasto público e incorrer en déficit case tanto como se estea disposto a facer politicamente, xa que como emisor de moeda, nunca poderá quedar sen ela. Un dos máximos expoñentes (e creador en boa medida deste enfoque) é o profesor Randall Wray, antigo discípulo de Hymann Minsky co que coincidimos en Atenas e que amabelmente nos concedeu o seu tempo para a entrevista que segue, realizada para Sinpermiso polos nosos colaboradores, os novos economistas Laura Da Vila e Ayoze Alfageme.
As conferencias deron para moito e non foron poucas as acertadas análises e as propostas para solucionar o envurullo ao que se levou aos países da Eurozona. Pero quizá se podería resumir coas propias palabras de quen nos concede esta entrevista: "O difícil non é atopar a solución económica ao problema, o difícil está en atopar a disposición política para arranxalo".
O traballo de Keynes é fundamental para o desenvolvemento da Teorís Monetaria Moderna. Podes describir cales son as principais achegas deste autor?
Se se quere resumir a Teoría Xeral de Keynes, que é o seu libro máis importante, diría o seguinte: as empresas producen tanto produto como cren que serán capaces de vender, e dan traballo á cantidade de traballadores que esas empresas cren que necesitarán para producir a cantidade de produto que pensan vender.
Esta é a esencia que podería resumir a Teoría Xeral, e, resulta que é un punto de vista totalmente diferente do da visión ortodoxa da economía. Xa que a economía ortodoxa cre que, por exemplo, o desemprego é causado porque os salarios son demasiado altos, polo que a solución serían menores salarios. Keynes di: non; tes desemprego porque as empresas non queren empregar máis traballadores xa que non cren que poidan vender máis produtos. Desde este punto de vista, a solución ao desemprego é que ti tes que incrementar a cantidade de produto que as empresas poden vender antes de que elas comecen a incrementar o emprego. Non hai nada que resolver no mercado de traballo: a produción non depende do mercado de traballo; depende do que as empresas pensen que poden vender.
Outra diferenza importante de Keynes ten que ver coa noción do diñeiro, moi distinta da dos economistas ortodoxos. Cal é esa noción do diñeiro coa que Keynes traballa?
O diñeiro é sempre crédito, IOU [I owe you: pagarei], e o sistema monetario é sempre un sistema de créditos e débitos. Unha vez máis, esta visión é completamente diferente da visión dos economistas ortodoxos, a cal é historicamente falsa. Tan lonxe como retrocedamos, sempre atopamos que o diñeiro é IOU, un crédito. Existe a fantasía de que houbo un tempo en que tiñamos a mercadoría-diñeiro, que é a idea de que se ti tes unha moeda de ouro, o valor desa moeda está determinado pola cantidade de ouro que contén, mais isto é falso. Agora sabemos que as moedas circulaban normalmente moi por encima do seu valor en ouro. Sabemos que na corte, se volvemos aos tempos antigos, o valor das moedas era determinado pola corte, e o valor era nominal, non real. Polo que o valor da moeda vale polo que o emisor desa moeda lle dá como valor, e non pola cantidade de ouro que contén. Así que esta visión de que temos algo chamado diñeiro-mercadoría é falsa.
As moedas sempre foron emitidas como pagareis, como créditos da coroa, e o seu valor determínase polo valor que dixese a coroa.
Se miras en todas as moedas, nunca está escrito unha libra e nada máis. Está a fotografía dun rei nun lado e probablemente unha figura mística no outro lado, e vale o que o rei di que vale, e son aceptadas polo rei como pago conforme a ese valor declarado. Iso é o que determina o seu valor, non o ouro.
A pregunta que suscita inmediatamente esta explicación é: se non había nada que soportase o valor das moedas, por que eran aceptadas?
As moedas son sempre redimíbeis ou reembolsábeis, tal e como o é un pagarei, un crédito. A redención consiste en que calquera emisor dun pagarei debe aceptalo como pago ou reembolso. Esta é a lei fundamental dun pagarei, e é certa para calquera emisor de pagarés. Os bancos aceptan como pago os seus propios créditos ou pagareis cando o teu devolves un préstamo, polo que o banco crea un pagarei cando concede un préstamo e acepta como pago o que chamamos unha demanda de depósito, aceptando de volta o mesmo pagarei, cando pagas o préstamo. Nese punto, este pagarei crúzase nas follas dos seus balances.
Co Estado pasa o mesmo: emite un pagarei ao que nós chamamos moeda, e acéptao de volta como pago. A maioría de pagos que facemos ao Estado son impostos, mas no pasado eran taxas, multas, dezmos e tributos ou tarifas. O que apoia a aceptación da moeda é a promesa de que será aceptada nos pagos ao Estado, normalmente impostos. Por iso dicimos nós que "os impostos impulsan o diñeiro". Noutras palabras, é o sistema tributario o que está detrás da moeda, é o que lle dá valor. A xente aceptará esa moeda polo menos até o valor de pago que teñan que facer en impostos, e probabelmente bastante máis que iso.
Outro autor fundamental para entender a Teoría Monetaria Moderna é Hyman Minsky, quen dedicou grande parte do seu traballo a realizar unha interpretación do traballo de Keynes afastada da síntese neoclásica do "keynesianismo bastardo", aínda que tamén desenvolveu as súas propias ideas. En que puntos foi o traballo de Minsky máis aló do traballo do propio Keynes?
Definitivamente o traballo de Minsky vai máis aló do explicado na Teoría Xeral. Nesta Keynes di que os detalles monetarios quedan en segundo plano. Isto déixao claro no libro e céntrase na teoría da demanda efectiva e nunha teoría do investimento e en como o investimento impulsa a demanda (esta é a idea do multiplicador económico, que se converteu nun dos principios básicos en economía). Ao ser o investimento impulsor do sistema económico, a teoría de keynesiana do ciclo económico é unha teoría do modo en que o investimento determina o ciclo económico. O investimento está, á súa vez, determinada polas expectativas a longo prazo, e estas son realmente volátiles. Polo que cando as expectativas son baixas, o investimento descende e atopámonos cunha depresión.
