Causas políticas da crise e como sair dela

Vicenç Navarro. Artigo tirado tirado de aqui e traducido por nós.

Este artigo mostra como as políticas neoliberais que se han ir aplicando na maioría de países da Unión Europea, incluíndo España, están polarizando a distribución das rendas de tal maneira que esta polarización está a interferir na eficiencia económica daqueles países. O caso dos mal chamados PIGS é paradigmático. O artigo sinala a urxente necesidade de cambiar tales políticas acentuando reformas fiscais que corrixan tales desigualdades de renda, contribuíndo ademais a expandir o gasto público que estimule a economía e cre emprego. O artigo mostra datos empíricos que avalan tales propostas.

O meu mestre Gunnar Myrdal, premio Nobel de Economía de 1974, adoitaba dicir que detrás de cada problema económico había un problema político. E a crise actual, que nos chegou ao bordo da Gran Depresión, é un caso claro diso. A revolución neoliberal representou a vitoria do capital sobre o mundo do traballo e as súas políticas públicas así o demostran. Durante o últimos trinta anos, as rendas do capital aumentaron, mentres que as rendas do traballo (como porcentaxe da renda nacional) diminuíron nos países do G-7, é dicir, nos países capitalistas de maior riqueza. Tal situación produciuse tamén en todos aqueles países que seguiron tales políticas (desregulación dos mercados -comerciais, laborais e financeiros-; diminución do intervencionismo estatal na economía; redución do estado do benestar; plena autonomía dos Bancos Centrais; entre outras), promovidas activamente polos gobernos do G-7, polo Fondo Monetario Internacional (FMI), e pola Unión Europea (UE). Dentro do capital, a forza motriz destas políticas públicas foi o capital financeiro, que se beneficiou enormemente do descenso das rendas do traballo, forzando á clase traballadora a endebedarse. O grao de endebedamento da poboación traballadora aumentou geométricamente e con iso os beneficios do sector financeiro. A financiarización da economía, é dicir a importancia do sector financeiro dentro da economía, aumentou moitísimo.

Por outra banda, a enorme concentración das rendas (e da propiedade) determinada polas políticas neoliberais facilitou a especulación financeira. Os ricos non investiron tanto nas actividades produtivas (cuxo crecemento non era moi notábel, resultado da escasa demanda -consecuencia do descenso da capacidade adquisitiva da poboación-) como en actividades especulativas, das cales a aposta inmobiliaria foi a máis rechamante. Así se creou a burbulla inmobiliaria que foi o motor da actividade económica en EEUU, Gran Bretaña, España e Irlanda. O estalido de tal burbulla creou un enorme baleiro no espazo económico responsábel da Grande Recesión que case chega a converterse na Grande Depresión. O desemprego disparouse, e con iso o problema da escasa demanda que se deteriorou aínda máis, converténdose no maior problema social e económico dos países capitalistas desenvolvidos.

O enorme crecemento das desigualdades de renda resultado das políticas neoliberais determinou o descenso da demanda, que se agravou co colapso da burbulla inmobiliaria, a consecuencia da actividade especulativa do capital financeiro. Fronte a esta situación, as políticas gobernamentais de redución da demanda mediante o recorte do gasto e emprego público é un enorme erro, pois empeora aínda máis a situación, como estamos a ver nos países periféricos da eurozona (PIGS), Grecia, Irlanda, Portugal e España. Os gobernos destes países, presionados pola UE e polo FMI están a recortar máis e máis o seu sector público e con iso atrasando a recuperación do crecemento económico. Os datos están aí para calquera persoa que queira velos (ver os meus artigos na sección Economía Política na miña blog, http://www.vnavarro.org/).

Os argumentos neoliberais a favor da austeridade

O argumento que a UE e o FMI utilizan para justificar os enormes recortes de gasto público é que estes países deben ser máis disciplinados e reducir o seu déficit público, pois este déficit público está a subtraer fondos necesarios para que o sector privado consuma e invista. A reprodución deste argumento é un indicador da intensidade da dogma neoliberal, pois é fácil demostrar que se reproduce a base de fe en lugar de evidencia científica. O sector privado nestes países están enormemente endebedados e non poden liderar a recuperación económica. É o sector público o que debe lideralo, creando emprego, pois o seu problema maior é o elevado desemprego e falta de demanda.

