Ángel Ferrero. Artigo tirado de SinPermiso (aquí) e tirado por nós.
 |
| George Grosz |
«Os camiños dos estranxeiros que aterran en Alemaña son inescrutábeis», escribe Wladimir Kaminer en paráfrase bíblica. «Coñezo a compatriotas -continúa- que chegaron a Alemaña como buscados informáticos, outros foron recoñecidos como fuxitivos políticos. Moitos chegaron como rusos alemáns (Russlanddeutsche), como parte da consolidación da política de sangue e chan (Blut und Boden), e uns cuantos chegaron ufanándose de que investirían un millón na industria alemá e recibirían como pago o pasaporte.» Jawohl, en Alemaña viven máis de dous millóns de ex-cidadáns da Unión Soviética, moitos dos cales son fillos daquela emigración que teñen xa o alemán -que falan sen rastro do marcado acento eslavo- como primeiro idioma. Son a segunda xeración da última das sucesivas ondas migratorias procedentes de Rusia: «a primeira onda foi a garda branca durante a revolución e a guerra civil; a segunda onda emigrou entre 1941 e 1945; a terceira compúñase de disidentes expatriados a partir do sesenta; e a cuarta comezou cos xudeus que chegaron no setenta a través de Viena. Os xudeus rusos da quinta onda [fixérono] a comezos do noventa», escribe Wladimir Kaminer, el mesmo ruso xudeu. Con esta quinta onda chegaron, como xa se dixo, moitos dos descendentes dos alemáns do Volga -campesiños e artesáns, pero tamén enxeñeiros e traballadores cualificados que se asentaron no país veciño a mediados do século XVIII a proposta de Catarina a Grande (nada na cidade alemá de Stettin, hoxe Szczecin, Polonia)-, duramente represaliados por Stalin durante e inmediatamente despois da Segunda Guerra Mundial. Calcúlase que nunha década, entre os anos 1990 e 2000, inmigraron máis de dous millóns deles, tomando a nacionalidade alemá que lles ofertaba a República Federal como "repatriados tardíos" (Spätaussiedler). Unha decisión non exenta de polémica, pois a maioría deles non fala alemán, coñece superficialmente a cultura e historia alemás e en ocasións o seu parentesco con Alemaña remóntase dúas xeracións, sendo os pais rusos ou mesmo kazakos.
Hoxe existen comunidades rusas en practicamente todos os barrios de Berlín, mais especialmente en Marzahn-Hellersdorf -onde A Esquerda reparte pasquíns en campaña electoral tanto en alemán como en ruso- e Charlottenburg, distrito que, hoxe como onte, volve ser coñecido popularmente co nome de "Charlottengrad". Todos estes datos volveron a estar máis ou menos presentes nos medios de comunicación debido ás recentes protestas en Rusia e, agora, pola adaptación cinematográfica de Russendisko -hai tradución española: A disco rusa (DeBolsillo, 2003)-, que se estreou o pasado 29 de marzo.
Rusia e Alemaña: unha historia de amor-odio
As relacións xermano-rusas darían, como se di, como para encher un libro e, de feito non só existen varios, senón que hai todo un museo dedicado á cuestión: o Deutsch-Russisches Museum en Berlin-Karlshorst, aloxado nun antigo casino de cadetes da Wehrmacht onde en 1945 asinouse a capitulación da Alemaña nazi e que até 1994 foi coñecido oficialmente como "Museo da capitulación incondicional da Alemaña fascista na Grande guerra patriótica".
