Reino de España: as políticas do medo e o derrumbe electoral do PSOE

Antoni Domènech, G. Buster e Daniel Raventós. Tirado de aquí e traducido para o portugués por nós.

Transcorridos xa máis de cen días do novo Goberno Zapatero-Rubalcaba-Salgado e após a sinatura do que presenta como o seu maior éxito, o Acordo Social e Económico cos sindicatos e a patronal, pódese facer un balance do camiño percorrido e da natureza do seu proxecto político, un balance que veña a continuar -e a carear cos feitos- a análise que avanzamos, no momento mesmo da súa constitución,  nun artigo anterior.

 

Obxectivos prioritarios do ese novo Goberno eran:

1)     aplicar as contrarreformas neoliberais do novo Consenso de Bruxelas tras o seu xiro do 9 de maio[a reunión do ECOFIN, N.B];

2)     reconstruír un bloque de alianzas cos partidos nacionalistas periféricos de dereita (PNV, CiU, CC e UPN), capaz de apoiar parlamentariamente o programa contrarreformas;

3)     limitar os laños que na base social do PSOE tiña inevitabelmente que producir o xiro neoliberal contrarreformista (o que se converteu nunha necesidade perentoria tras a Folga Xeral do pasado 29 de setembro);

4)     finalmente, e suicidado politicamente Zapatero, resolver a cuestión sucesoria no seo do PSOE, abrindo paso a un novo candidato capaz de recoller os froitos dunha posible "remontada" das expectativas electorais do PSOE.

O cumprimento dese catro obxectivos pasa por facer fronte ás consecuencias da descomposición do anterior bloque de alianzas autonómico, que afecta ante todo aos partidos socialistas de Cataluña, Canarias e as Comunidades autónomas vasca e navarra. Pasa tamén por afrontar a renegociación, con todos os gobernos autonómicos -incluídos os do PP-, do refinanciamento da súa débeda e do recorte do gasto social na maior parte das súas competencias, en pleno período electoral municipal e autonómico! E pasa, así mesmo, por tentar rendibilizar, coa vista posta nas eleccións lexislativas do 2012, o fin da actividade armada de ETA e a normalización da vida democrática no País Vasco.

O esborralle do PSOE, segundo as enquisas

 A xulgar pola sucesión de enquisas de todo tipo realizadas desde fins de outubro de 2010, poucos días despois da formación do novo Goberno, até a de xaneiro do 2011 do oficial  Centro de Investigacións Sociolóxicas, lonxe de reverter, ou a cando menos de frearse, a caída libre experimentada pola popularidade dos gobernantes, segue, impertérrita, o seu curso. Non parece que a posibilidade dunha "remontada" poida fiarse, como frívola e superficialmente (se) deron a entender no seu día Zapatero e Rubalcaba, a unha mellora das "capacidades de comunicación" do goberno: o esborralle nas expectativas de voto do PSOE non só non se detivo coa estudada proliferación inicial dunha miríada de ministros en función de portavoces -pronto corrixida, tras a pouco airosa xestión da represión marroquí do Campamento da Dignidade saharauí do Aiún-,  senón que se afianzou até converterse nunha tendencia tan robusta como persistente. Unha tendencia máis e máis acentuada, a medida que a poboación sofre os efectos da crise económica, das ignaras políticas económicas procíclicas de austeridade practicadas polo goberno e das contrarreformas neoliberais xa emprendidas (sinaladamente, a contrarreforma do mercado laboral, cuxo único efecto visible até a data foi o ulterior aumento do desemprego e o ulterior aumento da temporalidade e a precariedade laboral).

Velaquí os datos:

Antes da remodelación gobernamental de outubro, a vantaxe do PP sobre o PSOE era de 12,6 puntos, o que aseguraría á dereita españolista unha maioría absoluta. A formación do novo goberno conseguiu aparentemente reducir por un intre esa diferenza, deixándoa entre 7,9 (CIS) e 9,1 puntos (Metroscopia). O PP protestou no Congreso dos Deputados, alegando que os datos do CIS de outubro estaban "cociñados" polo Goberno e que, segundo os seus propios e interesados cálculos, a distancia era de 13,4 puntos. A partir de novembro, as enquisas encargadas polos distintos xornais convertéronse en terreo de confrontación, co escenario de fondo das eleccións autonómicas catalás do pasado 28 de novembro. Esas eleccións saldáronse coa derrota espectacular do tres formacións de esquerda que compuña o govern tripartito catalán. Sen pretendelo sequera, ou o que é peor, seica pretendendo o contrario, o certo é que o día anterior ás eleccións catalás (o famoso "día de reflexión", no que, conforme á lexislación electoral española está prohibida toda manifestación de propaganda electoral) Zapatero protagonizou o máis efectivo e cargado de simbolismo acto de propaganda política que facerse poida: reuniuse na Moncloa cos representantes das maiores empresas españolas (que representaban preto do 75% dos valores cotizados no IBEX), para porse expresa e fotoxenicamente ao seu servizo. É verdade que eses patrióticos e autosatisfeitos empresarios -entre os que se conta a flor e nata dos rendistas inmobiliarios e financeiros- representaban máis das dúas terceiras partes do PIB español; como tamén o é que o 82% das grandes empresas que cotizan no IBEX teñen filiais en paraísos fiscais totalmente opacos á facenda española.