Esta é unha versión moi resumida da teoría do ciclo económico de Keynes. O que Minsky engade a isto é unha teoría financeira do investimento. Se ledes a Teoría Xeral, darédesvos conta enseguida de que [Keynes] deixa fóra como se financia o investimento. O que Minsky achega a esta teoría do ciclo económico é a teoría financeira do investimento, cuxo núcleo é a soada Hipótese de Inestabilidade Financeira.
É verdade que Keynes falara antes sobre o financiamento do investimento, mais non na Teoría Xeral. Así que, dalgún modo, Minsky volveu atrás para recuperar a teoría financeira de Keynes e actualizala para a situación en que el mesmo viviu, xa que o sistema financeiro evolucionara moito desde os tempos de Keynes. En resolución: a maior achega de Misnky é a súa actualización a teoría financeira.
Minsky falou nos seus últimos traballos dun "capitalismo de xestores do diñeiro"; outros introduciron o neoloxismo "financiarización" para referirse ao mesmo proceso. Como podemos analizar desde a súa perspectiva a crecente importancia das finanzas nas dúas últimas décadas, e que ten que ver iso coa actual crise global?
No último traballo de Minsky, dalgún modo, volveu ás ideas do seu titor de tese doutoral, [o economista austriaco Joseph Alois] Schumpeter. Schumpeter tiña un enfoque por etapas da evolución da historia económica, de acordo co cal os bancos eran os éforos da economía. Tamén desenvolveu unha teoría da innovación para dar conta do cambio no proceso produtivo. Minsky recolleu todas estas ideas e elaborou o seu propio enfoque, porque Schumpeter só chegou a prestar atención á parte non financeira da innovación, mentres que Minsky concentrouse nas innovacións financeiras.
O resultado arroxou unha perspectiva analítica en que as innovacións financeiras determinaban o paso dunha etapa a outra. Pódese dicir que Minsky adaptou as ideas de Schumpeter a outra realidade, e sacou unhas conclusións diferentes. No enfoque de Misnky, no capitalismo configurouse cedo a etapa comercial do capitalismo: uns poucos bancos comerciais eran as institucións financeiras dominantes da economía e fornecían financiamento a curto prazo para cubrir os pagos da masa salarial e os vencementos a curto dos préstamos.
Despois, nos primeiros anos do século XX, desenvolveuse o "capitalismo financeiro", un termo acuñado por Hilferding e Veblen, e desenvolveuse a teoría do ciclo económico empresarial. Ese capitalismo financeiro colapsou coa Grande Depresión. A mellor interpretación dese proceso ofereceuna o libro [clásico] de John K. Galbraith The Great Crash, onde se describía a financiarización, a manipulación, a corrupción e a especulación que levaron ao esborralle. Na visión de Minsky, 1929 foi o final da etapa do capitalismo financeiro. Saíuse da Segunda Guerra Mundial coa entrada nunha nova etapa do capitalismo, á que el chamou Welfare State Manager, ou de xestión do Estado de Benestar, coñecido en Europa como o Estado Democrático e Social de Dereito da socialdemocracia de postguerra.
Unha etapa do capitalismo en que as finanzas case non teñen importancia e en que o sistema financeiro foi drasticamente reducido e severamente regulado, e en que foron estritamente separadas a banca de investimento e a banca comercial (polo menos, nos Estados Unidos). Acumulouse grande cantidade de débeda pública, polo que as carteiras de investimento mantivéronse seguras e tíñase un grande Estado capitalista onde o goberno xogaba un papel moi importante en punto a manter alta a demanda agregada.
Esta estapa do capitalismo foi, e por moito, a mellor época do capitalismo en termos de crecemento económico e estabilidade: non houbo unha soa crise financeira en dúas dúas décadas. Porén, como adoitamos dicir, a estabilidade [capitalista] é desestabilizadora, e un tipo de capitalismo realmente estábel fomenta innovacións financeiras que van facendo o sistema máis e máis fráxil, até que atopamos que o capitalismo se converte no que Minsky chamou Money Manager Capitalism ou Capitalismo dos Xestores do Diñeiro. En boa medida, iso é un regreso ao capitalismo financeiro.
Así que retrocedemos no tempo até principios do século XX. E cultivamos practicamente o mesmo resultado: eles tiveron o 29 e nós temos o 2007, cando ocorreu o colapso financeiro mundial. A diferenza co capitalismo financeiro é que agora temos bancos centrais e un grande sector público. É basicamente por iso polo que non entramos nunha gran depresión (aínda).
Nos trinta, así pois, apuntouse ao corazón do sistema financeiro para combater a depresión?
Así é. Nos anos trinta matamos o sistema financeiro e puxemos brida aos financeiros, co que non puideron levantarse: levoulles máis de trinta anos recuperarse e crear outra grande crise financeira. O problema agora é que, no canto de derrocalos, fechar as grandes institucións financeiras, reformar o sistema financeiro, etc, agora dixémoslles que volvan ao mesmo e que o fagan outra vez. Polo que probabelmente dirixímonos a un novo colapso. As dúas grandes diferenzas serían: agora temos un grande Estado e grandes Bancos Centrais, e agora non tocamos un pelo ao sistema financeiro.
De maneira resumida, cales serían os puntos máis importantes da Teoría Monetaria Moderna (TMM)?
A TMM comeza coa descrición do gasto público e explica por que un Estado soberano que emite a súa propia moeda non é como un fogar, unha empresa ou un Estado que non emite a súa propia moeda. As opcións políticas dun Estado que emite a súa moeda son completamente diferentes.