A particular posición xeopolítica da nación alemá, no corazón de Europa como bisagra entre Occidente e Rusia, alimentou desde fai máis de douscentos anos a dualidade cara ao veciño na súa conciencia nacional. Por unha banda, como un inmenso país do que procedían invariabelmente as hordas invasoras -bárbaros, cosacos ou bolxeviques dispostos a esmagar a revolución ou provocala, dependendo do momento histórico-, pola outra, como lugar de investimento e fonte de inxentes recursos naturais cos que manter a dinámica industria alemá en funcionamento. O II Imperio soubo axitar intelixentemente a pantasma da invasión rusa -nas forzas de progreso seguía vivo o recordo da Santa Alianza- e atraerse aos socialdemócratas para obter o seu plácet á Primeira Guerra Mundial. Nos anos trinta esta dualidade polarizaríase aínda máis: por unha banda, a Ostorientierung, que impregnaría non só á esquerda comunista, senón tamén a unha parte da dereita e aínda a extrema dereita que cría nunha alianza con Rusia como forma de protección contra Occidente. Pola outra, o temor dos conservadores á extensión, por contaxio ou invasión, do comunismo, do que a URSS representaba a súa "fortaleza". Nada disto experimentou moitos cambios tras a Segunda Guerra Mundial coa división de Alemaña: para a RDA a URSS era oficialmente o "irmán maior" que ofrecía protección e do que había que aprender -"Aprender da Unión Soviética significa aprender a vencer" (Von der Sowjetunion lernen, heißt siegen lernen) dicíase-, mentres que para a RFA era o bastión da ideoloxía inimiga a derrotar -incluíndo a socialdemocracia, á que o CDU atacou co infame cartel "Todos os camiños do marxismo conducen a Moscova" (Alle Wege deas Marxismus führen nach Moskau)-. A propaganda oficial distaba con frecuencia de ser efectiva, mais contribuíu en calquera caso a enraizar moitos dos tópicos, por inocentes, positivos ou negativos que fosen.
A mesma dualidade manteñen os rusos con respecto aos alemáns: a pesar da desconfianza cara á proverbial laboriosidade, superioridade técnica e frialdade emocional do veciño -que, convenientemente esaxeradas, servían para atizar e galvanizar ao nacionalismo ruso-, a admiración cara aos alemáns, non sempre polos motivos adecuados, foi constante. Sabido é que o primeiro ministro ruso zarista Piotr Stolypin tentou implementar o Sonderweg do II Imperio alemán -unha fórmula pola cal o país se modernizou en moi poucos anos sen alterar as súas autoritarias estruturas sociais-, atraendo a numerosos investidores alemáns. Incluso os propios bolxeviques estaban fascinados pola eficacia do estado e industria alemáns -«mentres en Alemaña non se aviste o "nacemento" da súa revolución, é a nosa tarefa aprender do capitalismo de estado dos alemáns, adoptalo con todas as súas forzas, non deixarnos asustar polos seus métodos ditatoriais», escribiu célebremente Lenin (as súas palabras materializáronse en certo xeito coa colaboración entre ambos os países tras o Tratado de Rapallo en 1922, que beneficiou a unha URSS necesitada de modernización e a unha Alemaña necesitada de socios comerciais tras o illamento tras a Primeira Guerra Mundial)-, e non era seica o socialismo científico un produto do proletariado alemán, o teórico do proletariado segundo Marx e Engels no movemento obreiro internacional?
Esa ambivalencia, tanto nuns como noutros, mantense até o día de hoxe. Kaminer comenta con punzante sarcasmo o chamado "escándalo de visados" de 2005 en Meine russischen Nachbarn (Goldmann, 2009): «O medo procedía de que Alemaña é un país pobre, permanentemente ameazado e explotado polos receptores das axudas sociais, os parados, os islamitas, os predicadores do odio, os traballadores ilegais e agora, ademais, por millóns de criminais e prostitutas ucraínos, que chegaban a Alemaña cun inmaculado visado para cometer aquí os seus fechorías. "Cada ano concédense até 2.000 visados ao día en Kíev", informaban os diarios. "Se iso fose certo, os invasores saquearían xa o país por completo", pensaba. Pero a maioría tragábase este tipo de noticias.» E ao contrario: nun inquérito que se realizou na Federación Rusa no 2001, o 64% dos participantes tiña unha imaxe positiva do país. Agora ben, cando se lles pediu que sinalasen as características que máis definen aos alemáns, un 13% respondeu «a meticulosidade e a disciplina», un 11% «a puntualidade e a pedantería», un 7% subscribiu a afirmación «os alemáns son traballadores» e un 2% a de que «os alemáns son limpos e aforradores». Un 4% sinalou mesmo que o que define aos alemáns é «a súa crueldade» e subscribiu a frase de que «os alemáns son xente sádica.»