É dicir, Zapatero escenificou polo magnífico o día 27 de novembro, día de "reflexión electoral" en Cataluña, a súa submisión política expresa a unha elite económica tan rapaz como a española, formada, como é farto sabido, por menos de 1.500 persoas. A súa submisión política, isto é, a unha exigua minoría que, representando apenas un 0'035% da poboación, controla de maneira decisiva, ademais dos grandes medios de desinformación e propaganda lexitimatoria, a dinámica económica fundamental do noso país, cunha capitalización de 789.759 millóns de euros, equivalente (en 2008) ao 80'5% do PIB. Ao día seguinte, os socialistas cataláns perdían á metade do seu electorado.

Co conflito dos controladores aéreos que veu pouco despois, o esborralle das expectativas de voto socialista acentuouse aínda máis, se cabe. A enquisa do CIS de xaneiro detectaba unha diferenza a favor do PP de máis de 10 puntos, despois de que Metroscopia cuantificouna nun abismo sen precedentes de 18,8 puntos en decembro pasado, e Publiscopio, nun arco máis moderado de 13,4 puntos.

A primeira enquisa realizada por Metroscopia tras a firma do Acordo Social e Económico (EP 6-2-2011) detectaba non só un rexeitamento do 76% dos enquisados á ampliación a 67 anos da idade de xubilación pactado e dun rexeitamento do 70% á tamén pactada ampliación en tres anos e medio da cotización para a xubilación aos 65 con todos os dereitos, senón que outorgaban a un PP que tivo a elemental astucia de non querer aparecer na foto unha carballesca vantaxe de de 14,9 puntos.

Das sucesivas enquisas realizadas nos últimos meses resulta particularmente interesante o crecente rexeitamento e a cada vez máis descarnada desonfianza expresada pola poboación, non só cara ao presidente Zapatero -que está moitísimo peor valorado que Aznar en plena crise da guerra de Iraq-, senón tamén cara a Rajoy, o dirixente da oposición da grande dereita españolista. En outubro as cifras negativas eran de 79% e 82%, respectivamente; e en xaneiro, de 80,7% e 78,8%, respectivamente. O que deu pábulo na prensa á idea de que o primeiro dos dous partidos que cambiase ao seu dirixente obtería unha importante vantaxe electoral. A modestísima subida de EU en máis de 1,5 puntos (5,7%) e o estancamento de UPyD (o novo partido minoritario do centro-dereita españolista) e da súa pintoresca e verbosa dirixente nun modesto 2,9% autorizan a supor que  o máis significativo deste crecemento da porcentaxe da intención de voto á grande dereita e de este esborralle das porcentaxes do PSOE é o aumento da abstención xa decidida (un 12,7%) e o crecemento de porcentaxe de indecisos (15,3%).

Un programa de contrarreformas politicamente inxusto e tecnicamente ilusorio

 Tras a contrreforma do mercado laboral e a folga xeral do 29 de setembro (1), o programa de contrarreformas neoliberais do Goberno pareceu concentrarse en catro obxectivos:

1)     a seguridade social, coa ampliación da idade de xubilación aos 67 e o recorte do gasto público das pensións (hai que lembrar que pasar de 60 a 62 anos en Francia custoulle a Sarkozy varios meses dun intenso conflito social aínda aberto);

2)     a reestruturación e privatización das caixas de aforro, converténdoas en bancos (se hai que chamar ás cousas polo seu nome: a progresiva entrega ao capital privado e aos fondos financeiros voitres estranxeiros de preto do 50% do aforro dos traballadores españois);

3)     a consolidación do axuste fiscal, trasladando un teito de déficit público do 3% ás autonomías (o que arrebata aos gobernos autonómicos, non xa importantes recursos para políticas sociais, senón todo marxe de política económica anticíclica);

4)     a alteración -a favor da patronal- dos mecanismos da negociación colectiva, pondo en primeiro plano a negociación empresa a empresa sen condicionantes previos (a "ultra actividade") e limitando ou terminando coa cláusula de revisión salarial pola inflación non prevista (que actualmente afecta a 3,2 millóns de traballadores, o 45,6% dos que teñen convenios).

