Iemen: a revolución ignorada

Mónica G. Prieto é a correspondente en Beirut de periodismohumano. Artigo tirado de SinPermiso (aquí) e traducido por nós para o galego.

O máximo que dedicou a comunidade internacional a preocuparse pola revolución social que move a centenares de miles en Iemen desde xaneiro foi dous minutos. Cento vinte segundos malgastados polo Consello de Seguridade o 21 de outubro para debater como reaccionar ante a represión armada dunha poboación que se botou masivamente ás rúas para acabar con 33 anos de ditadura, ante a ameaza de que o conflito armado entre o réxime e as tropas desertoras dexenere noutra guerra civil e ante a crise humanitaria -admitida polas propia Nacións Unidas- que axexa ao país e agrávase día a día.

"Só dous minutos. E sabe que facían as tropas do presidente Saleh neses dous precisos minutos? Disparar aos manifestantes", explica recostado na cadeira de brazos dun céntrico café de Beirut Farea ao Muslimi, un dos máis destacados activistas iemenís e un dos máis activos nos medios co obxectivo de xerar certa conciencia social no exterior.

A Farea non lle estrañou que o Consello de Seguridade despachase o dossier iemení con máis prema do que se ordena a cea nun restaurante. No diario de sesións, a resolución 2014 nin sequera é identificada co nome do país, simplemente refírense a ela como "Resolución sobre Oriente Próximo". Máis indignante resulta aínda o seu contido, un milleiro de mortos e 19.000 feridos despois do inicio das protestas sociais. "En Human Rights Watchnos sentímonos decepcionados por un texto que resulta contraditorio", explica con certo asombro na súa voz Christophe Wilcke, investigador de HRW para Iemen, contactado por teléfono. "Por unha banda pide que todos os actores respondan os seus crimes, e nós opinamos que iso inclúe a Abdullah Ali Saleh, pero doutra banda apoia a iniciativa do Consello de Cooperación do Golfo [que media no conflito entre o réxime e a súa poboación con ningún éxito] que outorga inmunidade a Saleh".

Ou o que é o mesmo, o Consello de Seguridade regalou a Saleh unha licenza internacional para matar. Mentres se votaba a primeira resolución sobre a actual crise en Iemen, os disparos tronaban pola capital, Sanaa, para desesperación dos cidadáns. Horas despois, o balance en sangue ascendía, segundo a prensa local, a 20 mortos no contexto da guerra interna que mantén Saleh co xeneral desertor Ali Mohsen, o seu curmán, o seu antigo aliado e agora o seu principal inimigo, quen planta cara ao ditador á fronte da I División do Exército, ao seu mando e en teoría á beira dos manifestantes.

"Desde hai unha semana, os disparos e bombardeos son case diarios", explica por teléfono desde Sanaa Atiaf ao Wazir, responsábel do blogue Women from Iemen e outra das caras públicas da revolución. "As tropas do réxime atacan aos desertores, fortes en Hasaba e Sofan [feudos do poderoso líder tribal Ahmed ao Ahbar, que tamén abandonou ao ditador] e tememos unha escalada do seu enfrontamento. Pero iso non ten nada que ver coa acampada pacífica que levamos a cabo desde febreiro", continúa mediante a sucia liña telefónica. "Saleh conseguiu que os medios poñan o foco nos combates, pero son un detalle moi pequeno comparado coa revolución", insiste Farea, 21 anos e estudantes de Ciencias Políticas.

Revolución? Que revolución? A ausencia de información sobre Iemen é clamorosa. Desde xaneiro, as súas marchas son multitudinarias. Ríos de homes e mulleres tapizan rúas enteiras coreando berros de cambio, liberdade e dignidade. A súa loita é a mesma que calquera outra nación árabe sometida a ditadura, e os seus mortos tamén caen abatidos por balas dos soldados que deberían defenderlles. "En Iemen invístense miles de millóns de dólares nun Exército que nunca nos defendeu dunha agresión externa", resume abatido Faria. O país árabe máis pobre, máis inestábel, o segundo lugar do mundo con máis armas por cabeza -15 millóns, 61 por cada 100 habitantes- despois de Estados Unidos e un dos máis instrumentalizados por potencias estranxeiras, desde os EUA a Arabia Saudita pasando por Al Qaeda, carece de atención internacional. E cada minuto de silencio traizoa a un pobo que desafiou o medo e a impunidade para emprender unha revolución pacífica que desemboque nunha democracia.