A disco rusa
Cando, procedentes de Moscova, Wladimir Kaminer e os seus amigos chegaron a Alemaña poucas semanas antes á disolución da RDA animados polo pai do autor -«sodes novos e non tedes nada que perder: Alemaña é o voso»-, o goberno alemán proporcionaba aos inmigrantes rusos unha renda de 180 marcos alemáns (DM), coa que Kaminer e os seus compañeiros de desventuras tentaron facer negocio viaxando até un Aldi en Wedding onde compraban latas de cervexa por 43 pfenning para logo revenderlas por 1'20 DM na estación de Lichtenberg xunto a unha parella de saxóns que tentaba gañarse a vida na Alemaña reunificada vendendo cogumelos da súa rexión natal. «Entón -escribe Kaminer- o capitalismo aínda non alcanzara este distrito, nós eramos practicamente os seus precursores.» Como todas as historias de emigrantes, esta, como ven, tamén ten algo de sobrevivencia e picaresca. Kaminer aprendeu alemán de maneira autodidacta cun libro de texto publicado na Unión Soviética, Deutsches Deutsch zum Selberlernen, cuxos cómicos exemplos remitían invariabelmente aos komsomol, os koljoses e a historia do partido e que empezaba co seguinte prólogo: «En alemán, "a nova rapariga" (dás junge Mädchen) é neutro, mentres que a pataca (die Kartoffel), en cambio, non o é. "Os peitos" (Der Busen) é masculino e todos os substantivos comezan con maiúsculas.»
Os mozos abríronse paso aqueles primeiros anos como puideron, pasaron de vivir nun asilo con vietnamitas -que descubriron rapidamente os inxentes beneficios que proporcionaba o contrabando de tabaco-, albanos e xitanos de Europa oriental en Marzahn a ocupar unha vivenda abandonada en Schönhauser Allee, no cambiante Prenzlauer Berg de comezos do noventa, onde Kaminer finalmente estabeleceu a súa residencia xunto á súa muller Olga. Ademais de como escritor, Wladimir Kaminer é famoso por organizar a disco rusa do título -cuxo nacemento reproduce a película-, un encontro musical que ten lugar dúas veces ao mes no Kaffe Burger da Torstraße, e no que colaboran, picando música rusa contemporánea, a súa muller e o ucraíno Yuriy Gurzhy, membro da banda de música Rot Front. A primeira velada tivo lugar con todo no clube Zapata xunto á celebérrima casa Tacheles -hoxe baixo risco de demolición- un 6 de novembro. O cartel anunciaba «unha noite tola de baile salvaxe para conmemorar o aniversario da grande Revolución de Outubro» e a súa popularidade iría en aumento desde entón. A idea de fondo era mellorar a imaxe dun termo cargado de connotacións negativas, pois entón coñecíase como "Russendisco" (sen "k") as discotecas e festas organizadas polos inmigrantes dos países da extinta Unión Soviética -especialmente rusos alemáns- onde se picaba música contemporánea rusa e que, percibidas como unha sorte de sociedade paralela, coparon os medios de comunicación a mediados do noventa polos altercados, os excesos de alcol, o consumo de drogas e a exclusión de asistentes que non tivesen unha orixe rusa.
A pesar de que a repartición enteiramente alemán resta algo de credibilidade á película -que ás veces bordea algúns dos lugares comúns do "carácter ruso", popularizados en Alemaña polas comunidades de emigrantes do vinte e trinta que o explotaron en espectáculos de folclore como forma de subsistencia-, merece a pena prestar ouvidos, como non, á banda sonora de Russendisko, onde se mesturan o klezmer, o ska e as versións de clásicos do folclore ucraíno e inclúe "B-Style" de Rotfront, "Super Good" de Leningrad, "You took the piss out of me" de VV -unha versión do a popular canción ucraína Ti x mene pidmanula (Ти ж мене підманула)-, "Marusya" de Svoboda -unha actualización así mesmo do clásico ucraíno "Marusya" (Маруся)-, "Moldavaneska" de Dr. Baixan, "Son (Der Traum)" de Amsterdam Klezmer Band ou "Odessa" de Golem.