A aplicación destas catro contrarreformas traería indisputabelmente consigo unha alteración profunda, estrutural, na actual relación de forzas existente entre os perceptores de rendas e beneficios de capital e os asalariados. Buscaría un incremento dos beneficios (empresariais) e das rendas (oligopólicas, financeiras e inmobiliarias) partir de:

a)     unha redución dos salarios directos;
b)     unha redución dos salarios indirectos (a través do recorte do gasto social público);
c)     unha redución dos salarios diferidos (pensións);
d)     un aumento das horas traballadas pola poboación traballadora.
e)     un aumento dos impostos que pagan basicamente os asalariados (IRPF, IVE)
f)      o mantemiento, ou aínda o alixeiramento, da actual presión fiscal española sobre os beneficios empresariais e sobre as rendas non gañadas (financeiras, inmobiliarias, oligopólicas)

Obsérvese que este pretendido programa de saída da crise é "neoliberal" no sentido máis pleno do termo: é dicir, que, ademais de profundamente inxusto política e socialmente, é totalmente ilusorio tecnicamente como programa de animación e reactivación da conxuntura económica. É, polo momento, un típico programa procíclico que deprime os ingresos da poboación traballadora española aínda máis, e con iso, a demanda efectiva: unha poboación, lémbrese, o 63% da cal é mileurista; unha poboación, lémbrese, profundamente endebedada e, polo mesmo, en pleno proceso de desapalancamento e desendebedamento; e unha poboación, lémbrese, cuxo principal activo económico -a vivenda- perdeu -e seguirá perdendo- valor despois do estalido da burbulla inmobiliaria, o que destrúe a importantísima parte da demanda efectiva que os estatísticos adoitan asociar ao "efecto riqueza" xerado pola posesión dun activo en alza. [2]

Toda a "sabedoría" do programa de austeridade neoliberal que se dispón a aplicar o goberno de Zapatero-Salgado-Rubalcaba consiste, así pois, en deprimir máis "procíclicamente" unha demanda efectiva agregada xa suficientemente deprimida e en condicionar o investimento en capital fixo para aumentar a produtividade media por sectores ao previo mantemento e aumento da competitividade exterior, a partir dun modelo económico de baixos salarios e baixo valor engadido para unha exportación [3] orientada en moi boa medida a outros países europeos que, polo mesmo que o miope Diktat alemán imponlles tamén políticas de austeridade e deflación competitiva, verán tamén minguar a súa demanda efectiva e a súa capacidade para importar, entre outros, produtos españois. Polo demais, nin sequera unha demanda efectiva acrecida garantiría a materialización deses investimentos en capital fixo, tendo en conta das inmensas posibilidades que seguen abertas --quen se acorda da "refundación moral do capitalismo" de hai dous anos?- ao investimento especulativo e rendista no marco legal, fiscal e político europeo e mundial.

Sexa iso como for: a iso redúcese agora toda a verba sobre o "cambio do modelo produtivo", sobre a necesidade de reformar estruturalmente unha economía que destruíu escandalosamente o noso patrimonio natural -sinaladamente, o costeiro- e sobre a Lei de Economia Sustentábel: a mellor proba son os recortes orzamentarios, que afectan en primeiro lugar ás partidas de I+D e infraestruturas.

 
Cuantificación da alteración da relación de forzas entre as clases sociais

Ese cambio na relación de forzas entre as clases é cuantificábel e foi máis ou menos ben cuantificado polos numerosos estudos da OCDE, do Banco de España ou dos servizos do Banco de Santander, da Confederación Española de Caixas de Aforro e do BBVA. Este último pode servir de referencia, por tratarse do de publicación máis recente.

-        Así, en relación coa "reforma" das pensións, sinálase clara e distintamente que a elevación da idade de xubilación aos 67 suporá unha redución do 20% do gasto nas prestacións.

-        Polo que se refire aos salarios, o aumento neto en relación coa inflación de 2008 (2,1%) e 2009 (1,2%) cortouse en seco en 2010 (-1,6%), de maneira que para 2011 os salarios volverán situarse nos limiares de 2007.

