Sentaramos Manu e mais eu nun telderete pra tomarmos unhas cervexas cando se nos achegou. Na illa de Gorée, frente por frente do porto de Dakar, a vinte minutos escasos de travesía, inda menos ca de Vigo a Moaña. Viñamos de visitar a "casa dos escravos", onde ao longo de trescentos anos amoreaban ás vítimas da "trata" mentres agardaban a seren embarcadas cara América. Un sinistro edificio pintado en ocre bermellizo e azul grisallento, cun curro dianteiro do que arrincan duas esqueiras en pedra volcánica que levan ao andar superior, todo o recinto cercado por un outomuro só franqueábel por unha estreita porta frontal e coa estrema traseira contra o mar, tamén choída sobre o coído da beira. A pranta tarrea da casa era a destinada a armacenar os escravos como sardiñas en salgadoiros, separados os homes das mulleres e as nais dos fillos, en sórdidos cubículos sen entrada ningunha de luz nen ár sequer, distribuídos a delambas bandas dun estreito corredor que desemboca cara trás na porta chamada "da viaxe sen retorno". Nos dous costados laterais do curro, as "celas de castigo", por millor dicir suplicio, dos que inda así tentaban revirarse. Hoxe o conxunto é museu, lugar de pelerinaxe dos descendentes dos outrora escravos e de visita dos dos outrora negreiros. Inda que se cadra o "outrora" está de sobro en ámbolos dous casos. Visita punxente e revoltante para algúns de nós. Manoel e máis eu dubidaramos antes de facérmola, e inda mesmo diante da porta eu ficara entalado, presa dun temor supersticioso, e dixéralle "entra ti, eu non podo", mais acabara por entrar eu tamén. Nesas situacións compre arrepoñerse ún e defrontar ás pantasmas do pasado. Xa dentro, fiquei longos minutos en pé descontra a parede interior da cerca, enviso e silandeiro, coa gorxa contraída, un proído nos ollos e un pelouro de xeo dentro do peito. Lembreime, non sei por qué, da casa dos mortos de Dostoievsky. Logo fixemos xuntos a visita sen darmos fala ningún dos dous en todo o tempo.
Sairamos conmovidos, co corazón premido por unha tristura difusa coma brétema mareira. A poucos pasos, un grande baobab de fuste groso coma un pear romano, pétrea cortiza engurrada e luída coma o mármore, erguía espidas as polas coma un labirinto de candieiros rebirichados, só algunhas follas novas no bico dalgún dos brelos. "É caducifolio -espricoume o Manu, que é biólogo inda que non exerce- e, cando deita a follaxe, as ponlas semellan raiceiras ergueitas boca arriba no ár: por iso os indíxenas din que é unha árbore que os deuses chantaron na terra do revés". Encamiñaramonos logo cara o outarelo que ergue o lombo no treito norde desa pequena illa areosa e alongada, coroado por un vello forte inda en pé. Mais non chegaramos ao cabo do traxecto. Nas calexas do vilar que compría atravesarmos, enxamios de mociños e raparigas arremuiñabanse arredor dos visitantes ofrecendo os máis diversos obxetos e chirimboladas. Eu debecía por estar só e acougar. Mercámoslles uns colares feitos con pedriñas de cores vivas e codias de coco pintadas, e demos volta. No meu caso, millor direi que fuxin.
Retornaramos cara o embarcadoiro por onde chegaramos, un peirao en espigón afuciñado no mar dende un areal bordeado pola banda de terra por casoupas, choupanas, casetos, alpendres e algunha que outra edificación indefiníbel albergando tascas, baretos, chiringos e rústicas loxas e bazares. E sentaramos como dixen pra tomarmos unhas cervexas nun telderete sobre a area, cando se nos achegou. Un home novo, magro, fasquía aínda de rapaz, sorriso plácido, ollada limpa e faiscante. Camiñaba sobre duas muletas de pau, botando adiante as duas pernas xuntas en movemento pendular e sostendo un embrullo apreixado baixo o brazo contra o peito. Detívose a carón de nós. Coidamos que había ser un vendedor de tántos, mais de primeiras non nos ofreceu nada. Perguntounos de onde eramos, logo a que viñeramos. Ao dicírmoslle que galegos quixo saber onde estaba ese país e cal era esa língua que nos sentira falar. Ao mentármoslle o foro social mundial amostrouse interesado e informado. Encetamos un palique que ía durar un bó cacho. Axiña nos decatamos que tiña unha cultura non común e que falaba con critério e moito siso. Debullaba con moita intelixencia temas tratados no foro malia non ter participado, e analisaba con aguda intuición os problemas sociais e culturais que ían saíndo na conversa. Non era un colonizado. Pola contra: dexergaba o mundo co prisma da sua propria identidade cultural, e facíao de xeito natural e espontáneo, sen indicio ningún de pose doutrinaria nen intención polémica. Era a súa cosmovisión o que transparecía no seu falar. Eu estaba fascinado, máis fascinado a cada pouco a medida que o diálogo progresaba. Estaba a participar inesperadamente na esperiéncia dunha exemplificación viva de exercizo do que Sousa Santos ten definido como epistemoloxía do sul fronte á razón perguiceira do norte, protagonizado por un mozo africano do común. Nun intre dado espetoume, "Vostede é profesor, non si?" -e riuse do meu pasmo cando asentín.