En xaneiro e febreiro, as primeiras marchas de decenas de miles de persoas transformáronse nun campamento permanente xunto á Universidade, na que foi bautizada como Praza do Cambio. Mozos e nenos, homes e mulleres, urbanitas e membros de tribos que meses antes nunca se relacionaron co resto instaláronse sen unha soa arma para esixir a saída de Saleh, que pretendía entregar en herdanza a Presidencia ao seu fillo perpetuando así un sistema militar, corrupto e ditatorial baseado no medo.

Obrábase así un milagre. "O ano pasado toda esa xente non se viu as caras salvo que estivesen a empuñar as armas. Por primeira vez nas últimas décadas, os iemenís unímonos. Saleh fíxonos pensar durante anos que eramos serpes, dicía que gobernar Iemen era como bailar sobre cabezas de serpes, pero esta revolución serviunos para mirarnos uns a outros. E descubrimos que non somos malos nin temíbeis, senón que somos boas persoas e que podemos convivir xuntos".

Farea ao Muslimi emociónase lembrando unha escena na Praza do Cambio de Sanaa á que asistiu hai un mes, antes de abandonar Iemen para renovar estudos en Beirut. "Apareceu un mozo en pantalón curto e con gorra, o típico mozo Facebook, e sentou a conversar cun home maior, membro dunha tribo, ataviado coa roupa típica. E puxéronse a discutir sobre a conveniencia de levar veo. O mozo dicíalle que iso non figuraba no Corán, o outro argumentaba que era o islámicamente correcto. É unha conversación impensábel tempo atrás. Esta revolución rompeu a brecha xeracional e algo máis. Antes só nos mirabamos á cara para combaternos, agora facémolo para construír algo pacíficamente".

O certo é que aos iemenís sóbranlles motivos para promover unha revolución, como detalla o mozo universitario."O 50% do país é pobre, unha quinta parte da poboación morre por falta de alimentos, sete millóns vanse á cama con fame, nos meus 21 anos de vida vivín sete guerras, nunca tivemos paz, nin igualdade, nin liberdade. Ou existimos ou non existimos. Ou saímos á rúa ou aceptamos morrer en silencio. Podemos morrer de fame ou morrer nas rúas pola nosa dignidade e a dos nosos".

E optaron pola última opción. Saleh comezou entón un xogo de promesas traizoadas que só lle servían para gañar tempo e obter silencio internacional. Primeiro prometía reformas, logo que non entregaría o poder ao seu fillo, máis tarde non volver optar ao poder, finalmente abandonar o seu cargo cando recibise garantías que nunca lle pareceron suficientes. E mentres tanto, ordenaba ás súas tropas atacar con lume real e gas lacrimóxeno aos manifestantes desarmados, que xa ocupaban as principais prazas e rúas de todo Iemen, desde Taiz até Aden, de Sanaa a Mukalla. Un insoportábel goteo de dúcias de mortes que case alcanzan xa o milleiro. Mesquitas convertidas en hospitais de campaña, barrios evacuados polos seus habitantes por temor aos disparos. E o efecto contrario ao desexado.

Como ocorreu co resto das ditaduras, cada morte civil arrastraba a máis xente ás rúas. As decenas se conviertieron en centenares e aos líderes iniciais sumáronse responsábeis relixiosos como Sheikh Abdul-Majid Ao-Zindani até militares como o citado Ali Mohsen, desde moitas tribos do país até os independentistas do sur ou os houthis, os rebeldes zaidíes que combaten no norte contra a discriminación da súa comunidade. Para asombro de moitos mozos que pretenden cambiar o sistema que todos eles representan. "Pero a revolución non é un xardín privado. Todo aquel que acepte os seus principios pode participar", subliña Farea.

Algúns preocupáronse cando viron pasearse entre as súas filas o familiar rostro do xeneral Ali Mohsen, coñecido polos seus desmáns á beira da familia Saleh. "É certo que a súa presenza nos dividiu", confía Atiaf, unha das activistas que participou na redacción dos principios da revolución. "Non saímos ás rúas para substituír a Saleh por Ali Mohsen. Queremos un Estado de Dereito, un Goberno que nos represente, un Estado civil baseado en democracia", incide Farea. "Ali Mohsen non representa ningún cambio, foi un sanguento e corrupto amigo de Saleh, o mesmo que [o líder tribal máis influente do país] Ahmar", insiste Atiaf ao Wazir. Pero non se lles pode impedir sumarse á revolución". Tampouco se pode impedir que tomen as armas para defender aos manifestantes dos disparos do réxime, convertendo Sanaa nunha cidade militarizada e comezando os combates que hoxe en día paralizan a cidade. "Hai checkpoints por todos sitios, algúns amigos contaron cantos hai do centro ao aeroporto: saen 16. Algúns son dos desertores, outros de Saleh", detalla Fatima Saleh, outra activa twittera iemení implicada na revolución social.