-        Nunha poboación activa algo superior aos 22 millóns, pouco máis de 7 millóns de traballadores acóllense a un convenio colectivo e, deles, 3,2 millóns dispoñen no mesmo dunha cláusula de revisión salarial indexada. A única excepción no proceso de renovación de convenios foron os traballadores de artes gráficas e os de residencias asistenciais, que conseguiron subidas de até un 4% pero despois de anos de estancamento e soldos basee moi baixos.

-        O salario medio interprofesional, que fixa o Goberno, é tamén outro índice a seguir. A promesa de alcanzar os 800 euros mensuais en 2012 (o que nos situaría a un 35% da media da eurozona!) foi outra das vítimas da xestión neoliberal da crise. A esperanzadora subida do 8% en 2008, caeu ao 4% en 2009 e a un mero 1,4% en 2010, para situarse en 641,40 euros, cunha subida prevista en 2011 de 1,26%. 

Non é de estrañar que con estas cifras, ás que hai que agregar un paro do 21% e unha precariedade do 33% -que revelan a acelerada desestruturación dun mercado de traballo xa de seu dual, co que iso supón de perda de dereitos ligados ao contrato de traballo-, Caritas informa de que en 2009 tivo que asistir a 800.000 persoas, o dobre que en 2008, e aumentar o volume das súas axudas temporais para alugueres ou pago de hipotecas nun 22%, até os 3,2 millóns de euros, a pesar de sufrir ela tamén recortes nas subvencións recibidas pola administración de máis de 9 millóns de euros. O Informe de 2010 da Fundación Foesa sobre a pobreza en España rexistra que, como consecuencia da crise, a pobreza aumentou nun millón de persoas (un 3,7% en dous anos), até situarse en 22,7% da poboación (9 millóns de persoas). Desde comezos dos anos 80, a proporción de masa salarial na renda nacional ha caído de 66,8% de entón ao actual 52,7%, mentres que os beneficios do capital e as ganancias dos rendistas financeiros e inmobiliarios experimentaron no dez anos anteriores á crise (1998-2008) un aumento de 50%, abrindo unha vía de auga no gasto privado dos fogares que só puido resolverse recorrendo ao crédito e a un endebedamento familiar de 133,4%.

Nesta situación, a primeira das obsesións neoliberais, a favorita do Banco de España á hora de estimar os cambios estruturais en marcha na relación entre as forzas sociais, é a razón entre o gasto público e o PIB. Como consecuencia da crise económica, desde 2007 esa proporción subiu do 39% ao 46%, un sete puntos. Pois ben, o obxectivo declarado é volver reducir o gasto público a un 40% do PIB, que foi onde o deixou Aznar (pero tras alcanzar en 1996 un 47%). Durante os gobernos Zapatero, até o 2007, o gasto público subiu sempre por baixo do crecemento do PIB, incrementándose a diferenza coa media da eurozona (49%).

A segunda obsesión neoliberal, en leste caso prioridade da CEOE, pero intimamente ligada á anterior, é a da presión fiscal en xeral, e sobre as empresas, en particular. A crise provocou unha caída da presión fiscal do 37,1% ao 33%, ampliando a diferenza coa media da UE a 6,3 puntos, case o dobre. Pero se se compara con Francia ou Italia (42,8%), a diferenza é de case 10 puntos. Polo que respecta ao imposto de sociedades, a diferenza coa eurozona é de 9,7 puntos (30% e 39,7%, respectivamente). A OCDE, no seu informe de decembro do 2010, constata esta enorme caída da recadación pública, que volve situarse a niveis de 1986, o que obrigou á ministra de Economía, Elena Salgado, a declarar que iso é insusteábel e que procuraría achegarse, xa sexa timidamente, á media europea.

A terceira obsesión, atribuída aos "mercados", é o endebedamento público, dando por descontado que o endebedamento privado das empresas é sostido polo da banca privada e o desta, polo Estado, a través do FROB e da débeda soberana. Como é sabido, actualmente sitúase no 70% do PIB, bastante inferior á da maior parte dos estados membros da UE. Coas peores previsións de inxección adicional duns 20.000 millóns de euros para a "reforma" e privatización das caixas de aforro, a achega de capital público superaría o 4,5% do PIB, lixeiramente superior ao de Alemaña, pero inferior ao de Bélxica. Foi esta obsesión a que se converteu nunha "política de medo" ao diferencial de colocación da débeda soberana, ao contaxio das presións especulativas sobre Grecia, Portugal e Irlanda, e no eixo declamatorio do programa neoliberal das contrarreformas a ritmos perentorios de aplicación. Todo baixo a chantaxe dun "rescate" para salvar ao euro que afundise á economía española nunha nova recesión e privásea definitivamente da súa soberanía baixo o protectorado do Consenso de Bruxelas.

