 |
| Na imaxe Santiago Alba Rico. Tirada de aquí. |
O que queremos, sobre todo, é seguir sendo corteses. O esquema convencional da cortesía, con independencia do seu contido cerimonial, ás veces discutíbel e a miúdo tamén ridículo, presupón a idea de que cada xesto ten o seu tempo e o seu lugar, fóra dos cales os nosos actos resultan improcedentes ou obscenos: non se canta na mesa, non ri na igrexa, non se come nunha sala de concertos (por non falar de fumar nun quirófano). Isto dos bos modais pode parecer caprichoso ou banal, e desde logo moi antigo, pero implica unha lóxica vertebral indisociábel da construción antropolóxica. Todas as culturas da terra puxeron un grande empeño en ordenar o tempo e o espazo e o que chamamos "relixión" consistiu basicamente nunha abura reguladora de ocasións e de ámbitos: estableecer calendarios -distinguir, por exemplo, entre días feriados e laborábeis- e delimitar recintos e espazos separados da pura actividade biolóxica ou privada. Estar educado significa non equivocarse de sitio nin de momento; e a mala educación, por tanto, pódese definir como unha infracción contra o tempo e o espazo -despois de que condicións públicas da sociabilidade.
Pois ben: se a boa educación -a educación en xeral- é tan difícil nas condicións do mercado capitalista é porque a forma mercadoría non pode xeneralizarse sen desregular, xunto aos intercambios financeiros e os contratos laborais, o marco mesmo da sensibilidade social; non pode multiplicarse sen mesturar e fundir todos os momentos e todos os lugares, de maneira que nada pareza xa improcedente nin estexa fora de cena. Que a compra-venda, como operación atómico-moral do capitalismo, esténdase de súpeto sen horarios e emancipada de recintos específicos -todas as funcións corporais e todos os minutos- implica a imposibilidade radical da infracción, da inconsecuencia, dos malos modais. Podemos facelo todo en calquera momento e en calquera sitio, a condición de que non conservemos nin os momentos nin os sitios.
O problema é que as cousas só teñen lugar se teñen un lugar para iso; e o feito de que nin sequera poidan ocorrer fóra de lugar -ou a destempo exclúeas do noso campo de percepción. Hai cousas que só teñen lugar no silencio. E aínda que se pode impor silencio a través do terror, durante séculos púidose impor silencio tamén, aínda que de distinta calidade, a través da simple autoridade espacial: o hospital, o templo, o museo -como o mar e o corpo do amado- deixábanlle a un sen voz ou sen palabra. En silencio poden ocorrer moitas cousas -unhas boas e outras malas-, pero o silencio é, en calquera caso, o lugar onde ocorre o coñecemento, a condición pública do coñecemento. Un ponse a pensar, completamente a soas na súa habitación, e inmediatamente inscríbese nun espazo público; un ponse a opinar e opinar no medio dunha festa e enseguida quedámonos a soas nunha habitación pechada. O lugar específico para a transmisión de silencio público chámase escola ou academia.
O grande problema do coñecemento -da educación- foi sempre, desde Sócrates, o de impor silencio na caverna sen recorrer ao terror. Nas Leis, Platón, especialista en argalladas pedagóxicas, mesmo defende o viño como grande recurso educativo e precisamente por esta razón: porque fai calar aos mozos, que saben pouco e falan moito, e fai falar aos vellos, que teñen moito que ensinar e que se manteñen, con todo, en xeral reservados(1). Non se pode traballar e pensar, non se pode mirar e comer; tampouco se pode falar e escoitar ao mesmo tempo. No silencio ocorren cousas e, se un tende o oído e alén non fala o Pai nin o Policía nin o Cura nin o Vendedor de Chocolatinas, un vaise volvendo aos poucos, ás topadas, maior de idade. "Escoitar con atención" é o que se chama estritamente "obediencia" (OB-AUDIRE) e "mirar con consideración" é o que propiamente se chama "respeto" (RESPICERE). Obediencia e respecto é o que esixen a liberdade, o amor, as matemáticas, a memoria, a democracia, o razoamento. Unha das cancións de Control Remoto que configuran o proxecto Gaiola 13 chámase precisamente "Chamado á obediencia" e o seu espírito é infinitamente máis rebelde e valente ("un par de hostias viríanche ben pero ninguén sae na túa defensa") que toda a cocaína do mundo.