Como demostra a ambigua resolución 2014, as vidas humanas saen baratas en Iemen. Décadas de guerras e a máis recente aparición de Al Qaeda estigmatizaron ao país máis pobre do mundo árabe, sen recursos enerxéticos que inquieten aos dirixentes occidentais. "Iemen non ten importancia para a comunidade internacional. Carece de petróleo e non ten a Israel nas súas fronteiras, así que non afecta os intereses rexionais", avalía Hakim ao Masmari, director do diario Iemen Post, en conversación telefónica desde Sanaa. "Saleh é como calquera outro ditador: sente forte porque non sente cuestionado, pero en calquera momento pode descubrir a súa debilidade. Continuará coa súa axenda porque pensa que ninguén pode botarlle do poder".

Tanto Ao Masmari como Wilcke, así como Ataif ao Wazir e outros activistas, responden de forma automática que podería facerse para parar ao ditador. Sancións económicas, prohibición de viaxar para el e os seus -das forzas a cargo do seu fillo e os seus sobriños depende o seu poder militar-, conxelación de bens no estranxeiro, asfixia económica. "A revolución iemení foi abandonada a diferenza doutras revolucións principalmente polos EUA e Arabia Saudita", explica a Xornalismo Humano mediante correo electrónico Noon Arabia, pseudónimo da autora do blogue Notas de Noon e unha das twitteras máis activas e influentes en relación con Iemen. "Saleh foi compracente coa política saudita en Iemen, foi un servidor leal e tamén un aliado estadounidense na chamada guerra contra o terror permitíndolles atacar con drones [avións non tripulados] territorio iemení cando o desexen a cambio de recibir axudas militares. Ambos os países desexan manter o status quo a pesar da súa retórica sobre a necesidade de que abandone o poder. E dado que os medios de comunicación principais están financiados por eses países, faise a vista gorda sobre o que pasa en Iemen".

Para os grandes medios, Iemen é Al Qaeda. Para os iemenís, Al Qaeda é unha mera anécdota nunha vida de sufrimentos. Porén desde que Saleh vendeu o espazo aéreo a Washington a cambio de axuda militar, esa anécdota custa vidas e condena a familias enteiras. O asasinato de Abdul Rahman ao Awlaqi foi un punto de inflexión. A finais de setembro, os EUA felicitábase publicamente por asasinar o seu pai, Anwar ao Awlaqi, cidadán norteamericano-iemení e un dos comandantes locais de Al Qaeda, mediante un bombardeo aéreo. O 14 de outubro, a poboación conmocionábase tras coñecer a morte do seu fillo Abdul Rahman, de 16 anos, un adolescente fan dos libros Harry Potter e sériea Crepúsculo, noutro ataque aéreo. A súa familia sostén que foi bombardeado mentres participaba nunha parrillada cos seus amigos. "Era un mozo que acudía á escola e que non podía ser máis alleo á loita do seu pai. O seu único delito foi estar xunto a el. Se falan tanto de promover a democracia, o mímino que deberían facer é arrestarlos para levarlos a xuízo en lugar de executarlos", di Atiaf con rabia.

Al Qaeda é o espantallo que emprega Saleh para conservar as súas alianzas. Sobre todo, desde que o grupo terrorista tentou asasinar a un dos príncipes máis influentes de Arabia Saudita, o ultraconservador Nayef, ministro do Interior e moi posibelmente novo herdeiro do trono wahabi tras a recente morte do príncipe Sultan, mediante un suicida forrado de explosivos en agosto de 2009. Iemen xoga un papel central nas accións de Al Qaeda desde a súa fundación, mais cobrou peso nos últimos anos estendendo as súas ambicións até Estados Unidos, onde organizou algúns atentados con escaso éxito. A súa forza radica, a xuízo dos activistas iemenís, na sibilina estratexia do réxime de Saleh.

"O réxime engana a Occidente dicíndolle que manterse no poder reducirá a influencia de Al Qaeda, pero o meu seguimento das noticias de Iemen faime pensar que o réxime distribuíu armas a algúns grupos escindidos das forzas de Seguridade para atemorizar a Occidente. É unha mensaxe que di 'mirade o que pode pasar se o réxime cae", puntualiza Fatima Saleh. É un temor estendido na sociedade iemení. "Durante anos Saleh xogou co extremismo", aduce Atiaf. "Úsaos, detenos, libéraos, déixaos escapar, sérvese deles para conseguir os seus obxectivos políticos". E mentres, a poboación sofre os bombardeos norteamericanos cos que Washignton búrlase da legalidade internacional que esixe aos demais. "En Abiyan os bombardeos deixaron 90.000 desprazados", lamenta Atiaf. "Foron instalados en escolas, pero iso deixou sen colexio a todos os nenos da rexión. Todo iso crea un enorme resentimento cara a Estados Unidos". En total, as diferentes formas de violencia crearon uns 300.000 desprazados en todo o país, que viven en condicións inhumanas.