Porén en Russendisko -e agora refírome ao libro, non a película- Kaminer tamén recolle, con ese sentido do humor característicamente eslavo en que se mesturan a ironía e algo de melancólico, as historias doutros rusos nesta traxicomedia chamada emigración. Historias como a de Wladimir, que montou un restaurante que foi inmediatamente castigado co nome de "local da mafia rusa" (die Russenmafiapuff); o arqueólogo ruso que terminou traballando en Berlín ante unha máquina de coser recompondo vestidos; o asistente de teatro francés que se namorou dunha actriz rusa cuxa historia terminou mal e terminou afundíndose nunha depresión severa. E quen sabe que outras historias quedaron no tinteiro. Historias de inmigrantes nunca faltan. Menos aínda nesta cidade, onde seica todo se reduza, como di Kaminer, a verse «non como parte da comunidade turca, rusa ou etíope, senón como parte da grande comunidade de estranxeiros de Alemaña.»
Hoxe existen comunidades rusas en practicamente todos os barrios de Berlín, mais especialmente en Marzahn-Hellersdorf -onde A Esquerda reparte pasquíns en campaña electoral tanto en alemán como en ruso- e Charlottenburg, distrito que, hoxe como onte, volve ser coñecido popularmente co nome de "Charlottengrad". Todos estes datos volveron a estar máis ou menos presentes nos medios de comunicación debido ás recentes protestas en Rusia e, agora, pola adaptación cinematográfica de Russendisko -hai tradución española: A disco rusa (DeBolsillo, 2003)-, que se estreou o pasado 29 de marzo.
Rusia e Alemaña: unha historia de amor-odio
As relacións xermano-rusas darían, como se di, como para encher un libro e, de feito non só existen varios, senón que hai todo un museo dedicado á cuestión: o Deutsch-Russisches Museum en Berlin-Karlshorst, aloxado nun antigo casino de cadetes da Wehrmacht onde en 1945 asinouse a capitulación da Alemaña nazi e que até 1994 foi coñecido oficialmente como "Museo da capitulación incondicional da Alemaña fascista na Grande guerra patriótica".
A particular posición xeopolítica da nación alemá, no corazón de Europa como bisagra entre Occidente e Rusia, alimentou desde fai máis de douscentos anos a dualidade cara ao veciño na súa conciencia nacional. Por unha banda, como un inmenso país do que procedían invariabelmente as hordas invasoras -bárbaros, cosacos ou bolxeviques dispostos a esmagar a revolución ou provocala, dependendo do momento histórico-, pola outra, como lugar de investimento e fonte de inxentes recursos naturais cos que manter a dinámica industria alemá en funcionamento. O II Imperio soubo axitar intelixentemente a pantasma da invasión rusa -nas forzas de progreso seguía vivo o recordo da Santa Alianza- e atraerse aos socialdemócratas para obter o seu plácet á Primeira Guerra Mundial. Nos anos trinta esta dualidade polarizaríase aínda máis: por unha banda, a Ostorientierung, que impregnaría non só á esquerda comunista, senón tamén a unha parte da dereita e aínda a extrema dereita que cría nunha alianza con Rusia como forma de protección contra Occidente. Pola outra, o temor dos conservadores á extensión, por contaxio ou invasión, do comunismo, do que a URSS representaba a súa "fortaleza". Nada disto experimentou moitos cambios tras a Segunda Guerra Mundial coa división de Alemaña: para a RDA a URSS era oficialmente o "irmán maior" que ofrecía protección e do que había que aprender -"Aprender da Unión Soviética significa aprender a vencer" (Von der Sowjetunion lernen, heißt siegen lernen) dicíase-, mentres que para a RFA era o bastión da ideoloxía inimiga a derrotar -incluíndo a socialdemocracia, á que o CDU atacou co infame cartel "Todos os camiños do marxismo conducen a Moscova" (Alle Wege deas Marxismus führen nach Moskau)-. A propaganda oficial distaba con frecuencia de ser efectiva, mais contribuíu en calquera caso a enraizar moitos dos tópicos, por inocentes, positivos ou negativos que fosen.