Desde o ecofin do 9 de maio e a crise grega, pasando pola irlandesa e portuguesa a mediados de novembro e até anuncio do Pacto de Competitividade de Merkel en febreiro, os ritmos para o axuste e as contrarreformas -con medidas extraordinarias, orzamento, decretos e acordos- dependeron das rebaixas das axencias de cualificación da débeda, dos prezos de asegurar os bonos españois nos mercados CDS de derivados financeiros de falta de pagamentos crediticia -dominados polas grandes quenllas da aristocracia financeira internacional-, das arbitrarias intervencións do BCE que, no canto de facer de verdadeiro Banco Central e emitir e comprar eurodébeda -o que limitaría considerablemente (mediante simples operacións de anotacións en conta) os ataques especulativos sobre a débeda soberana dos países periféricos-, limitouse a comprar in angustiis débeda dos países máis afectados: e dependeu, en fin, das oscilacións da débeda soberana española nos mecados financeiros primarios e secundarios ao redor dunha taxa de interese situada entre  4% e  5%. A pesar das investigacións encomendadas aos distintos departamentos especializados, incluído o CNI, para identificar aos especuladores, seguimos sen coñecer os seus nomes; mais os beneficios dos grandes bancos españois e europeos son aireados con orgullo e os responsábeis desta política de chantaxe e amedrentamento son claramente identificados pola poboación, a xulgar polas enquisas.

A tormenta irlandesa de novembro

O xiro neoliberal de maio e a formación do novo Goberno Zapatero-Rubalcaba-Salgado era en si mesmo unha clara mensaxe aos "mercados" -é dicir, ás elites reitoras europeas- de que o funambulesco equilibrismo social no que pretenderas moverse os anteriores gobernos de Zapatero ía dar paso a unha resolta vontade contrarreformista. Porém como tivemos ocasión de prognosticar desde estas mesmas páxinas no mes de maio,  non por iso cederon as presións. De modo que o novo goberno remodelado viviu desde o primeiro momento contradicións insolúbeis entre quen consideran que calquera vacilación é unha mensaxe negativa a uns "mercados" que persisten ilusoriamente en considerar como "calmábeis" (son os do "máis vale reformas sen pactos, que pactos sen reformas") e os representantes dun aparello burocrático do PSOE que ven con terror e até con rabia -a moitos vailles o soldo- como a desapoderada ruptura coas súas bases sociais lévalles dereitos a un derrube electoral sen exemplo histórico.

Pódese conxeturar que unha primeira resposta a esta contradición consistiu nunha sorte de división de papeis entre as dramatis personae en primeiro plano: Salgado "que sente no cocote o alento do presidente do Banco de España", mantendo o programa neoliberal sen fisuras, a fin de poder "acougar" aos "mercados";  Zapatero, situándose de novo au dessus da melée das forzas sociais, esta vez percorrendo un doloroso via crucis redentor e escenificando en primeira persoa os sacrificios "necesarios" esixidos a unhas bases sociais do PSOE desconcertadas, indignadas no seu foro interno; e finalmente, Rubalcaba no papel de Cireneo: reconstruíndo un bloque parlamentario cos nacionalismos periféricos de dereita, a fin de manter a estabilidade política parlamentaria, gañar tempo ao tempo e evitar a subitánea desarticulación do aparello do PSOE.

Os personaxes secundarios descontentos con esta singular repartición de papeis sacrificiales abundan. Porque é o certo que a xestión destas contradicións, non por errática, e até mequetréfica, foi menos implacábel. Os primeiros en sufrila foron os socialistas cataláns e o conxunto das forzas do govern tripartito na campaña electoral de novembro, que comezou en Madrid co epitafio pronunciado por Zapatero: "o enterro do Tripartito é bo para España" (EP, 26-10-2010). A reivindicación do pacto Máis-Zapatero sobre a reforma Estatut, marxinando a Montilla, e "xa se comentou" a reunión coa elite grandeempresarial en Moncloa no día de "reflexión electoral" en Cataluña non axudaron, desde logo, a defender os logros da xestión do govern e si, en troques, a lembrar todos os seus defectos. O PSC e ERC perderon practicamente a metade dos seus votantes e ICV-EUiA case  20%, sen dúbida polos erros da súa xestión, mais previamente desafiuzados polo goberno Zapatero.

