Cinco anos nesta teima

Xosé Manuel Beiras en Galicia Hoxe (aquí).

Mesmamente por estas datas, veñen de cumplírense cinco anos desque eu encetara a que ía resultar ser unha longa xeira de colaboracións dominicais nesta terceira plana do GH. Compromiso que eu non cría daquela que fose durar alén dunha cativa presada de semanas: non me non consideraba capaz de someterme á disciplina de parir un texto publicábel cada sete días. Porén, veleiqui me tendes aínda nesta teima. Porque teima é, certamente, no que se tornou o meu compromiso nesta angueira, nesta a xeito de reanudación serodia das miñas xa vellas "prosas de combate e maldicer" -pois só esas duas cousas, e non calquera outra, coido que poida haber nelas dalgún valor: prosaicas "fleurs du mal" baudeleriáns ámbalas duas, froitos da carraxe e a dór de amores non correspondidos ao ser humán e á Terra, rebeldes froitos mirrados na desesperante espera do que decote "está por vir e non chega".

Malia ter comezado esa xeira nas vésperas do solsticio de inverno, cando a duración cotián da luz xa non pode minguar máis. O ancestral saber labrego do meu povo exprésao na ben coñecida senténcia: por Santa Lucía, míngua a noite e medra o día. Cumplíuse só na peripecia astronómica do planeta: aconteceu pontualmente cinco veces consecutivas dende aquela. Non en troques, infortunadamente, na peripecia sociohistórica dos seus habitantes. Menos aínda na da minúscula tribo dos galegos de nación. Eiquí, onda nós, o que naquel intre disque prometía ser o comenzo dunha arelada singladura colectiva polos roteiros do sol, tornouse axiña na deriva errática dun buque fantasma sen patrón nen mariñeiros cara as augas glaciais do ártico na longa noite austral: a longa noite na que andamos errantes arestora -xélida noite de lazo, esta vez, que non de pedra.

Relín estoutro día o meu artigo inaugural de hai cinco anos. Relino á lus do candil foleán na meianoite inverniza desta terra brava outravolta aferrollada -e un arreguizo andoume dende a caluga polo carrelo abaixo. Non pode ser. Non pode ser certo que, no canto de termos camiñado neste tempo todo dende o fito popular de "nunca máis" cara o luminoso horizonte manoelantonián de "máis alá", teñámonos deixado engulir na vertixinosa corrente do estarrecedor Maelstrom de Poe. Non podo acreditar que consintiramos transbordar do "pailebote branco" ao buque fantasma, tornármonos de ousados mariñeiros vivos en estadea de tripulantes mortos. Non. Eu non acredito en semellante cousa, en semellante degradación. Eu rebélome: compre irarse. "Non lle cantes cantos brandos pra adurmiñar ao rapaz: cántalle cantos ousados que esforzado o peito fan" -escribírao Pondal e a min léranmo xa cando neno, non o esquencín nunca máis. Se gobernar volveuse mallar nos de abaixo, comprirá dármoslle a volta. Por iso volvo empezar. Co mesmo texto que vos ofrecera hai cinco anos. Veloeiqui está.

*****

MANOEL-ANTONIO: DE NUNCA MÁIS A "MÁIS ALÁ"

Enceto esta xeira de matinacións repousadas e repensadas de voz alta baixo a advocación de Manoel-Antonio, o rianxeiro, mestre de meu en tantas cousas, en tantos valores medulares da miña condición humán galega. En tempos de desnorte -por furacán ou por encalmada neboenta- fanse precisas máis que nunca marcacións inequívocas. Como as que il chantou nas ribeiras da sua travesía vital e ideatoria. Travesía curta e abruptamente tronchada no calendário da sua breve existencia. Travesía imensamene largacía mar adentro na singladura da descuberta, a ideación e a sublimada identificación co país de nós transmutado en valores nunca máis renunciábeis.

O home que eu son achara, cando adolescente, esas inequívocas marcacións na leitura da obra e o relato da vida do poeta mariñeiro, millor direi do mariñeiro poeta, que os seus maiores lle transmitiran. Mantéñense aínda vivas na retina da miña memoria adolescente as imaxes de un deles ao retornar, alborozado, da entrevista en Asados na que a nai de Manoel-Antonio, xa moi velliña, accedera a confiarlle o baúl que contiña o tesouro de tódolos manuscritos, orixinais inéditos, correspondencia, papeis e documentos do fillo, que ela gardara durante case tres decenios sen tan sequer tocar neles. Fora pouco despois de aquela cando eu vira por vez primeira o texto de Máis alá suscrito na compaña de Álvaro Cebreiro, o grande artista virtualmente descoñecido para os rapaces de hoxe. Vírao, léranmo, e fora para min unha lostregante revelación. Pasarían case trinta anos denantes que puidese lelo por min mesmo demoradamente, impreso por Galaxia no volume da correspondencia manoelantonián que editara nuns intres nos que eu non estaba en condicións de ler nada.

Máis alá foi incluído por Xesús González Gómez na escolma de textos que recolle na sua espléndida obra Manifestos das vangardas europeas, editada por Laiovento nos anos noventa. É sabido que no marco da literatura galega tense rotulado a Manoel-Antonio como poeta vangardista. González Gómez sinala, lucidamente, que na Galiza do século vinte non existiron vangardas, "nin poética nin pictórica", senón renovación. O que abrollou en Galiza foi a modernidade, mais a modernidade comezara xa con Rosalía. E nese ciclo, o que vén ser Manoel-Antonio é o poeta que "inaugura o século XX" na poesía galega. Non hai vangarda: hai renovación para reformular a expresión da identidade -labor que encetaran os homes das Irmandades e da Xeración Nós, porque iso era o que precisaba o seu país: "Encher o discurso cultural e artístico de signos identificativos", di o Xesús. Para esa renovación identitária, criadores como Manoel-Antonio incorporan elementos vangardistas, mais non elaboran froitos vangardistas, senón novas expresións identitárias do noso ser común na poesía, na pintura -mais tamén no pensamento e na ideoloxía. Por iso non hai manifestos galegos de vangarda -agás mesmamente Máis alá. Pero Máis alá non é propriamente un manifesto, é un chamamento. Os dous autores dino explícitamente na cabeceira da sua declaración: "A rebeldía d"uns mozos galegos fai esta chamada á Mocedade intelectual d"a nosa Terra".

Hoxe retorno a Manoel-Antonio e reivindico a vixencia, máis que dos contidos, da actitude que emergulla en Máis alá, para proxectala en tódalas diversas dimensións da vida consciente do noso pobo, a empezar pola consciencia da necesidade de proseguirmos a loita identitária emancipadora. A que estourou en "Nunca Máis" como unha vaga atlántica de rebelión fronte á adversidade provocada pola incúria política. A que ten agora a responsabilidade de rexenerar un proxecto emancipador do común que debe transcender e compre que transcenda os valados da actual peripecia institucional. Porque a singladura do noso pobo ten por diante o mar aberto das descubertas cívicas cara o futuro, e "en cada relanzo do camiño agárdanos unha voz que nos berra: máis alá!"...