Santiago Alba Rico (tomado de Sin Permiso).
En 1999, cando se contaba este chiste nos medios intelectuais, Tunisia estaba amordazada, pero a cambio gozaba -repetíase- dunha situación económica incomparabelmente mellor que o resto do mundo árabe. Cun crecemento medio do 5% durante a década pasada, o FMI poñía ao país como exemplo das vantaxes dunha economía liberada das trabas proteccionistas e no ano 2007 o Foro Económico Mundial para Africa declarábao "o máis competitivo" do continente, por riba de Sudáfrica. "Kulu shai behi", todo vai ben, repetía a propaganda do réxime en valos publicitarios, editoriais de prensa e debates coreográficos na televisión. Mentres o goberno vendía até 204 empresas do robusto sector público creado por Habib Bourguiba, o ditador ilustrado e socialista, multiplicábase o número de 4x4 nas rúas, construíanse nos capital barrios enteiros para os negocios e le loisir e até 7 millóns de turistas acudían todos os anos a gozar da cada vez máis sofisticada e sólida infraestrutura hostaleira do país. No 2001, cando se abriu o primeiro Carrefour, símbolo e anuncio do ingreso na civilización, algúns podían facerse a ilusión de que Tunisia era xa unha provincia de Francia. Era un país marabilloso: a luz máis limpa e fermosa do mundo, as mellores praias, o deserto máis hollywoodesco, a xente máis simpática. Non se podía falar nin escribir, é verdade, pero a cambio a xente engordaba e o islamismo reculaba. A UE e Estados Unidos, pero tamén as axencias de viaxes e os medios de comunicación contribuían a alimentar a imaxe dun país máis europeo que árabe, máis occidental que musulmán, máis rico que pobre, en transición cara á felicidade do mercado capitalista. Non se podía nin falar nin escribir, é verdade, e tamén é verdade que ocupaba o segundo lugar no ranking mundial da censura informática, pero o esforzo do goberno merecía unha recompensa: Tunisia organizou unha Copa de Africa, un Mundial de Balonmán e en 2005 un insólito Cume da Información durante a cal se ocultou ao mundo unha folga de fame de xuíces e avogados e se detivo a xornalistas e blogueiros.
A pouco que alguén se molestou en rascar baixo esa superficie ben vernizada descubriría unha realidade ben distinta. Ninguén ou case ninguén o fixo. De xaneiro a xuño dese ano 2005, por exemplo, El País publicou 618 noticias relacionadas con Cuba, onde non pasaba nada, e 199 sobre Tunisia, todas sobre o turismo ou o mundial de balonmán; El Mundo, nesas mesmas datas, rexistrou 5162 entradas sobre Cuba, país onde non pasaba nada, e só 658 sobre Tunisia, case todas sobre o mundial de balonmán; e ABC tendeu 400 veces a mirada cara a Cuba, país onde non pasaba nada, mentres só mencionaba a Tunisia 99 veces, 55 delas en relación co mundial de balonmán. O 10 de marzo dese mesmo ano unha rápida procura en Google entregaba 750 ligazóns sobre a repartición do goberno cubano das famosas potas arroceras e só tres (dous de Amnistía Internacional) sobre a folga de fame e a tortura a presos en Tunisia.
Pero o certo é que Carrefour e os humvee -e a vida nocturna en Gammarth- ocultaba non só a normal represión exercida por Ben Ali desde 1987, ano do golpe palaciego ou do Gran Cambio, senón tamén a desaparición dunha clase media que comezara a formarse nos anos 60 e sobrevivira á crise de finais dos 80. Uns poucos entraban no Carrefour e outros moitos saían do país: até un millón de mozos tunisianos -sobre unha poboación de 10 millóns- viven fóra, sobre todo en Francia, Italia e Alemaña. Mentres unha minoría deixaba o francés polo inglés e desprezaba, por suposto, o dialecto tunisiano, a estrutura educativa herdada do réxime anterior, relativamente solvente, degradábase de tal modo que o último informe PISA relegaba a Tunisia a un do últimos dez lugares da lista da OCDE. Mentres vinte familias gozaban do lecer nos Alpes ou en París, o paro aumentaba até alcanzar o 18%, o 36% entre os máis novos: entre os diplomados e licenciados pasaba dun 0,7% en 1984 a un 4% en 1997 para dispararse a un 20% en 2010. No espello do Carrefour -no medio da publicidade atmosférica que convidaba a un consumo inaccesible-, os mozos da banlieue da capital e das rexións do centro e sur do país parecían conformarse con poder gozar dese reflexo.