A desaparición do govern de progreso en Cataluña foi un Rubicón, como o foi a súa constitución en decembro do 2003, porque viña desfacer un compoñente esencial do bloque social e territorial das esquerdas. E porque o cara a en nome doutro proxecto político de alianzas parlamentarias do aparello central do PSOE coas dereitas nacionalista periféricas de CiU, PNV, CC e UPN.

En paralelo desenvolvíase a grande campaña de "explicación" didáctica do programa do novo goberno. O papel central correspondeulle a Zapatero, coa súa intervención no Congreso o 18 de novembro e a súa entrevista no País, tres días mais tarde. Nun clima de medo, patéticamente afastado do estupefaciente optimismo tontiastuto que había vindo exhibindo desde o verán de 2008 -"a mellora é tan débil que non asegura un cambio irreversible da tendencia"-, explicou o programa de contrarreformas, empezando pola drástica redución do déficit fiscal (do 11% ao 6%), e deixou encargada a Rubalcaba a articulación dun novo "impulso social" coa presentación en Cortes de 26 proxectos de lei antes de acabar a lexislatura. A mensaxe á súa base social de que, tras o aumento do gasto social nun 40%, os recortes esixidos agora eran mínimos, quedaba convenientemente matizado co outro mensaxe, o dirixido a "acougar" aos "mercados": non podía quedar ningunha dúbida, o Goberno sería "contundente" en punto a embridar o gasto público, o central, non menos que o autonómico.

Uns poucos días máis tarde, o 24 de novembro, Salgado aseguraba moi seriña que "España está nas mellores condicións para resistir o acoso dos mercados", pero ás poucas horas Standard and Poor´s rebaixaba a "AA" a súa cualificación, a bolsa caía un 5,7% acumulado no mes e a crise irlandesa colocaba o diferencial da débeda española a 250 puntos da alemá, o nunca visto (até entón). Os anónimos "mercados" comezaron a facerse ouvir. Primeiro, en forma dunha declaración da Fundación Everis (intitulada: "Transforma España"), que, en substancia, a un pormenorizando programa de contrarreformas sen concesións, viña tamén a engadir a reordenación do modelo territorial autonómico e a esixencia dun "goberno económico Zapatero-Rajoy", como o resumiu Ernesto Ekaizer (P 3-12-2010). Este verdadeiro memorial de agravios da clase empresarial e dos seus peritos en legitimación foi entregado ao Rei no Palacio de Zarzuela, [4] obrigando a Zapatero a orquestrar un escenario menos inconstitucional na propia Moncloa o 27 de novembro.

Non cabía imaxinar data peor. O día antes, a bolsa acumulaba unha perda do 7%, o diferencial do bono español situouse a 246 puntos do alemán, nunha escalada que chegaría a 298 (5,66%) tres días máis tarde, forzando a Zapatero a declarar que "descartaba absolutamente un rescate de España". Salgado atribuía os oídos xordos e as dificultades de comprensión do "mercado" ao ruído da posición de Alemaña e Francia, empeñadas en esixir a participación do sector privado no rescate de Irlanda a partir do 2013, a fin de limitar a intervención do BCE,  antes da inminente reunión do ecofin. E ao día seguinte, celebrábanse as eleccións catalás. A reunión en Moncloa non foi xa unha mensaxe aos "mercados", senón dos "mercados" ao Goberno: que non lle trema o pulso, que sexa firme, rápido e contundente". A crónica do diario El País non ten desperdicio.

O 3 de decembro, tras a reunión do ecofin e a aprobación do plan de rescate para Irlanda, o Goberno aprobou un novo paquete de medidas, reducindo o imposto de sociedades ás PEMES por valor de 230 millóns de euros, privatizando o 40% de AENA e o 30% de Loterias Nacionais e subindo os impostos ao tabaco, ao mesmo tempo que se decretaba o estado de alarma, por primeira vez desde o franquismo, contra os controladores aéreos e como un aviso a navegantes no conflito social. Diríase que, esta vez, os "mercados" e o Goberno parecían entenderse, e a taxa de interese da débeda estabilizouse no 5,48% a mediados de decembro (aínda lonxe do simbólico 7%, considerado insustentábel), cunha demanda de bonos dúas veces superior á oferta. Por cuarto mes seguido, os bancos españois reduciron nun 10% o seu acceso ao crédito do BCE, a pesar da rebaixa da cualificación de Moody´s.

