Lendas do fracaso

Paul Krugman. Artigo tirado de EL País (13/11/2011) e traducido por nós para o galego.

Así é como acaba o euro: non cun bum, senón cun bunga bunga. Fai non moito, os dirixentes europeos insistían en que Grecia podía e debía ficar no euro mentres pagase as súas dívidas de todo. Agora, con Italia esganándose resulta difícil ver como pode sobrevivir sequera o euro.

Pero cal é o significado da eurodebacle? Como sempre pasa cando se producen os desastres, os ideólogos apresúranse a afirmar que o desastre confirma as súas opinións. Así que é hora de empezar a desacreditalos.

Empecemos polo primeiro: o intento de crear unha moeda común europea foi unha desas ideas que traspasan as fronteiras ideolóxicas habituais. Foi aclamado pola dereita estadounidense, que o vía como a mellor alternativa ao regreso do patrón ouro, e pola esquerda británica, que o vía como un gran paso cara a unha Europa socialdemócrata. Pero os conservadores británicos, que tamén o vían como un paso cara a unha Europa socialdemócrata, opuxéronse. E foi cuestionado polos progresistas estadounidenses, a quen lles preocupaba -con razón, diría eu (pero que outra cousa ía dicir, non?)- o que pasaría se os países non puidesen usar a política monetaria e fiscal para combater as recesións.

Así que agora que o proxecto do euro está a irse a pique, que leccións podemos extraer diso?

Estiven escoitando dúas afirmacións, ambas as falsas: que os males de Europa reflicten o fracaso dos Estados de benestar en xeral e que a crise de Europa xustifica unha austeridade fiscal inmediata nos EUA.

A afirmación de que a crise de Europa demostra que o Estado de benestar non funciona provén de moitos republicanos. Por exemplo, Mitt Romney acusou ao presidente Obama de inspirarse nos "demócratas socialistas" europeos e declarou que "Europa non está a funcionar en Europa". A idea, suponse, é que os países en crises teñen problemas porque están a ser esmagados pola carga do elevado gasto público. Pero os feitos din outra cousa.

É certo que todos os países europeos teñen prestacións sociais máis xenerosas -entre elas, a asistencia sanitaria universal- e un gasto público máis elevado que os de EUA. Pero os países que están agora en crises non teñen Estados de benestar máis grandes que os dos países aos que lles vai ben (en todo caso, a correlación é a contraria). Suecia, cos seus beneficios célebremente xenerosos, mostra uns resultados estelares; é un dos poucos países cuxo PIB é máis alto agora que antes da crise. Doutra banda, antes da crise, o gasto en programas de benestar social expresado como porcentaxe da renda nacional era máis baixo en todos os países agora en apertos que en Alemaña, por non falar de Suecia.

Ah, e Canadá, que ten asistencia sanitaria universal e unha axuda aos pobres moito máis xenerosa que a de Estados Unidos, capeou o temporal da crise mellor que nós.

A crise do euro, por tanto, non di nada sobre a sustentabilidade do Estado de benestar. Porén supón un argumento a favor de apertarse o cinto cando a economía está deprimida?

Escoitamos esa afirmación continuamente. Estados Unidos, dinnos, faría ben en recortar drasticamente o gasto xa mesmo ou terminaremos como Grecia ou Italia. Unha vez máis, con todo, os feitos contan unha historia diferente.

Primeiro, se nos fiamos no mundo en xeral, vemos que o grande factor determinante dos tipos de interese non é a magnitude da débeda pública, senón se un Goberno obtén préstamos na súa propia moeda. Xapón está moito máis profundamente endebedado que Italia, pero o tipo de interese dos bonos xaponeses a longo prazo é só de ao redor do 1%, fronte ao 7% de Italia. As perspectivas fiscais de Reino Unido parecen peores que as do Reino de España, pero Reino Unido pode adquirir préstamos a pouco máis do 2%, mentres que España está a pagar case un 6%.

Resulta que o que pasou é que, ao adoptar o euro, España e Italia rebaixáronse na práctica á categoría de países terceiromundistas que teñen que solicitar préstamos en moedas doutros, con toda a perda de flexibilidade que iso leva. En particular, como os países da eurozona non poden imprimir diñeiro nin sequera en caso de emerxencia, están suxeitos a interrupcións do financiamento dun modo en que non o están os países que conservaron a súa moeda. E a consecuencia é a que estamos a ver agora mesmo: Estados Unidos, que obtén préstamos en dólares, non ten ese problema.

A outra cousa que teñen que saber é que, fronte á actual crise, a austeridade foi un fracaso en todos os lugares onde se probou: ningún país con débedas importantes conseguiu congraciarse cos mercados financeiros facendo recortes drásticos. Por exemplo, Irlanda é a nena aplicada de Europa, ao responder aos seus problemas de débeda cunha austeridade salvaxe que disparou a taxa de paro até o 14%. Pero o tipo de interese dos bonos irlandeses segue estando por encima do 8% (peor que o de Italia). A moraleja da historia, por tanto, é que hai que desconfiar dos ideólogos que tentan apropiarse da crise europea en beneficio dos seus programas. Se sentimos a eses ideólogos, todo o que conseguiremos é que os nosos problemas -que son diferentes dos de Europa, mais posibelmente igual de graves- empeoren aínda máis.