O caso é que, desde os 60, impúxose na opinión pública a idea convencional de que un Estado é como un fogar: esa falsa idea converteuse nun lugar común. Aí tendes a Obama, servíndose tan tranquilo desta analoxía de mal sentido común, e dicindo que o Estado, o mesmo que calquera fogar privado, non pode incorrer continuamente en déficit, o cal é completamente falso.
Continuemos co enfoque dos balances sectoriais usado na TMM. Poderías explicar de que se trata e como desde esta visión a austeridade non ten ningún tipo de sentido?
Ao final todo se resumen en que os balances deben cadrar. A idea de que a austeridade, que busca reducir o déficit orzamentario, é boa para a economía carece de calquera tipo de sentido. Non fai falta ser un keynesiano para entender que se recortas o orzamento público e aumentas os impostos, estás a empuxarche á recesión. Esta é unha idea keynesiana moi sinxela.
O volume do déficit orzamentario do Estado ten que ser consistente cos balances dos outros dous sectores (sector privado interno ou nacional e sector exterior). Isto nunca estivo en cuestión. O que se suxire agora é que, se o Estado o quere realmente, pode reducir o seu déficit, o cal non é certo. Ti non podes reducir o teu déficit orzamentario, a menos que algo ocorra nun dos outros dous balances, ou en ambos. En definitiva, que o comportamento dos outros balances che permita facelo.
De feito é moi pouco probábel que ao tratar de reducir o déficit público, os outros dous balances se movan na dirección correcta. Se reduces o déficit orzamentario aumentando impostos e recortando o gasto público, para algúns países pode significar unha mellora na conta corrente, probabelmente importen menos e poida que exporten algo máis, sempre á conta de frear a súa economía. O máis probábel é que o sector privado se mova na dirección que non desexas, porque cando este sector se asusta, prefire aforrar máis e gastar menos, mais non poden aforrar máis se o goberno está a reducir o seu déficit orzamentario. O déficit público é o modo polo cal o sector privado aforra. Así que esta fórmula da austeridade non vai funcionar.
Cando entendes que o sector privado no seu conxunto normalmente quere ter superávit (queren gastar menos e aforrar máis) e acumular riqueza financeira, entón tórnase claro que tes que ser un país como Alemaña, que sempre pode ter un superávit por conta corrente, ou se non, tes que incorrer sempre en déficit público. Ou unha cousa ou a outra. Estados Unidos non pode ter un superávit comercial, polo que temos un grande déficit público, que debe ser polo menos tan grande como para cubrir ao sector privado e ao déficit por conta corrente.
En tempos normais, nos EUA o déficit debe ser do 6% do PIB, que é un grande déficit. Moitos economistas ortodoxos, ben nin moitos, mais si moitos keynesianos ortodoxos aceptarían 6% de déficit en malos tempos, mais pensan que, en condicións normais, iso é demasiado.
Desde esta perspectiva queda claro o fracaso das políticas practicadas nos países da zona euro como Grecia ou España...
Eu non poría a énfase nos países de forma individual. Unha vez entendes a TMM e o enfoque dos balances sectoriais, diría que todo o estabelecido é incorrecto.
Divorciouse a cada país da súa propia moeda (por iso non culpo aos países de maneira individual, xa que iso xa estaba feito), e unha vez aí, xa non foron nunca máis emisores de moeda, foron usuarios dunha moeda: perderon o espazo político para facer o que un Estado emisor de moeda pode facer. Co que non se pode dicir que debían facer isto ou aquilo; simplemente non podían.
O segundo punto é que cando creas unha unión monetaria, sabes que dentro da unión, por cada país que teña un superávit comercial debe haber polo menos outro incorrendo en déficit para compensalo. Estabeleceuse un sistema en que, a través da eurozona, os balances deben cadrar. É certo que se podería ter un superávit contra o resto do mundo; con todo, isto non vai ocorrer; non, polo menos, cun volume significativo. Porque Europa é demasiado grande e enfróntase ao mesmo problema que os EUA e ao mesmo problema con que se atopará China no próximos cinco anos. O mundo non é suficientemente grande como para que a Eurozona teña un superávit comercial suficientemente grande.
A demanda mundial non é nin de lonxe tan grande para que a Eurozona sexa un exportador neto...
Ademais, debe competir con 2 mil millóns máis de traballadores que se uniron á forza de traballo mundial en India e China. Non só non hai suficiente demanda; é que non pode competir tampouco baseándose nos salarios. Agora mesmo, calquera cousa que en Europa se poida fabricar, China pódeo facer moito máis barato, e mentres siga habendo máis ou menos un libre mercado comercial, non hai modo de poder competir con China. Simplemente, non hai modo de que Europa poida chegar a ser un exportador neto. De modo que os superávits exportadores serán en contra dos Estados membros da Eurozona.
Na Unión Monetaria Europea, a súa maior economía, Alemaña, quere ter sempre, continuamente, un superávit comercial, e seguro que o quererá no futuro e que actuará en consecuencia. Ese superávit é moi grande: o 6% do seu PIB. Polo que, sendo Alemaña un 40%, máis ou menos, do total da economía da Eurozona, e sabendo que só o 50% dunha economía pode estar en superávit, e que, por tanto, o outro 50% ten que estar en déficit, vese claro que se terá a uns cuantos países da Eurozona incorrendo perpetuamente en déficit comercial.
Supoño que con isto xa está o fracaso asegurado. Unha vez cediches o espazo para a túa política fiscal e tendo presentes os balances do tres sectores, non hai modo de que o sector privado dos países da periferia poidan ter un superávit. Xustamente é o contrario. Tivestes un grande déficit do sector privado, unha grande acumulación de débeda privada e unha grande crise financeira. Non se pode ter un déficit comercial e un sector privado aforrando, a menos que se incorra nun forte déficit público.