Só á volta dun bó anaco de tempo a parolarmos botouse a falar de sí mesmo Amadine -que así dixo chamarse o mozo. Era pintor e vendía as suas obras aos visitantes. Tolleito do carrelo e das pernas, até os dezanove anos non se sostiña de pé, andaba a rastas. Contounos que fora daquela cando un actor francés, que viñera rodar un filme na illa, fixérase cárrego dil e levárao a Paris pra facelo operar. Repetíranse varias intervencións consecutivas espaciadas durante un tempo en ocasións sucesivas. No interin, déralle a oportunidade de facer cursos de belas artes. Agora tiña vintenove anos, estaba casado e tiña tres fillos. "Casei desque puiden sosterme de pé", díxonos cunha risada de rillote pillabán. "Inda teño dificuldades, cómpreme levar posta esta faixa pra apreixar o carrelo" -e amostrábanola con toda naturalidade. "Mais o importante é vivir, e agora podo dicir que vivo. As eivas do pasado non se esquencen, mais compre ceibarse dos pesares, non ser escravo dos regrets. Vós sentístesvos culpábeis na casa dos escravos de aquela historia atroz. Mais eu penso que compre perdoar, inanque non esquecermos. Iso non."
Daquela Amedine desembrullou o rolo de pinturas en papel que trouxera baixo o brazo. O Manoel interesouse por levarlle algunha a Kidist, a meniña etiope adoptada por il e a sua compañeira. "Teño cadros en tea expostos no restorán de aló ao fondo" -dixo Amedine. Podiamos ir e de paso xantarmos ali. Dito e feito. Nos lenzos que tiña expostos, a pintura do Amedine era un tanto inxénua, ao xeito "naïf", mais con oficio e forza expresiva. Algúns eran mesmo expresionistas, nas claves simbólicas da sua cultura específica ou mesmo do imaxinario común a tódolos povos africáns, nomeadamente os da África negra. É curioso, e siñificativo, que o sentido de pertenza das xentes africanas, cando menos dende a divisoria do Sáhara para abaixo no mapa, maniféstase combinadamente a dous níveis identitarios estremos: o de cadanseu povo ou comunidade étnica e cultural, e logo o continental africán. Lóxico ao cabo, poisque para iles os estados, resultantes das demarcacións territoriais tracexadas polas metróples coloniais, son simples estaribeis político-administrativos que non enxendran sentido de pertenza comunitaria ningunha. Nunha das teas, Amedine pintara un rosto compunxido co feitío do mapa continental: o pranto de África. O Manu escolleu unha tea moi linda de sinxela composición, que Amedine descravou do bastidor e enrolou para millor transportala. "Póusea con coidado no fondo da mala", advertíulle. Seguro que lle había encantar a Kidist, a meniña dos luminosos ollos negros e engaioladora ollada penetrante que fita sen descaro.
Xantamos cadanseu peixe á grella semellante a unha pequena robaliza recén pescada, fresquísimo e celmoso. Unha delicia. Despedímonos de Amedine e fómonos embarcar de volta inda con día. Facía vento de popa. Fomos sentar nos bancos de proa, millor ca encerrármonos na camareta. Néstas dime Manoel: "Velaí tes ao Boaventura". Sentado de costas a nós dous bancos máis adiante, un home con chaqueta escura e chapeu agarrado pola aba cunha man por mor do vento, alí ía o Sousa Santos latricando cun meniño limpabotas. Agardamos ao atraque pra abordármolo. "Vimos de ter unha leición prática de epistemoloxía do sul e socioloxía das ausencias" -díxenlle con humor despois de saudármonos os tres. Botouse a rir. "Oia, Beiras -espetoume cun sorriso cúmplice- pódeme crér que aló onda nós inda non queren saber nada diso tudo na academia?. Convídanme apenas a falar os movementos, mais inda ningunha universidade...". E volveu botar unha risada. Foi coller un taxi e ofreceuse a levarnos. "Imos camiñar; o noso hotel está moi perto" -e botámonos a andar polo borde da calzada coma funambulistas en terra, procurándomos o equilibrio entre o tránsito inorde de veículos e as beiras ocupadas por toda caste de telderetes, obxetos e xentes. Os negreiros de arestora non se deixaban ver.
Nenhum comentário:
Postar um comentário