A mesma dualidade manteñen os rusos con respecto aos alemáns: a pesar da desconfianza cara á proverbial laboriosidade, superioridade técnica e frialdade emocional do veciño -que, convenientemente esaxeradas, servían para atizar e galvanizar ao nacionalismo ruso-, a admiración cara aos alemáns, non sempre polos motivos adecuados, foi constante. Sabido é que o primeiro ministro ruso zarista Piotr Stolypin tentou implementar o Sonderweg do II Imperio alemán -unha fórmula pola cal o país se modernizou en moi poucos anos sen alterar as súas autoritarias estruturas sociais-, atraendo a numerosos investidores alemáns. Incluso os propios bolxeviques estaban fascinados pola eficacia do estado e industria alemáns -«mentres en Alemaña non se aviste o "nacemento" da súa revolución, é a nosa tarefa aprender do capitalismo de estado dos alemáns, adoptalo con todas as súas forzas, non deixarnos asustar polos seus métodos ditatoriais», escribiu célebremente Lenin (as súas palabras materializáronse en certo xeito coa colaboración entre ambos os países tras o Tratado de Rapallo en 1922, que beneficiou a unha URSS necesitada de modernización e a unha Alemaña necesitada de socios comerciais tras o illamento tras a Primeira Guerra Mundial)-, e non era seica o socialismo científico un produto do proletariado alemán, o teórico do proletariado segundo Marx e Engels no movemento obreiro internacional?
Esa ambivalencia, tanto nuns como noutros, mantense até o día de hoxe. Kaminer comenta con punzante sarcasmo o chamado "escándalo de visados" de 2005 en Meine russischen Nachbarn (Goldmann, 2009): «O medo procedía de que Alemaña é un país pobre, permanentemente ameazado e explotado polos receptores das axudas sociais, os parados, os islamitas, os predicadores do odio, os traballadores ilegais e agora, ademais, por millóns de criminais e prostitutas ucraínos, que chegaban a Alemaña cun inmaculado visado para cometer aquí os seus fechorías. "Cada ano concédense até 2.000 visados ao día en Kíev", informaban os diarios. "Se iso fose certo, os invasores saquearían xa o país por completo", pensaba. Pero a maioría tragábase este tipo de noticias.» E ao contrario: nun inquérito que se realizou na Federación Rusa no 2001, o 64% dos participantes tiña unha imaxe positiva do país. Agora ben, cando se lles pediu que sinalasen as características que máis definen aos alemáns, un 13% respondeu «a meticulosidade e a disciplina», un 11% «a puntualidade e a pedantería», un 7% subscribiu a afirmación «os alemáns son traballadores» e un 2% a de que «os alemáns son limpos e aforradores». Un 4% sinalou mesmo que o que define aos alemáns é «a súa crueldade» e subscribiu a frase de que «os alemáns son xente sádica.»
A disco rusa
Cando, procedentes de Moscova, Wladimir Kaminer e os seus amigos chegaron a Alemaña poucas semanas antes á disolución da RDA animados polo pai do autor -«sodes novos e non tedes nada que perder: Alemaña é o voso»-, o goberno alemán proporcionaba aos inmigrantes rusos unha renda de 180 marcos alemáns (DM), coa que Kaminer e os seus compañeiros de desventuras tentaron facer negocio viaxando até un Aldi en Wedding onde compraban latas de cervexa por 43 pfenning para logo revenderlas por 1'20 DM na estación de Lichtenberg xunto a unha parella de saxóns que tentaba gañarse a vida na Alemaña reunificada vendendo cogumelos da súa rexión natal. «Entón -escribe Kaminer- o capitalismo aínda non alcanzara este distrito, nós eramos practicamente os seus precursores.» Como todas as historias de emigrantes, esta, como ven, tamén ten algo de sobrevivencia e picaresca. Kaminer aprendeu alemán de maneira autodidacta cun libro de texto publicado na Unión Soviética, Deutsches Deutsch zum Selberlernen, cuxos cómicos exemplos remitían invariabelmente aos komsomol, os koljoses e a historia do partido e que empezaba co seguinte prólogo: «En alemán, "a nova rapariga" (dás junge Mädchen) é neutro, mentres que a pataca (die Kartoffel), en cambio, non o é. "Os peitos" (Der Busen) é masculino e todos os substantivos comezan con maiúsculas.»