Así que un déficit de 10% do PIB nos países da periferia debería ser a norma. Igual que en EEUU o normal é un déficit do 6%. O voso déficit debe ser maior, porque tedes esa grande economía alemá que insiste en ter un perpetuo superávit comercial. Entón, se tedes un grande déficit comercial e o sector privado querendo aforrar, o sector público debe incorrer en déficit, pero tedes unha restrición política que vos impide poder facelo: o sistema non debería poder funcionar.
Ben, que estivo pasando entón?
Durante a última década, os españois estiveron dispostos a incorrer nun déficit privado e acumularon unha grande chea de débeda, peor que nos EUA. O que temos, pois, é unha economía que incorreu de maneira insustentábel nun déficit do sector privado. Logo está Italia, que adoitaba ter un grande superávit privado, pero estiveron dispostos a reducilo considerabelmente. Aquí está outro punto que lle permitiu a Alemaña continuar co seu grande superávit. Os españois dispostos a comprar, Italia reducindo o seu aforro para comprar máis e enviando toda a produción a Alemaña. Doutra banda estaba Grecia, unha pequena economía, incorrendo nun grande déficit exterior e o goberno incorrendo en déficits moito maiores dos que recoñeceran, igual que Italia. Con esta situación podías ir tirando un tempo, mais non demasiado, xa que era insustentábel. E segue sendo insustentábel, xa que nada mudou realmente.
Durante as conferencias, entre outras, presentáronse dúas solucións. A proposta de Jörge Bibow, coa creación dun Tesouro público Europeo, que emita bonos e reparta a recadación entre os Estados membros da Eurozona en proporción ao seu PIB. Pola súa banda, Robert Parentau presentou a opción de emitir por parte do goberno o que chamou Títulos G, unha especie de bonos estatais, con cero por cento de intereses, transferíbeis para facer pagos, mais denominados en euros e que serían utilizados para financiar programas de creación de emprego. Na túa opinión, cales serían as mellores solucións?
As dúas propostas van na dirección correcta. O plan de Bibow é ter unha autoridade fiscal central que financie a construción de infraestruturas públicas, e que todos os países obteñan un 3% do seu GDP. Polo que sería un financiamento de infraestruturas e consumo desde a autoridade central que incorrería en déficit. Polo que os países evitarían ter eses déficits, xa que o gasto vén da autoridade central. Gastaría deficitariamente, emitiría bonos e non sería a débeda das nacións individuais, sería a débeda da Unión Monetaria Europea. É un plan na boa dirección, mas 3% do PIB non é suficiente, se non se resolve o problemón que significa ter a Alemaña cun superávit comercial de 6%. De media, necesitarás un 6% do PIB como déficit para cubrilo: o 3% non é suficiente.
Tamén estimularía a economía en Alemaña, porque eles tamén recibirían ese 3% do PIB, e Bibow espera que isto poida presionar os salarios á alza e poida que tamén a inflación e facer así aos outros países máis competitivos e, ao final, poida que tamén reducir o superávit comercial alemán.
En calquera caso, ese 3% non é suficiente, e con total certeza non é suficiente cando estás nunha depresión económica. Necesítase un déficit maior, e un investimento só en infraestruturas non é suficiente. Se es unha sociedade envellecida, necesitarás tamén infraestruturas públicas para facilitar o coidado das persoas maiores. Necesitarás fogares para os anciáns, un mellor transporte público que as persoas maiores poidan usar, máis hospitais, etc. Todo isto será necesario, e pódese usar o plan de Bibow para comezalo.
As conferencias deron para moito e non foron poucas as acertadas análises e as propostas para solucionar o envurullo ao que se levou aos países da Eurozona. Pero quizá se podería resumir coas propias palabras de quen nos concede esta entrevista: "O difícil non é atopar a solución económica ao problema, o difícil está en atopar a disposición política para arranxalo".
O traballo de Keynes é fundamental para o desenvolvemento da Teorís Monetaria Moderna. Podes describir cales son as principais achegas deste autor?
Se se quere resumir a Teoría Xeral de Keynes, que é o seu libro máis importante, diría o seguinte: as empresas producen tanto produto como cren que serán capaces de vender, e dan traballo á cantidade de traballadores que esas empresas cren que necesitarán para producir a cantidade de produto que pensan vender.
Esta é a esencia que podería resumir a Teoría Xeral, e, resulta que é un punto de vista totalmente diferente do da visión ortodoxa da economía. Xa que a economía ortodoxa cre que, por exemplo, o desemprego é causado porque os salarios son demasiado altos, polo que a solución serían menores salarios. Keynes di: non; tes desemprego porque as empresas non queren empregar máis traballadores xa que non cren que poidan vender máis produtos. Desde este punto de vista, a solución ao desemprego é que ti tes que incrementar a cantidade de produto que as empresas poden vender antes de que elas comecen a incrementar o emprego. Non hai nada que resolver no mercado de traballo: a produción non depende do mercado de traballo; depende do que as empresas pensen que poden vender.
Outra diferenza importante de Keynes ten que ver coa noción do diñeiro, moi distinta da dos economistas ortodoxos. Cal é esa noción do diñeiro coa que Keynes traballa?
O diñeiro é sempre crédito, IOU [I owe you: pagarei], e o sistema monetario é sempre un sistema de créditos e débitos. Unha vez máis, esta visión é completamente diferente da visión dos economistas ortodoxos, a cal é historicamente falsa. Tan lonxe como retrocedamos, sempre atopamos que o diñeiro é IOU, un crédito. Existe a fantasía de que houbo un tempo en que tiñamos a mercadoría-diñeiro, que é a idea de que se ti tes unha moeda de ouro, o valor desa moeda está determinado pola cantidade de ouro que contén, mais isto é falso. Agora sabemos que as moedas circulaban normalmente moi por encima do seu valor en ouro. Sabemos que na corte, se volvemos aos tempos antigos, o valor das moedas era determinado pola corte, e o valor era nominal, non real. Polo que o valor da moeda vale polo que o emisor desa moeda lle dá como valor, e non pola cantidade de ouro que contén. Así que esta visión de que temos algo chamado diñeiro-mercadoría é falsa.