O programa de contrarreformas a cinco anos foi ratificado por Zapatero ante o Congreso o 22 de decembro, tras atravesar a tormenta irlandesa de novembro. Os seguintes pasos eran: a reforma do sistema de pensións, sobre a que a Comisión do Pacto de Toledo chegaría ao día seguinte a un acordo que deixaba na práctica as mans libres ao Goberno; a "modernización das institucións laborais", incluíndo a negociación colectiva e os salarios;  a "reforma" das caixas de aforro; e unha "maior coordinación comunitaria" nas políticas de axuste. E esta seguinte fase levou o pasado 2 de febreiro ao Acordo Social e Económico cos dous sindicatos maioritarios e as dúas organizacións dos empresarios.

O problema sucesorio

A formación do novo Goberno, as súas contradicións internas e o esborralle electoral do PSOE foron interpretados desde o primeiro momento na oportuna clave da sucesión dun Zapatero torrado como candidato do PSOE nas eleccións do 2012. Os debates sobre a candidatura socialista en Madrid mesmo forzaran un mecanismo de designación a partir das enquisas, que foi roto só no último momento por unhas primarias forzadas pola tenacidade antixerárquica de Tomás Gómez.

Metroscopìa, por encargo de Prisa, comezou a facer unha valoración sistemática para El País e a SER dos candidatos socialistas alternativos a Zapatero, pero en especial de Rubalcaba, portavoz omnipresente dun presidente de goberno recluído en Moncloa. Na enquisa, publicada o 9 de xaneiro, a fidelidade dos votantes do PSOE aumentaba até 20% - a só 10% da dos do PP?- en caso de encabezar a candidatura Rubalcaba, único capaz de levar a cabo, segundo estes datos, a "remontada". É máis. 3 de cada 4 enquisados socialistas consideraban que Zapatero non debía presentarse. Rubalcaba recibiu todos os apoios, empezando por Felipe González -"é un todoterreo político"- e terminando por Bono - "é a lebre eléctrica que tira do Goberno"-, até o punto de que Josep *Ramoneda chegou a titular unha das súas sempre ben informadas columnas: "E o conto acabouse".

A sucesión de Zapatero, con todo, estaba lonxe de ser un plan consensuado. En primeiro lugar, respecto do momento oportuno para realizar o recambio do candidato, e sobre o modo de facelo. A presión dun sector do PSOE, incluídos varios baróns territoriais que necesitaban ter despexada a incógnita antes das eleccións autonómicas, era contrarrestada polo horizonte dun posible acordo cos sindicatos, pola aparición doutros autopostulados candidatos -sobre todo, Carme Chacón-, e polas resistencias dun Zapateiro que, cada vez máis molesto co debate sucesorio, terminou lembrando que os estatutos do PSOE esixían primarias ou Congreso extraordinario e que Rubalcaba sería moi poderoso, pero que era o portavoz do seu Goberno e que quen o nomeou para o cargo era el. A cuestión sucesoria, concibida seica como solución parcial ante a perspectiva dun inminente derrube electoral sen paliativos, terminou así por converterse nun novo problema máis para a "remontada".

As inevitábeis cotenadas de aparello perante a inminencia dun esborralle electoral sen exemplo, así como as incipientes loitas políticas internas en Madrid e en Cataluña, xeraran o espellismo dunha solución á grave crise do PSOE consistente nun mero recambio de dirixentes que deixase intacta a orientación política que está na súa raíz. A pesar das pretensións de quen fantaseaban con evitar que as eleccións municipais e autonómicas fosen un referendo sobre a política de contrarreformas neoliberais pola vía de substituir sen dilación a Zapatero por Rubalcaba, a forza dos feitos e das realidades tanxibles terminou por imporse,  levando consigo todas as contradicións a unha campaña electoral xa iniciada coa Convención Nacional do PP en Sevilla, o pasado 20 de xaneiro, e coa Autonómica do PSOE o 30 do mesmo mes.

A prioridade segue sendo -non tardarán os "mercados" en volver lembrarllo- a aplicación "contundente" do programa de contrarreformas. De maneira secundaria, tentar sumar ao proxecto aos sindicatos nun "pacto con contrarreformas" que puidese flexibilizar a súa aplicación e recuperar parcialmente a base social do PSOE, como se viu na negociación do Acordo Social e Económico. A solución sucesoria, convertida en problema, queda así mesmo subordinada aos seus ritmos de aplicación e, por tanto, canto máis se avance no ano tras as eleccións municipais e autonómicas, máis difícil será manter o simbolismo e o truco de converter a Zapatero nun chibo expiatorio e a Rubalcaba, no Simón Cireneo dunha "remontada" levantada a lombos do medo a unha vitoria do PP e da táctica dun "mal menor" capaz de justificar o xiro neoliberal do PSOE.

