Publicado en Público (aquí).
Hai 40 anos, o 18% dos españois adultos traballaba na agricultura. Hoxe, só o 2% traballa na agricultura e produce mesmo máis que o que producía 40 anos atrás o 18% da poboación en idade de traballar. Dito noutras palabras: un traballador produce hoxe máis alimento do que producían antes nove traballadores, e iso como consecuencia dun enorme crecemento da produtividade do traballador agrícola. Con base nestes datos, pódese ver o absurdo que sería se hai 40 anos cen economistas alarmasen á poboación indicando que, como consecuencia de que os traballadores estaban a deixar o campo, habería menos produción de alimentos, e ao cabo de 40 anos a xente en España morrería de fame. A súa desatención ao impacto que o crecemento da produtividade ten na cantidade de alimentos producidos explicaría o ridículo do seu prognóstico.
Pois ben, por moi ridículo que pareza, isto é o que está a ocorrer agora, con grandes caixas de resonancia mediática dispoñibles para promover esta mensaxe. A única diferenza é que, en lugar de alimento, agora fálase de pensións. FEDEA, a fundación máis importante do capital financeiro (banca e caixas de aforros) en España, acaba de patrocinar un manifesto, asinado por cen economistas, que utiliza o mesmo argumento: "O cociente entre a poboación en idade de traballar e a poboación maior de 65 anos pasará de catro na actualidade a 1,65 en 2050", do cal deriva que o sistema de pensións públicas non é sustentable. Este argumento ignora que, máis importante que a relación poboación adulta versus anciáns, é o número de traballadores por pensionista e a súa produtividade. Pois ben, o número de traballadores por pensionista pasará de 2,24 agora a 1,15 en 2050 (unha redución de menos da metade), pero, o que é máis importante, é que en 2050 cada traballador producirá moito máis do dobre do que produce un traballador agora, co cal poderá soster máis do dobre de pensionistas que agora.
O mesmo erro aparece cando o manifesto neoliberal alarma á poboación indicando que agora gastamos o 9% do PIB en pensións e dentro de 40 anos gastarémonos o 15%, o cal, conclúen, é insustentable nunha sociedade que ten recursos limitados. (Por certo, Italia xa gasta agora o 14% do PIB en pensións públicas, e o sistema non se colapsou). De novo, o manifesto asume que a produtividade apenas variará, o cal é un erro.
Se a produtividade crecese un 1,5% por ano, que é a media de crecemento nos últimos 40 anos, o PIB de España en 2050 sería 2,25 veces maior que agora (en moedas constantes, é dicir, que a capacidade adquisitiva real terá máis que dobrado a actual). Noutras palabras, se agora o PIB é, por exemplo, 100, en 2060 sería 225. Pois ben, en pensións gastamos agora nove puntos, deixando para os non pensionistas 91 puntos. E, en 2050, gastaremos o 15% de 225, é dicir, 33 puntos en pensións, quedando para os non pensionistas 192 puntos, moitos máis que os 91 actuais. En realidade, hai 40 anos gastabamos o 3% do PIB en pensións, e agora gastámonos o 9%. Triplicamos o gasto en pensións e, con todo, os recursos para os non pensionistas tamén aumentaron, pois o tamaño da torta é moito maior agora que fai catro décadas.
Que non haxa problemas graves nas pensións públicas non quere dicir que non deban facerse reformas, pero estas non debesen ir no sentido de reducir as pensións. Unha medida aconsellable para aumentar os fondos á Seguridade Social e mellorar as pensións (que son demasiado baixas) é facilitar a participación das mulleres no mercado de traballo. En España, a porcentaxe da poboación que traballa é máis baixo do que lle corresponde polo nivel de riqueza que ten. E en parte débese a dous factores. Un é a baixa porcentaxe da poboación adulta que traballa en emprego público (o 10%, un dos máis baixos da UE-15, cuia media é do 15%). En contra do que se di, o sector público (e, moi en particular, nos servizos públicos do Estado do benestar, tales como sanidade, escolas de infancia, educación, servizos sociais, vivenda social, entre outros) está pouco desenvolvido e ten escaso persoal, e iso tradúcese na baixa porcentaxe da poboación que traballa nel.
O outro factor é o da baixa participación da muller no mercado de traballo (52%). Se España tivese a porcentaxe de Suecia, habería 2,8 millóns máis de traballadoras pagando impostos e cotizacións sociais. Para iso debésese expandir o cuarto alicerce do benestar, de modo que se inclúa o dereito de acceso ás escolas de infancia (que deberían ser moito máis que gardarías, aparcadoiros para nenos), ademais dos servizos domiciliarios a persoas con dependencias. E, naturalmente, facer ao home corresponsable das obrigacións familiares. E sobre todo, investir en infantes e novos, pois eles son os futuros cotizantes que financiarán as pensións do futuro.
Deberían tamén corrixirse as inequidades existentes no financiamento das pensións. É inxusto que Emilio Botín, o banqueiro máis rico da UE, pague á Seguridade Social unha porcentaxe moita menor que un empregado do seu banco. Como tamén é inxusto que unha persoa traballadora non cualificada (que vive 10 anos menos que un burgués), teña agora que traballar dous anos máis para pagarlle as pensións ao burgués (que lle sobrevivirá 10 anos). En realidade, o incremento da idade de vida concentrouse nos últimos 40 anos nas rendas superiores, sen que apenas se notou nas rendas inferiores. Predeciblemente, ningún destes temas aparece no manifesto dos cen.
Vicenç Navarro é catedrático de Políticas Públicas da Universidade Pompeu Fabra e profesor de Public Policy en The Johns Hopkins University
Ilustración de Mikel Jaso
Nenhum comentário:
Postar um comentário