Outro argumento neoliberal a favor de reducir o déficit é que creará inflación e/ou incrementará os intereses bancarios. Tales argumentos ignoran que a inflación existente non ten nada que ver co tamaño do déficit senón única e exclusivamente co incremento do prezo do petróleo e dos alimentos. E en canto ao prezo do diñeiro (os intereses), este non o marcan os mercados senón os Bancos Centrais.

Noutras ocasións os economistas neoliberais (e en ocasións o non liberais tamén) argumentan que non podemos cargar aos nosos netos tales débedas. E aparece así o suposto conflito de xeracións, que substitúe á loita de clases. Os estados -din estes autores- teñen que comportarse como as familias. Pero tales autores parecen descoñecer que todas as familias están endebedadas. Sen crédito, a economía familiar non funcionaría. Pero tamén ignoran que un estado ten ademais a potestade de imprimir diñeiro, potestade que non ten a familia. Pero, ao citar esta obviedad, os neoliberais ponse as mans na cabeza arrepiados, asustando ao público en xeral, dicindo que a impresión de moeda, para estimular a economía, creará inflación. Ignoran, con todo, que o problema que tivemos nos anos de recesión non foi a inflación senón a deflación. É máis, a abundante evidencia empírica mostra que non hai relación entre déficit público e inflación. Xapón ten o maior déficit e débeda pública existente na OCDE e estivo en deflación por moitos anos.

E, por último, o argumento que a UE e o FMI utilizan para presionar aos PIGS a que eliminen os seus déficits é que os mercados financeiros non prestarán diñeiro a non ser que os déficits estean baixo control. Tal argumento ignora tamén algúns elementos básicos. Un deles é que a solvencia dos bonos do estado defíneno unhas axencias de avaliación que son, na práctica, instrumentos do capital financeiro, o cal se beneficia de que os intereses de tales bonos sexan elevados, o cal conseguen elevando a súa valoración de risco (baixo o argumento de que son arriscados), co cal tal avaliación carece de credibilidade. É unha falacia que se sostén porque -a presión dos mercados financeiros- é o argumento que se utiliza para que os estados tomen as medidas que a UE, o FMI e as burguesías nacionais desexan que se tomen. En realidade, se nos estados PIGS (todos eles países que sufriron ditaduras fascistas ou fascistoides, e nos cales as dereitas continúan sendo moi poderosas) gravasen aos seus ricos nos mesmos niveis que fan países con esquerdas máis poderosas, como os países nórdicos escandinavos, os seus estados necesitarían endebedarse moito menos. Houbo unha alianza -recoñecida por algúns dirixentes da Banca Alemá-, entre as burguesías dos países PIGS (todos eles teñen a porcentaxe de ingresos ao estado máis baixos da UE-15) e a banca nacional e estranxeira, de maneira que a baixa carga impositiva nestes países é a causa do endebedamento do estado. Se os países PIGS tivesen os ingresos ao estado que teñen os países nórdicos, tales países deixarían de ter déficits públicos.

Que é o que debería facerse?

En realidade, a resposta é bastante fácil. Pero iso implica romper co modelo neoliberal que nos levou á crise e mantennos nela. Tense que facer un cambio no pensamento económico semellante ao que ocorreu a finais do setenta e no oitenta pero en sentido contrario. E iso non ocorrerá a non ser que haxa un cambio das relacións de poder de clase nestas sociedades. O coñecemento económico hexemónico é sempre o que beneficia ás clases dominantes. O neoliberalismo é o pensamento do capital, hegemonizado polo capital financeiro. É necesario estabelecer un pensamento económico que represente os intereses do mundo do traballo, que son os da maioría da poboación.