Romper a autodestrutiva e irrealista lóxica do mal menor é condición absolutamente necesaria da revertebración dunha esquerda política e social verdadeiramente realista, e a por de selo, verdadeiramente radical.

NOTAS

(1) A pesar do éxito relativo da folga xeral -véxase: http://www.sinpermiso.info/articulos/ficheros/domenechbusteraven.pdf -a enquisa do CIS de outubro sinalaba que para o 70% dos enquisados, "fora un fracaso dos sindicatos", mostrando unha diferente percepción entre o conxunto da poboación e a dos sectores de traballadores que participaran na mesma. Así foi percibido polos sindicatos, de maneira que estableceron entre os seus obxectivos para continuar a mobilización social non só a penetración das súas mensaxes nas empresas, senón tamén gañar o apoio cidadán en xeral. O conflito dos controladores aéreos e a xestión do mesmo polo seu sindicato, sen coordinación con CC OO e UXT, permitiu ao Goberno manipular o descontento polo peche do tráfico aéreo e a militarización dos controladores contra o conxunto do movemento sindical. As mobilizacións e manifestacións do 15 e 18 de decembro serviron para  constatar, a pesar do esforzo despregado, que esta diferenza de percepción entre o movemento sindical e sectores amplos da poboación seguía existindo.

(2) Adóitase calcular que por cada euro en que está taxado un activo en alza, o seu posuidor.  consome anualmente entre cinco e sete céntimos. Estímase que nos EEUU a perda do "efecto riqueza" xerado pola burbulla inmobiliaria estadounidense (unha burbulla de 8 billóns de dólares!) tradúcese nun descenso da demanda efectiva agregada por volta de 8% do PIB dos EEUU (véxase o recente artigo de Dean Baker na Boston Review: http://www.bostonreview.net/br36.1/baker-fcic-housing.php.) Tendo en conta de que os prezos nominais da vivenda aumentaron no Reino de España un 183% entre 1997 e 2006 -o país no que máis creceron do mundo, despois de Inglaterra (196%)-, non é imposíbel que a perda de demanda efectiva causada pola destrución do "efecto riqueza" sexa aínda maior no noso país.

(3) Merece a pena atender a como o formula o último estudo do BBVA: "Neste contexto, o obxectivo da modernización da negociación colectiva debe ser que os incrementos salariais reflictan a produtividade dos traballadores e a situación económica das empresas. O anterior é particularmente importante nunha contorna no que as empresas españolas necesitan ser máis competitivas: cando os salarios aumentan en función da produtividade real e os beneficios empresariais fano á mesma taxa, os prezos pódense manter constantes, evitando presións inflacionistas. Pola contra, calquera intento de que os salarios nominais crezan por encima da produtividade termina provocando só una das dúas situacións seguintes: 1) que a inflación aumente até compensar a alza nominal dos salarios por encima da produtividade real, o que impediría por tanto, unha ganancia de poder adquisitivo real e que resultaría nunha perdida de competitividade respecto dos nosos principais socios comerciais; ou 2) que a inflación aumente menos que na situación anterior, pero á conta dunha maior taxa de desemprego, un aumento da informalidade e unha deterioración na distribución de ingresos" (pag. 38). http://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/201102/09/economia/20110209elpepueco_1_pes_pdf.pdf. Hai, por suposto, unha terceira situación, que parece máis acorde coa actual realidade: que os salarios aumenten por baixo da produtividade real e os beneficios empresariais fágano por encima desa taxa. Produciríase así un aumento da competitividade relativa exportadora á conta dunha depresión do consumo interno privado e un posíbel, mais non seguro, relanzamento do ciclo investidor con tres condiciones: a redución previa do alto endebedamento empresarial privado, ao que se destinarán en primeiro lugar o aumento de beneficios; o acceso a novas liñas de crédito privadas ou públicas; e o mantemento ou crecemento dos mercados para a exportación. Este é en definitiva o modelo exportador que se propón.

(4) Enric Juliana, no seu blogue e co título "Informe ao Rei" (http://blogs.lavanguardia.es/a-619-kilometros/2010/11/28/informe-ao-rei/) escribiu a mellor crónica do significado político en Madrid do acontecemento. Para o texto da declaración "Transforma España", véxase: (http://www.fundacioneveris.es/images/transforma%20Espa%C3%B1a%20Fundaci%C3%B3n%20everis_tcm32-71088.pdf ).