As moedas sempre foron emitidas como pagareis, como créditos da coroa, e o seu valor determínase polo valor que dixese a coroa.
Se miras en todas as moedas, nunca está escrito unha libra e nada máis. Está a fotografía dun rei nun lado e probablemente unha figura mística no outro lado, e vale o que o rei di que vale, e son aceptadas polo rei como pago conforme a ese valor declarado. Iso é o que determina o seu valor, non o ouro.
A pregunta que suscita inmediatamente esta explicación é: se non había nada que soportase o valor das moedas, por que eran aceptadas?
As moedas son sempre redimíbeis ou reembolsábeis, tal e como o é un pagarei, un crédito. A redención consiste en que calquera emisor dun pagarei debe aceptalo como pago ou reembolso. Esta é a lei fundamental dun pagarei, e é certa para calquera emisor de pagarés. Os bancos aceptan como pago os seus propios créditos ou pagareis cando o teu devolves un préstamo, polo que o banco crea un pagarei cando concede un préstamo e acepta como pago o que chamamos unha demanda de depósito, aceptando de volta o mesmo pagarei, cando pagas o préstamo. Nese punto, este pagarei crúzase nas follas dos seus balances.
Co Estado pasa o mesmo: emite un pagarei ao que nós chamamos moeda, e acéptao de volta como pago. A maioría de pagos que facemos ao Estado son impostos, mas no pasado eran taxas, multas, dezmos e tributos ou tarifas. O que apoia a aceptación da moeda é a promesa de que será aceptada nos pagos ao Estado, normalmente impostos. Por iso dicimos nós que "os impostos impulsan o diñeiro". Noutras palabras, é o sistema tributario o que está detrás da moeda, é o que lle dá valor. A xente aceptará esa moeda polo menos até o valor de pago que teñan que facer en impostos, e probabelmente bastante máis que iso.
Outro autor fundamental para entender a Teoría Monetaria Moderna é Hyman Minsky, quen dedicou grande parte do seu traballo a realizar unha interpretación do traballo de Keynes afastada da síntese neoclásica do "keynesianismo bastardo", aínda que tamén desenvolveu as súas propias ideas. En que puntos foi o traballo de Minsky máis aló do traballo do propio Keynes?
Definitivamente o traballo de Minsky vai máis aló do explicado na Teoría Xeral. Nesta Keynes di que os detalles monetarios quedan en segundo plano. Isto déixao claro no libro e céntrase na teoría da demanda efectiva e nunha teoría do investimento e en como o investimento impulsa a demanda (esta é a idea do multiplicador económico, que se converteu nun dos principios básicos en economía). Ao ser o investimento impulsor do sistema económico, a teoría de keynesiana do ciclo económico é unha teoría do modo en que o investimento determina o ciclo económico. O investimento está, á súa vez, determinada polas expectativas a longo prazo, e estas son realmente volátiles. Polo que cando as expectativas son baixas, o investimento descende e atopámonos cunha depresión.
Esta é unha versión moi resumida da teoría do ciclo económico de Keynes. O que Minsky engade a isto é unha teoría financeira do investimento. Se ledes a Teoría Xeral, darédesvos conta enseguida de que [Keynes] deixa fóra como se financia o investimento. O que Minsky achega a esta teoría do ciclo económico é a teoría financeira do investimento, cuxo núcleo é a soada Hipótese de Inestabilidade Financeira.
É verdade que Keynes falara antes sobre o financiamento do investimento, mais non na Teoría Xeral. Así que, dalgún modo, Minsky volveu atrás para recuperar a teoría financeira de Keynes e actualizala para a situación en que el mesmo viviu, xa que o sistema financeiro evolucionara moito desde os tempos de Keynes. En resolución: a maior achega de Misnky é a súa actualización a teoría financeira.
Minsky falou nos seus últimos traballos dun "capitalismo de xestores do diñeiro"; outros introduciron o neoloxismo "financiarización" para referirse ao mesmo proceso. Como podemos analizar desde a súa perspectiva a crecente importancia das finanzas nas dúas últimas décadas, e que ten que ver iso coa actual crise global?
No último traballo de Minsky, dalgún modo, volveu ás ideas do seu titor de tese doutoral, [o economista austriaco Joseph Alois] Schumpeter. Schumpeter tiña un enfoque por etapas da evolución da historia económica, de acordo co cal os bancos eran os éforos da economía. Tamén desenvolveu unha teoría da innovación para dar conta do cambio no proceso produtivo. Minsky recolleu todas estas ideas e elaborou o seu propio enfoque, porque Schumpeter só chegou a prestar atención á parte non financeira da innovación, mentres que Minsky concentrouse nas innovacións financeiras.
O resultado arroxou unha perspectiva analítica en que as innovacións financeiras determinaban o paso dunha etapa a outra. Pódese dicir que Minsky adaptou as ideas de Schumpeter a outra realidade, e sacou unhas conclusións diferentes. No enfoque de Misnky, no capitalismo configurouse cedo a etapa comercial do capitalismo: uns poucos bancos comerciais eran as institucións financeiras dominantes da economía e fornecían financiamento a curto prazo para cubrir os pagos da masa salarial e os vencementos a curto dos préstamos.