Tal pensamento ten que ser a xénese de políticas públicas que revertan as políticas neoliberais. Así, en lugar de aumentar a regresividad fiscal e diminuír os impostos, hai que aumentar os impostos dos sectores que se beneficiaron máis dos recortes impositivos regresivos durante este últimos trinta anos (en España, dunha maneira moi notábel, no últimos quince anos). É máis, os ingresos ao estado deberían depender menos das rendas do traballo e máis das rendas do capital. Debería terminarse a discriminación impositiva de maneira que todas as rendas e todas as propiedades deberían gravarse por igual, independentemente da súa orixe. Doutra banda, os ingresos ao estado deberían alcanzar os niveis dos países nórdicos a fin de desenvolver un elevado estado do benestar. Se España obtivese os mesmos ingresos ao estado que, por exemplo Suecia, o estado español ingresaría 200.000 millóns de euros máis dos que ingresa agora. Os neoliberais publicarían informes sinalando que tal carga impositiva deprimiría a economía, pois diminuiría a demanda. Tal argumento ignora que a maioría da carga impositiva caería no 20% de renda superior do país que aforra (e especula) máis que consome. É máis, o estado debería gastar os fondos adquiridos destes impostos en crear postos de traballo e con iso estimular a demanda. Se España tivese o mesmo porcentaxe da poboación adulta nos servizos públicos do estado do benestar que ten, por exemplo, Suecia (24%, versus 9% en España), España crearía preto de cinco millóns de postos de traballo eliminando o desemprego. Alcanzaríase pleno emprego ademais de corrixir o atraso do estado do benestar español (que trinta anos despois de democracia continúa á cola da UE-15 en gasto público social por habitante e en porcentaxe da poboación adulta que traballa no estado do benestar).

Un segundo cambio sería o estabelecemento de bancas públicas tanto a nivel central como autonómico e mesmo municipal que garantise o crédito. Por outra banda, as axudas á banca privada condicionaríanse á garantía de dispoñibilidade de crédito, acentuando máis a axuda ao usuario do crédito que ás institucións crediticias. A banca en España está excesivamente protexida e o usuario pouco protexido. Permitiríase que o cidadán en bancarrota finalizase a hipoteca cando deixase o piso, absorbendo a banca as perdas nos seus investimentos. A débeda cos bancos estranxeiros e nacionais redefiniríase, esixindo que a banca absorbese as perdas polos seus investimentos errados. Lonxe de despolitizar as caixas, estas deberían converterse en bancas públicas baixo dirección política. A provisión de crédito sería unha función política e social, mediante propiedade e/ou regulación pública.

Cambios a nivel europeo

A nivel europeo, o modelo neoliberal debería cambiarse para seguir unha orientación case oposta á actual. O Banco Central Europeo debería converterse nun Banco Central en lugar dun lobby dos bancos. Debería asemellarse nas súas funcións ao Federal Reserve Board, considerando a súa responsabilidade en estimular o crecemento económico tan importante como controlar a inflación. Tal Banco tería que dar contas ao Parlamento Europeo, o cal debería ter maior responsabilidade na política económica, fiscal e monetaria. As súas actas serías públicas e deberían apoiar aos estados nas súas políticas monetarias, fiscais e económicas.

Un Fondo Monetario Europeo debería estabelecerse, cun fondo de 750.000 millóns de euros, que seguise e avaliase a situación fiscal dos estados coas súas propias axencias de avaliación, ignorando as axencias privadas como Moody e Standard Poor que son meros instrumentos da banca. O orzamento europeo debería alcanzar o 7% do PIB europeo, tal como o pediron os seus fundadores, cunha responsabilidade estimuladora da economía.

E a UE debería estruturarse segundo unha estrutura federal que permitise un pacto social capital-traballo a nivel europeo. Tales cambios deberían facerse con certa urxencia pois a propia viabilidade da UE está en perigo. En caso de non realizarse estes cambios, a UE e o euro desaparecerán pois a situación actual é insustentábel.

Hai que darse conta que o elevado desemprego na UE é o seu talón de Aquiles. O mal chamado éxito do modelo alemán depende primordialmente da existencia dunha demanda das súas exportacións, que proceden primordialmente de países emerxentes, como China (cuxo elevado crecemento se debe a non seguir as receitas neoliberais. O crédito de China está nacionalizado e o 44% da industria é estatal) e India.

A única maneira de eliminar o déficit é a base do crecemento económico como ben lembrou o ex presidente Lula ao goberno socialista portugués (ao cal aconsellou non seguir os consellos do FMI que fixeran moito dano a Brasil). Tal crecemento non pode ser a base de exportacións senón a base do estímulo da demanda doméstica creando pleno emprego. Se as medidas propostas aquí non puidesen implementarse en España debido á resistencia da UE, España debería considerar saírse do euro pois a situación tal como está agora condenará a España a unha época longa, de décadas, en que permanecerá estancada cun elevado desemprego.