O retraso das xubilacións

Vicenç Navarro. Artigo orixinal en castellano aquí. A tradución é de noso e a ilustración, partillana co orixinal, é de Mikel Jasó.

O alongamento, dos 65 aos 67 anos, da idade obrigatoria da xubilación afectaría dunha maneira moi desigual a distintos sectores da poboación, como consecuencia de que España continúa tendo clases sociais. Un burgués vive dous anos máis que un pequeno burgués que, á súa vez, vive dous anos máis que unha persoa de clase media, a cal vive dous anos máis que unha persoa traballadora cualificada, que vive dous anos máis que unha persoa traballadora non cualificada, a cal vive dous anos máis que un traballador non cualificado con máis de cinco anos en paro. A distancia entre a última e a primeira é de dez anos, mentres que a media da UE-15 é de sete. (A distancia de dous anos de lonxevidade entre as clases sociais é unha aproximación, pois tende a ser lixeiramente inferior entre a burguesía, pequena burguesía

e clases medias, e superior entre estas clases e a clase traballadora).

A partir destas cifras pode concluírse que, posto que a lonxevidade é tan distinta segundo a clase social, é profundamente inxusto que todos deban obrigatoriamente xubilarse ao mesmo tempo. En realidade, para moitas persoas cuxo traballo é máis intelectual que manual e que é fonte de goce e estímulo ter que xubilarse aos 65 anos é un prexuízo que pode danar a súa saúde. En EEUU, por exemplo, un catedrático pode traballar até que o desexe, a condición de que alcance os niveis de esixencia que a universidade reclama a todos os docentes. A xubilación é un dereito, non unha obrigación. Non así en España, onde é unha obrigación, chegando ao absurdo de que moitos profesionais deben xubilarse en pleno uso das súas facultades e competencias en profesións e especialidades (como o medicamento) onde hai unha
enorme escaseza de profesionais.

Pero este absurdo é mesmo máis inxusto na persoa cuxo traballo é máis manual que intelectual, e para a cal o traballo non é un instrumento de goce senón un medio a partir do cal obtén os medios para poder vivir. E grandes sectores da clase traballadora atópanse nesta situación. Para esta persoa, esixirlle que traballe dous anos máis é unha enorme inxustiza, e iso debido a que lla homologa con outra que, ademais de ter un traballo estimulante moi distinto, sobreviviralle moitos anos. É profundamente inxusto pedirlle a un membro do persoal de limpeza da universidade que traballe dous anos máis para pagar a miña pensión, xa que probablemente sobrevivireille seis ou oito anos máis.

Porén a esta inxustiza engádese outra, e é que o alongamento da esperanza de vida nos últimos 30 anos foi tamén moi desigual. A burguesía, pequena burguesía e clases medias viron como se alargaba a súa vida moito máis rapidamente que a clase traballadora. En EEUU, país que ten un sistema de recolección e análise de estatísticas sociais e vitais mellor que España, as clases con maiores rendas incrementaron notabelmente a súa esperanza de vida durante os últimos 30 anos. Tal incremento foi moito menor, con todo, nas rendas inferiores (primordialmente traballadores non cualificados), que non viron crecer a súa esperanza de vida nin sequera dous anos, co cal o atraso de dous anos da súa idade de xubilación significaría mesmo unha redución dos seus períodos de pensionista en comparación con pensionistas en cohortes anteriores (Dean Baker e David Rosnick, The Impact of  Income Distribution on the Length of Retirement, Center for Economic and Policy Research, outubro de 2010). A relevancia destes datos para España é enorme, pois mentres que en EEUU a metade dos traballadores de 58 anos traballa en ocupacións fisicamente esixentes e/ou en condicións difíciles (difficult working conditions), esta porcentaxe é mesmo maior en España, onde o nivel de cualificación na forza laboral é menor que en EEUU. De aí pode concluírse que a súa lonxevidade é menor e creceu menos nos últimos 30 anos que as clases de renda superiores. Tratar a todos por igual é unha gran inxustiza.

Outro problema que existe na proposta de atraso da idade de xubilación é que se basea en supostos erróneos. O argumento que se utiliza constantemente para indicar que o sistema de pensións público é insustentábel é subliñar que, mentres agora o gasto público en pensións representa o 9% do PIB, no ano 2050 será do 15%, o cal consideran que é insustentábel. Este argumento utilizárono unha longa lista de institucións e firmas de sensibilidade ultraliberal. E utilizouno hai uns días o novo ministro de Traballo, Valeriano Gómez, nunha entrevista no rotativo de maior difusión do país, onde repetiu o mesmo argumento. É máis, este último indicou que, aínda cando a produtividade anual aumentase un 2% ou un 2,5%, aínda sería insustentábel.

Pero isto non é certo. Se o crecemento anual da produtividade fose do 2%, o PIB en 2050 sería 2,20 veces maior que agora. Iso quere dicir que se o PIB agora é 100, en 2050 sería 220. Pois ben, mentres que agora nove unidades (o 9% do PIB) van a pensionistas, en 2050 serían 33 (o 15% do PIB), e para os non pensionistas, en 2050 serían 187 (220-33), moito máis que agora, que son 91. É dicir, como resultado do incremento da torta (máis do dobre), tanto pensionistas como non pensionistas terán moitos máis recursos, pois estamos a falar de cantidades monetarias coa mesma capacidade de compra en 2010 e en 2050. É máis, é probable que o PIB sexa mesmo maior, resultado do crecemento da poboación que traballa (agora unha das máis baixas da OCDE). Se en lugar do 52% fose do 72% ou do 75%, o PIB sería mesmo moito maior. A alarma é totalmente infundada. O que o Estado debería facer é mellorar a produtividade do país e facilitar a integración da muller ao mercado de traballo en lugar de alargar obrigatoriamente a idade de xubilación.