Despois, nos primeiros anos do século XX, desenvolveuse o "capitalismo financeiro", un termo acuñado por Hilferding e Veblen, e desenvolveuse a teoría do ciclo económico empresarial. Ese capitalismo financeiro colapsou coa Grande Depresión. A mellor interpretación dese proceso ofereceuna o libro [clásico] de John K. Galbraith The Great Crash, onde se describía a financiarización, a manipulación, a corrupción e a especulación que levaron ao esborralle. Na visión de Minsky, 1929 foi o final da etapa do capitalismo financeiro. Saíuse da Segunda Guerra Mundial coa entrada nunha nova etapa do capitalismo, á que el chamou Welfare State Manager, ou de xestión do Estado de Benestar, coñecido en Europa como o Estado Democrático e Social de Dereito da socialdemocracia de postguerra.
Unha etapa do capitalismo en que as finanzas case non teñen importancia e en que o sistema financeiro foi drasticamente reducido e severamente regulado, e en que foron estritamente separadas a banca de investimento e a banca comercial (polo menos, nos Estados Unidos). Acumulouse grande cantidade de débeda pública, polo que as carteiras de investimento mantivéronse seguras e tíñase un grande Estado capitalista onde o goberno xogaba un papel moi importante en punto a manter alta a demanda agregada.
Esta estapa do capitalismo foi, e por moito, a mellor época do capitalismo en termos de crecemento económico e estabilidade: non houbo unha soa crise financeira en dúas dúas décadas. Porén, como adoitamos dicir, a estabilidade [capitalista] é desestabilizadora, e un tipo de capitalismo realmente estábel fomenta innovacións financeiras que van facendo o sistema máis e máis fráxil, até que atopamos que o capitalismo se converte no que Minsky chamou Money Manager Capitalism ou Capitalismo dos Xestores do Diñeiro. En boa medida, iso é un regreso ao capitalismo financeiro.
Así que retrocedemos no tempo até principios do século XX. E cultivamos practicamente o mesmo resultado: eles tiveron o 29 e nós temos o 2007, cando ocorreu o colapso financeiro mundial. A diferenza co capitalismo financeiro é que agora temos bancos centrais e un grande sector público. É basicamente por iso polo que non entramos nunha gran depresión (aínda).
Nos trinta, así pois, apuntouse ao corazón do sistema financeiro para combater a depresión?
Así é. Nos anos trinta matamos o sistema financeiro e puxemos brida aos financeiros, co que non puideron levantarse: levoulles máis de trinta anos recuperarse e crear outra grande crise financeira. O problema agora é que, no canto de derrocalos, fechar as grandes institucións financeiras, reformar o sistema financeiro, etc, agora dixémoslles que volvan ao mesmo e que o fagan outra vez. Polo que probabelmente dirixímonos a un novo colapso. As dúas grandes diferenzas serían: agora temos un grande Estado e grandes Bancos Centrais, e agora non tocamos un pelo ao sistema financeiro.
De maneira resumida, cales serían os puntos máis importantes da Teoría Monetaria Moderna (TMM)?
A TMM comeza coa descrición do gasto público e explica por que un Estado soberano que emite a súa propia moeda non é como un fogar, unha empresa ou un Estado que non emite a súa propia moeda. As opcións políticas dun Estado que emite a súa moeda son completamente diferentes.
O caso é que, desde os 60, impúxose na opinión pública a idea convencional de que un Estado é como un fogar: esa falsa idea converteuse nun lugar común. Aí tendes a Obama, servíndose tan tranquilo desta analoxía de mal sentido común, e dicindo que o Estado, o mesmo que calquera fogar privado, non pode incorrer continuamente en déficit, o cal é completamente falso.
Continuemos co enfoque dos balances sectoriais usado na TMM. Poderías explicar de que se trata e como desde esta visión a austeridade non ten ningún tipo de sentido?
Ao final todo se resumen en que os balances deben cadrar. A idea de que a austeridade, que busca reducir o déficit orzamentario, é boa para a economía carece de calquera tipo de sentido. Non fai falta ser un keynesiano para entender que se recortas o orzamento público e aumentas os impostos, estás a empuxarche á recesión. Esta é unha idea keynesiana moi sinxela.
O volume do déficit orzamentario do Estado ten que ser consistente cos balances dos outros dous sectores (sector privado interno ou nacional e sector exterior). Isto nunca estivo en cuestión. O que se suxire agora é que, se o Estado o quere realmente, pode reducir o seu déficit, o cal non é certo. Ti non podes reducir o teu déficit orzamentario, a menos que algo ocorra nun dos outros dous balances, ou en ambos. En definitiva, que o comportamento dos outros balances che permita facelo.
De feito é moi pouco probábel que ao tratar de reducir o déficit público, os outros dous balances se movan na dirección correcta. Se reduces o déficit orzamentario aumentando impostos e recortando o gasto público, para algúns países pode significar unha mellora na conta corrente, probabelmente importen menos e poida que exporten algo máis, sempre á conta de frear a súa economía. O máis probábel é que o sector privado se mova na dirección que non desexas, porque cando este sector se asusta, prefire aforrar máis e gastar menos, mais non poden aforrar máis se o goberno está a reducir o seu déficit orzamentario. O déficit público é o modo polo cal o sector privado aforra. Así que esta fórmula da austeridade non vai funcionar.
Cando entendes que o sector privado no seu conxunto normalmente quere ter superávit (queren gastar menos e aforrar máis) e acumular riqueza financeira, entón tórnase claro que tes que ser un país como Alemaña, que sempre pode ter un superávit por conta corrente, ou se non, tes que incorrer sempre en déficit público. Ou unha cousa ou a outra. Estados Unidos non pode ter un superávit comercial, polo que temos un grande déficit público, que debe ser polo menos tan grande como para cubrir ao sector privado e ao déficit por conta corrente.
En tempos normais, nos EUA o déficit debe ser do 6% do PIB, que é un grande déficit. Moitos economistas ortodoxos, ben nin moitos, mais si moitos keynesianos ortodoxos aceptarían 6% de déficit en malos tempos, mais pensan que, en condicións normais, iso é demasiado.
Desde esta perspectiva queda claro o fracaso das políticas practicadas nos países da zona euro como Grecia ou España...