O coñecemento, pois, é unha cuestión de bos modais: de que haxa un lugar propio para a escoita atenta e o mirar considerado. Pero os bos modais, definidos como a regulación rigorosa do espazo-tempo, son incompatíbeis co mercado. A escola -apenas nada- está a empezar a deixar de existir como lugar de silencio público. No ano 2008 Maurizio Carlotti, vicepresidente de Antena 3, explicaba sen complexos a natureza do seu traballo: "A televisión comercial está feita para vender publicidade. Consecuentemente os programas serven para captar o público adecuado para os anunciantes. Eu son un vendedor de público". O mesmo pasa coa escola. O asalto feroz contra o ensino público converteu o coñecemento nun asunto de compra-venda de nenos e mozos nun mercado que non conta con eles para nada, salvo como consumidores inmediatos. A recente decisión de Berlusconi (2) de permitir a publicidade nos pupitres dos colexios italianos é un xesto de descortesía radical revelador desa confusión de lugares que impide xustamente que teñan lugar as cousas. Se "relixión" significa o estabelecemento dun espazo e un tempo propio para cada cousa, o "relixioso" é precisamente deixar fóra das aulas, ao mesmo tempo, o crucifixo e o Banco de Santander.
Pero, que pintan os profesores nun centro de compra-venda de nenos e novos? Como imporán silencio alí onde a autoridade espacial foi brutalmente erosionada desde o exterior? Polo terror? Está a tentación de abandonar a pelexa, de ceder á evidencia de que non se pode deter un tsunami cun paraugas, de que nada do que se faga terá xamais lugar en ningún sitio. De deixarse levar, en definitiva, polos malos modais dominantes. Ou se pode tentar con Gaiola 13, o proxecto que se presenta aquí esta tarde e que pretende ensinar aos dóciles un pouco de obediencia, fecundar nos sumisos un pouco de respecto. Non se que aplicación práctica pode ter nas aulas, pero constitúe en si mesmo un formosísimo e moi ambicioso e -se se me permite a expresión- espelidísimo traballo, moi rigoroso e moi innovador, que se cingue ao mundo realmente existente (con todos os seus límites) sen facer concesións fáciles nin prestidixitacións pedagóxicas. Platón era astuto. Mentres baballoaba contra a poesía e os mitos, usaba a poesía e os mitos para disolver as sombras na luz. Neste sentido, Gaiola 13 é un proxecto estritamente platónico: as notas ao pé de páxina das cancións de Control Remoto, abertamente cavernícolas, son en realidade enlaces fose da caverna: cara a Boecio, cara a Spinoza, cara ao propio Platón, cara ao silencio público no que as mentes comezan a facer ruído. "Ver, ouvir e pensar de viva voz", di unha das letras. Diso se trata: de que os cegos recuperen os brazos; de que os xordos volvan andar(3).
Nota do blogger:
(1) A palabra grega simposio, presente nos rexistros cultos das nosas linguas romances, fai referencia en orixe a unha xuntanza ou asemblea de cidadáns onde se debatía acompañados de alcohol e que pode ter un correlato nas tertulias literarias da mocidade galeguista anti-franquista (onde o alcohol tiña tamén papel destacado) e sen tanta metafísica nin caché nos botellóns modernos da mocidade. Em todas estas reuunións o alcohol cumpre, en principio, un efecto deshinibidor.
(2) A respeto deste particular véxase o seguinte artigo publicado recentemente neste blogue:
http://revoltairmandinha.blogspot.com/2011/01/italia-e-o-laboratorio-do-totalitarismo.html(3) Alusión ás palabras dun dos discursos máis radicais de Jesús de Nazareth recollido nos Evanxellos.
Nenhum comentário:
Postar um comentário