Ensinanzas de Islandia

Luis Fuenmayor Toro. La Razón, pp A-2, 15-1-2012, Caracas

Ía  incorporar no título deste artigo a expresión "por agora", popularizada pola o actual Presidente durante o golpe de estado de 1992, pero logo decidín que se sobrentende dita expresión, pois todo análise faise no presente e o futuro dirá se foi certo e durante canto tempo o foi. Trátase do caso da crise económico financeiro de Islandia, país insular atlántico, situado ao noroeste de Europa, pertencente ao grupo dos países escandinavos, de pouco máis de 100 mil quilómetros cadrados e cunha poboación próxima ao 350 mil habitantes. Un país pequeno, que en 2008 viuse enfrontado a unha crise financeira grave, similar á desatada no resto de Europa, xerada por unha débeda superior 9 veces ao seu Produto Interno Bruto (PIB), o afundimento do sistema bolsista e o esborralle do valor da súa moeda.

Ante o colapso da economía e o programa de axustes do Goberno, os islandeses rebeláronse e, a través de protestas e manifestacións pacíficas, lograron a realización de eleccións anticipadas en 2009, en que o partido conservador gobernante foi derrotado por unha coalición de forzas de esquerda, que instrumentou un programa contrario fronte á crise. A través dun referendo, a poboación rexeitou ademais as medidas de axuste económico e financeiro propostas polo FMI, como requisito para a execución dun préstamo aprobado por 2.100 millóns de dólares. Estas medidas significaban reducións importantes dos gastos sociais e do estado de benestar alcanzado por esa nación, privilexiaban o pago da débeda dos bancos privados por encima dos intereses da xente e protexían o capital dos banqueiros responsábeis da crise.

O 90 por cento dos islandeses en referendo dixo "Non" ao pago da débeda dos bancos privados, o que levou a que parte da mesma, a contraída con "aforradores" dos países baixos e do Reino Unido, fóra asumida polos gobernos destes estados. O FMI conxela o préstamo aprobado até tanto se pague a ilexítima débeda. En 2010, convócase unha Asemblea Constituínte para a reforma da Constitución e lógrase ademais que o Presidente e o Primeiro Ministro saíntes sexan levados a xuízo polo manexo neglixente da crise e, nun novo referendo, o pobo islandés volve negar o pago polo seu Goberno da débeda dos bancos privados. Ante esta situación, un dos bancos afectados decidiu recentemente pagar ao redor do 33 por cento do debido.

A cantidade de fraudes detectadas e irregularidades cometidas polos bancos privados levou á Fiscalía de Islandia a acusar a dous executivos bancarios de alto nivel de actuación fraudulenta, aprobación de créditos sen as garantías debidas, decisións crediticias non autorizadas e efectuadas sen a consulta e estudos debidos, por montos superiores aos 100 millóns de euros. Pola súa banda, as axencias calificadoras de riscos, todas de carácter privado e moi ligadas aos intereses financeiros das máis grandes economías, logo da crise continuaron devaluando a débeda islandesa, a pesar de que pouco antes que a mesma explotase mantiñan unha clasificación tripla A da devandita débeda. É totalmente claro que este tipo de organismos non pode seguir influíndo en forma tan decisiva ao redor das débedas dos países afectados.

A diferenza do feito no resto de Europa, en Islandia non se aceptou o pago da débeda da banca privada nin se lle inxectou á mesma recursos en forma incondicional, nacionalizouse boa parte do sector bancario e deixouse que outros bancos crebasen. Púxose en práctica unha política de emprego, mantivéronse os beneficios sociais dos seus habitantes e sanear a administración financeira. O ano que acaba de terminar significou un modesto crecemento económico para Islandia e prevese que triplicará este ano o crecemento media da Unión Europea. Todo este proceso foi silenciado pola imprensa internacional, a cal está en mans e por tanto ao servizo do grande capital, precisamente o responsable da crise que se quere liquidar con sacrificios da poboación. Se se trata da receita keynesiana, parece funcionar neste caso.

A pesar das diferenzas de tamaño e de desenvolvemento entre Islandia e nacións como España, Italia, Portugal e Grecia, a súa forma de enfrontar a crise suxire que a instrumentación de programas ultraliberais como os do FMI non só non darían resultados, senón que serían contraproducentes e moi daniños para a xente. Se esta aproximación é válida, tamén o sería sinalar que non estamos ante a presenza da crise última do capitalismo mundial, pois a solución islandesa prodúcese dentro dese mesmo capitalismo, sen significar en absoluto un cambio do modo de produción.

Indo máis aló de Keynes, e sen crer que é posíbel evitar as consecuencias sociais de desigualdade e inxustiza, producidas polas contradicións do sistema capitalista, si creo posíbel que se poida instrumentar dentro do capitalismo e mentres este exista, unha lexislación e normativa que impida a especulación financeira, que castigue a xerentes, banqueiros e gobernantes involucrados en irregularidades e corrupción, que ante crise e desaxustes aplique medidas correctivas que non castiguen á poboación e que impulse un manexo ético das finanzas. Requiriríase da existencia dun control social e non da absoluta liberdade dos mercados preconizada polo ultraliberalismo, cuxo fracaso é máis que evidente.