Eu non poría a énfase nos países de forma individual. Unha vez entendes a TMM e o enfoque dos balances sectoriais, diría que todo o estabelecido é incorrecto.
Divorciouse a cada país da súa propia moeda (por iso non culpo aos países de maneira individual, xa que iso xa estaba feito), e unha vez aí, xa non foron nunca máis emisores de moeda, foron usuarios dunha moeda: perderon o espazo político para facer o que un Estado emisor de moeda pode facer. Co que non se pode dicir que debían facer isto ou aquilo; simplemente non podían.
O segundo punto é que cando creas unha unión monetaria, sabes que dentro da unión, por cada país que teña un superávit comercial debe haber polo menos outro incorrendo en déficit para compensalo. Estabeleceuse un sistema en que, a través da eurozona, os balances deben cadrar. É certo que se podería ter un superávit contra o resto do mundo; con todo, isto non vai ocorrer; non, polo menos, cun volume significativo. Porque Europa é demasiado grande e enfróntase ao mesmo problema que os EUA e ao mesmo problema con que se atopará China no próximos cinco anos. O mundo non é suficientemente grande como para que a Eurozona teña un superávit comercial suficientemente grande.
A demanda mundial non é nin de lonxe tan grande para que a Eurozona sexa un exportador neto...
Ademais, debe competir con 2 mil millóns máis de traballadores que se uniron á forza de traballo mundial en India e China. Non só non hai suficiente demanda; é que non pode competir tampouco baseándose nos salarios. Agora mesmo, calquera cousa que en Europa se poida fabricar, China pódeo facer moito máis barato, e mentres siga habendo máis ou menos un libre mercado comercial, non hai modo de poder competir con China. Simplemente, non hai modo de que Europa poida chegar a ser un exportador neto. De modo que os superávits exportadores serán en contra dos Estados membros da Eurozona.
Na Unión Monetaria Europea, a súa maior economía, Alemaña, quere ter sempre, continuamente, un superávit comercial, e seguro que o quererá no futuro e que actuará en consecuencia. Ese superávit é moi grande: o 6% do seu PIB. Polo que, sendo Alemaña un 40%, máis ou menos, do total da economía da Eurozona, e sabendo que só o 50% dunha economía pode estar en superávit, e que, por tanto, o outro 50% ten que estar en déficit, vese claro que se terá a uns cuantos países da Eurozona incorrendo perpetuamente en déficit comercial.
Supoño que con isto xa está o fracaso asegurado. Unha vez cediches o espazo para a túa política fiscal e tendo presentes os balances do tres sectores, non hai modo de que o sector privado dos países da periferia poidan ter un superávit. Xustamente é o contrario. Tivestes un grande déficit do sector privado, unha grande acumulación de débeda privada e unha grande crise financeira. Non se pode ter un déficit comercial e un sector privado aforrando, a menos que se incorra nun forte déficit público.
Así que un déficit de 10% do PIB nos países da periferia debería ser a norma. Igual que en EEUU o normal é un déficit do 6%. O voso déficit debe ser maior, porque tedes esa grande economía alemá que insiste en ter un perpetuo superávit comercial. Entón, se tedes un grande déficit comercial e o sector privado querendo aforrar, o sector público debe incorrer en déficit, pero tedes unha restrición política que vos impide poder facelo: o sistema non debería poder funcionar.
Ben, que estivo pasando entón?
Durante a última década, os españois estiveron dispostos a incorrer nun déficit privado e acumularon unha grande chea de débeda, peor que nos EUA. O que temos, pois, é unha economía que incorreu de maneira insustentábel nun déficit do sector privado. Logo está Italia, que adoitaba ter un grande superávit privado, pero estiveron dispostos a reducilo considerabelmente. Aquí está outro punto que lle permitiu a Alemaña continuar co seu grande superávit. Os españois dispostos a comprar, Italia reducindo o seu aforro para comprar máis e enviando toda a produción a Alemaña. Doutra banda estaba Grecia, unha pequena economía, incorrendo nun grande déficit exterior e o goberno incorrendo en déficits moito maiores dos que recoñeceran, igual que Italia. Con esta situación podías ir tirando un tempo, mais non demasiado, xa que era insustentábel. E segue sendo insustentábel, xa que nada mudou realmente.
Durante as conferencias, entre outras, presentáronse dúas solucións. A proposta de Jörge Bibow, coa creación dun Tesouro público Europeo, que emita bonos e reparta a recadación entre os Estados membros da Eurozona en proporción ao seu PIB. Pola súa banda, Robert Parentau presentou a opción de emitir por parte do goberno o que chamou Títulos G, unha especie de bonos estatais, con cero por cento de intereses, transferíbeis para facer pagos, mais denominados en euros e que serían utilizados para financiar programas de creación de emprego. Na túa opinión, cales serían as mellores solucións?
As dúas propostas van na dirección correcta. O plan de Bibow é ter unha autoridade fiscal central que financie a construción de infraestruturas públicas, e que todos os países obteñan un 3% do seu GDP. Polo que sería un financiamento de infraestruturas e consumo desde a autoridade central que incorrería en déficit. Polo que os países evitarían ter eses déficits, xa que o gasto vén da autoridade central. Gastaría deficitariamente, emitiría bonos e non sería a débeda das nacións individuais, sería a débeda da Unión Monetaria Europea. É un plan na boa dirección, mas 3% do PIB non é suficiente, se non se resolve o problemón que significa ter a Alemaña cun superávit comercial de 6%. De media, necesitarás un 6% do PIB como déficit para cubrilo: o 3% non é suficiente.
Tamén estimularía a economía en Alemaña, porque eles tamén recibirían ese 3% do PIB, e Bibow espera que isto poida presionar os salarios á alza e poida que tamén a inflación e facer así aos outros países máis competitivos e, ao final, poida que tamén reducir o superávit comercial alemán.