Quen se beneficiaba deste crecemento bendicido polo FMI e polas institucións europeas? Basicamente unha soa familia, extensa e tentacular, á que os despachos da embaixada estadounidenses filtrados por wikileaks describen como un "clan mafioso". Trátase da familia de Leyla Trabelsi, a segunda esposa do ditador, até tal punto dona do país que moitos se referían a Tunisia como A Trabelsie. Ben Alí e a súa familia política apoderáronse, mediante privatizacións opacas, de toda a actividade económica da nación, convertendo o Estado no instrumento dun capitalismo mafioso e primitivo ou, mellor, dun feudalismo parasitario do capitalismo internacional. A lista de sectores saqueados polo clan resulta apenas críbel: a banca, a industria, a distribución de automóbiles, os medios de comunicación, a telefonía móbil, os transportes, as compañías aéreas, a construción, as cadeas de supermercados, o ensino privado, a pesca, as bebidas alcohólicas e até o mercado de roupa usada. Non pode estrañar que, durante as revoltas destes días, se asaltaran tantos comercios, empresas e bancos; falouse de "vandalismo", pero tratábase tamén dun vandalismo certeiro ou, en calquera caso, dun vandalismo que, mesmo cando se desencadeaba ao azar, inevitabelmente acertaba: golpease onde golpease, golpeaba sen dúbida unha propiedade dos Trabelsi.
Neste cadro de represión e apropiación, había que tender o oído para escoitar o ruído da marea ascendente. Poucos o fixeron, nin sequera cando en xaneiro de 2008, en Redeyef, preto de Gafsa, nas minas de fosfatos, outro incidente menor -unha protesta por un acto de nepotismo- puxo en pé de guerra a toda a poboación. Durante meses prolongáronse as folgas, houbo catro mortos, douscentos detidos, xuízos sumarísimos con penas arrepiantes. Mentres Redeyef permaneceu cercado pola policía, só xornalistas e sindicalistas tunisianos trataron de romper o bloqueo policial e informativo. En Europa, a Trabelsia seguía sendo bela, tranquila, segura para os negocios e a xeopolítica. Tan só un xornalista italiano, Gabriele del Grande, se atreveu a entrar clandestinamente no corazón das protestas e sacar información antes de ser detido pola policía e expulsado do país. A súa reportaxe comeza así: "Sindicalistas detidos e torturados. Manifestantes asasinados pola policía. Xornalistas encarcerados e unha potente máquina de censura para evitar que a protesta se estenda. Non é unha clase de historia sobre o fascismo, senón a crónica do últimos dez meses en Tunisia. Unha crónica que non deixa lugar a dúbidas sobre a natureza do réxime de Zayn ao Abidin Ben Ali -no goberno desde 1987-. Unha crónica que revela o lado escuro dun país que recibe millóns de turistas todos os anos e do que escapan miles de emigrantes tamén todos os anos". Nun libro posterior, Il mare dei mezzo, del Grande describe en detalle a maquinaria do terror tunisiano, cos cárceres secretos nas que desaparecían non só os opositores nacionais senón tamén os emigrantes alxerinos, secuestrados no mar polas patrulleiras locais -policías de Europa- para ser arroxados logo no abismo. Ninguén dixo nada. Era moito máis importante soster ao ditador; Ben Ali e as potencias occidentais compartían non só intereses económicos e políticos senón tamén o mesmo desprezo radical polo pobo tunisiano e os seus padecimientos.
Pero o 17 de decembro unha faísca iluminou de súpeto o monstro e revelou así mesmo, como explica o sociólogo Sadri Khiari, que "non hai servidume voluntaria senón só a espera paciente do momento da eclosión". O xesto de desesperación de Mohamed Bouazizi, mozo informático reducido a vendedor ambulante, puxo en marcha un pobo do que ninguén esperaba nada, que os outros árabes desprezaban e que Europa consideraba dócil, covarde e adormentado polo fútbol e o Carrefour. Un ciclo lunar despois, o 14 de xaneiro pasado, tras cen mortos e decenas de metástases rebeldes en todo o territorio, a onda rompeu no centro de Tunisia e alcanzou o seu obxectivo. Xa non se trataba nin de pan nin de traballo nin de youtube: "Ben Ali asasino", "Ben Alí fóra". A última carga policial, desmentindo as promesas que fixera o día anterior o ditador, provocou aínda numerosos mortos e feridos. Pero era moi fermoso, moi fermoso ver a eses mozos dos que un mes antes ninguén esperaba nada volverse na rúa e reter á xente que fuxía para animala a regresar á batalla coas estrofas vibrantes do himno nacional: "namutu namutu wa yahi o-watan" (morreremos morreremos para que viva a patria). A última hora da tarde, apoiado até o final por Francia, o ditador fuxía a Arabia Saudita, deixando ás súas costas milicias armadas con instrucións para sementar o caos.
O perigo non pasou, a loita continúa. Pero agora hai un pobo que libra as batallas. "O 14 de xaneiro é o noso 14 de xullo", repiten os tunisianos. Quizais o de todo o mundo árabe. Xamais o pobo derrocara un ditador; e este pobo inesperado, intruso na lóxica das revolucións, esta Tunisia de xasmíns e luz de mel, agora de dignidade e combate, é o espello no que se miran os veciños, de Marrocos ao Iemen, de Alxeria a Exipto, irmáns de frustración, infelicidade e ira. Non hai que atopar as causas, sempre dadas, senón o minuto. E ese minuto é agora.
Nenhum comentário:
Postar um comentário