Os mozos abríronse paso aqueles primeiros anos como puideron, pasaron de vivir nun asilo con vietnamitas -que descubriron rapidamente os inxentes beneficios que proporcionaba o contrabando de tabaco-, albanos e xitanos de Europa oriental en Marzahn a ocupar unha vivenda abandonada en Schönhauser Allee, no cambiante Prenzlauer Berg de comezos do noventa, onde Kaminer finalmente estabeleceu a súa residencia xunto á súa muller Olga. Ademais de como escritor, Wladimir Kaminer é famoso por organizar a disco rusa do título -cuxo nacemento reproduce a película-, un encontro musical que ten lugar dúas veces ao mes no Kaffe Burger da Torstraße, e no que colaboran, picando música rusa contemporánea, a súa muller e o ucraíno Yuriy Gurzhy, membro da banda de música Rot Front. A primeira velada tivo lugar con todo no clube Zapata xunto á celebérrima casa Tacheles -hoxe baixo risco de demolición- un 6 de novembro. O cartel anunciaba «unha noite tola de baile salvaxe para conmemorar o aniversario da grande Revolución de Outubro» e a súa popularidade iría en aumento desde entón. A idea de fondo era mellorar a imaxe dun termo cargado de connotacións negativas, pois entón coñecíase como "Russendisco" (sen "k") as discotecas e festas organizadas polos inmigrantes dos países da extinta Unión Soviética -especialmente rusos alemáns- onde se picaba música contemporánea rusa e que, percibidas como unha sorte de sociedade paralela, coparon os medios de comunicación a mediados do noventa polos altercados, os excesos de alcol, o consumo de drogas e a exclusión de asistentes que non tivesen unha orixe rusa.
A pesar de que a repartición enteiramente alemán resta algo de credibilidade á película -que ás veces bordea algúns dos lugares comúns do "carácter ruso", popularizados en Alemaña polas comunidades de emigrantes do vinte e trinta que o explotaron en espectáculos de folclore como forma de subsistencia-, merece a pena prestar ouvidos, como non, á banda sonora de Russendisko, onde se mesturan o klezmer, o ska e as versións de clásicos do folclore ucraíno e inclúe "B-Style" de Rotfront, "Super Good" de Leningrad, "You took the piss out of me" de VV -unha versión do a popular canción ucraína Ti x mene pidmanula (Ти ж мене підманула)-, "Marusya" de Svoboda -unha actualización así mesmo do clásico ucraíno "Marusya" (Маруся)-, "Moldavaneska" de Dr. Baixan, "Son (Der Traum)" de Amsterdam Klezmer Band ou "Odessa" de Golem.
Porén en Russendisko -e agora refírome ao libro, non a película- Kaminer tamén recolle, con ese sentido do humor característicamente eslavo en que se mesturan a ironía e algo de melancólico, as historias doutros rusos nesta traxicomedia chamada emigración. Historias como a de Wladimir, que montou un restaurante que foi inmediatamente castigado co nome de "local da mafia rusa" (die Russenmafiapuff); o arqueólogo ruso que terminou traballando en Berlín ante unha máquina de coser recompondo vestidos; o asistente de teatro francés que se namorou dunha actriz rusa cuxa historia terminou mal e terminou afundíndose nunha depresión severa. E quen sabe que outras historias quedaron no tinteiro. Historias de inmigrantes nunca faltan. Menos aínda nesta cidade, onde seica todo se reduza, como di Kaminer, a verse «non como parte da comunidade turca, rusa ou etíope, senón como parte da grande comunidade de estranxeiros de Alemaña.»
Nenhum comentário:
Postar um comentário