En calquera caso, ese 3% non é suficiente, e con total certeza non é suficiente cando estás nunha depresión económica. Necesítase un déficit maior, e un investimento só en infraestruturas non é suficiente. Se es unha sociedade envellecida, necesitarás tamén infraestruturas públicas para facilitar o coidado das persoas maiores. Necesitarás fogares para os anciáns, un mellor transporte público que as persoas maiores poidan usar, máis hospitais, etc. Todo isto será necesario, e pódese usar o plan de Bibow para comezalo.
No entanto, non será suficiente, porque necesitades empregos e só coa construción de infraestruturas non se poden crear empregos bastantes. Se tes un desemprego do 30% en Grecia ou de máis do 25% en España, isto non se resolve con infraestruturas. Necesitas un garantizador de emprego ou empregador de último recurso (Job Guarantee ou Employer of Last Resort), e debe ser financiado por unha autoridade fiscal sen restricións que poida financiar pleno emprego en todos os países.
A proposta de Parentau era usar eurobonos para moito máis que para infraestruturas, facendo posíbel que unha autoridade central financie o gasto necesario. Probabelmente tamén necesitades unha autoridade central que, ademais de gastar, poida recadar impostos de maneira centralizada na Unión Monetaria. Nos EUA, a autoridade fiscal central gasta e recada impostos por un montante en torno ao 20-25% do PIB, mais a autoridade fiscal Europea gasta e recade menos de 1% do PIB. Sería necesario aumentalo ao 10%, e con esa autoridade fiscal incorrendo en déficit, igual que en Washington.
Seguramente coñeces a Modesta Proposición para a Eurozona presentada por Yannis Varoufakis, Stuart Holland e o teu colega Jamie Galbraith. Se consideramos atractiva esta proposta, entre outras cousas, é porque propón recuperar o crecemento e competitividade das economías da periferia mediante o investimento do Banco Europeo de Investimentos financiado cos seus propios fondos, sen restricións orzamentarias, mais dunha maneira centralizada, atendendo aos desaxustes comerciais dos países. Por outra banda, non implica cambios institucionais importantes na Eurozona, polo que sería de implementación inmediata. Que opinas desta proposta?
Nos EUA temos unha unión monetaria, temos o dólar. Temos estados membros, 50, e non temos dúbidas de que hai algúns con déficits comerciais e outros con superávit, mais non recollemos os datos. Poderías facelo, pero sería algo complicado. O punto importante é que te podes imaxinar que Nova York será un exportador neto e Mississippi será un importador neto. Temos tamén doce Bancos Centrais por distritos e, en substancia, en Europa tedes o mesmo con Bancos Centrais do Banco Central Europeo. Pero os vosos Bancos Centrais están en cada nación.
Pódese seguir colleitando os datos e ver como van os fluxos desde Italia, España ou Grecia cara a Alemaña. Os nosos Bancos Centrais están repartidos a través de toda a unión. Poderiamos facelo como en Europa e ver como van os fluxos de diñeiro desde Mississipi cara a New York e despois compensar o desaxuste. Pero non nos fixamos nisto.
Fixámonos na pobreza, niveis de educación, desemprego e vemos que hai diversidade, igual que en Europa. Temos rexións que son pobres rexións que son ricas, ou rexións con maior nivel de educación e outras con menor. Polo que temos o mesmo tipo de diferenzas que podedes ver entre Portugal e Alemaña.
En definitiva, nós gastamos máis en Mississippi e vós debedes gastar máis en Portugal. Debedes ter unha autoridade fiscal central, a cal é o Parlamento Europeo, con capacidade de gastar en Portugal. En realidade iso xa se fai, mais o problema é que o orzamento para facelo é menos de 1% do PIB da Eurozona, que está moi lonxe do que se necesita.
O punto relevante para isto non é se Alemaña ten un superávit comercial; o punto relevante é que nivel de pobreza hai en Portugal ou no Reino de España e decidir gastar máis alí para crear empregos, aumentar o nivel de educación ou crear máis infraestruturas públicas.
Así é como se debería lidar con estes problemas. Esta é a miña visión. En lugar de dicir que se debe transferir diñeiro. Se nós dicimos que imos transferir diñeiro de Nova York a Mississippi, automaticamente estamos a enfrontalos. Quen en Nova York di "Si, quero enviar diñeiro a Mississippi!?". Ninguén quere facelo. Creo que ese o modo equivocado de encarar o problema. Así se enfrontará aos alemáns cos gregos, e xa se odian entre eles. Débese esquecer a idea das transferencias, e seguro que politicamente non debedes chamalo así.
Nos EUA é a dereita a que fala de transferencias de riqueza entre Estados. Desafortunadamente adoitaba ser a dereita, mais agora tamén na esquerda hai quen di: "temos que subir os impostos aos ricos para darllo aos pobres". Isto é incorrecto, ti non necesitas captar impostos dos ricos para darllo aos pobres; simplemente necesitas gastar máis diñeiro nos pobres. Poida que teñas que subir os impostos aos ricos, porque son demasiado ricos. Pero non se deben unir os dous problemas, xa que inmediatamente estase creando un problema político entre as dúas partes. Os ricos dirán que non se lles suban os impostos a eles para darllo aos pobres, que son demasiado nugalláns como para traballar.
O único que hai que facer é dicir que hai xente pobre á que necesitamos mellorar as súas condicións de vida. E despois, se se quere, debater se subir os impostos aos ricos, se os ricos teñen demasiado diñeiro e necesítase recadar máis deles. Débese ter o debate deste xeito, en lugar de seguir a lóxica de sacar diñeiro aos ricos para darlla aos pobres, xa que é falsa. Non se necesita tomar nada dos ricos para gastar máis nos pobres.
Nenhum comentário:
Postar um comentário