Farea, fiel aos seus estudos universitarios, explica a presenza de Al Qaeda en Iemen -alí ten a súa base Al Qaeda na Península Arabiga, ou AQAP, unha das principais plataformas da organización da organización de Bin Laden en todo o mundo- como resultado da política da ditadura. "O Goberno non nos defende de Al Qaeda. Non existe un contrato social no meu país, por iso prosperan organizacións fanáticas como esa. A desigual distribución de recursos afecta mesmo á xente máis preparada, ninguén ten esperanzas porque a corrupción impide acceder a un traballo salvo que teñas diñeiro ou influencias. Para moita xente, Al Qaeda é a única opción. Ofrécenche un soldo e un paraíso, quen dá máis? Saleh alimenta a Al Qaeda co seu réxime corrupto. E non vai ser tan estúpido como para acabar con eles porque perdería millóns en concepto de cooperación militar". Por iso é polo que o pobo, segundo este mozo activista, vexa cos mesmos ollos á ditadura, a Al Qaeda e a Estados Unidos. "Perdémoslles o respecto. Eles non se preocupan polas vidas humanas, danan a nosa economía, non nos representan. A xente está farta".

Sen unha firme reacción internacional, que posibilidades teñen os mozos iemenís que insisten en perpetuar a súa protesta pacífica? "A diferenza con Tunes e Exipto é que alí o Exército está fundado sobre unha base nacional; en Iemen estao sobre unha base familiar", lamenta Ao Muslimi. Refírese á Garda Republicana e ás divisións comandadas por familiares de Saleh, as mellor pertrechadas do país. "Hai que parar aos militares, pero é imposíbel mentres lles siga chegando diñeiro en concepto de axuda militar", engade Ataif en alusión ás doazóns norteamericanas a cambio de que Saleh combata -oficialmente- a Al Qaeda.

Agora é cuestión de paciencia, argumentan os entrevistados, e de evitar a tentación de tomar as armas. "A revolución non é unha carreira. Os precedentes puxeron o listón moi alto, pero non temos présa por que a revolución triunfe. Esperamos 33 anos e podemos seguir esperando; pola contra, levaremos ao noso país ao inferno", engade Farea nunha sucinta alusión a unha revolución armada. "Sabemos que isto non terminará cando Saleh se vaia do poder. Tratará de quedar ao seu fillo e os seus sobriños e teremos que seguir loitando pacíficamente. Serán anos de loita, pero se aguantamos 33 anos de ditadura podemos facelo", engade Atiaf.

Sorprende a cantidade de mulleres activistas que traballan na revolución iemení. Nas manifestacións, miles de mulleres ataviadas con niqab corean consignas separadas dos homes, segundo corresponde a unha sociedade moi tradicional, pero non dubidan en tomar accións drásticas e provocadoras como queimar veos para chamar a atención dos medios. Atiaf, Fatima ou Noon Arabiya non son casos illados, como demostra o feito de que a principal activista do país, Tawakol Karman, presidenta da ONG Mulleres Xornalistas Sen Cadeas, fose recoñecida co Premio Nobel da Paz xunto a outras dúas mulleres. Explícanmo desde Iemen entre risas. "Quince millóns de mulleres iemenís levamos facendo a revolución desde hai anos". Ou séculos. "Lembra á raíña de Saba", di Farea cun aberto sorriso. Ela reinou antes de que chegase o Islam a Iemen; anos despois, outra muller accedería ao trono do país islamizado, Arwa bin Ahmad ao Sulaihi: gobernaría 55 anos.

Para elas e eles, o temor máis estendido é que Saleh aprenda a lección equivocada do exemplo libio e opte por combater até a morte para conservar o poder. "Moitos están a esperar unha guerra, ou polo menos enfrontamentos moi duradeiros entre a I División e a Garda Republicana en Sanaa e o milicianos prol-revolucionarios e a Garda Republicana en Taiz", explica Fatima mediante e-mail enviado desde Sanaa. "Saleh ten moi mala intención, está a tentar empuxar á guerra á xente implicada na revolución pacífica usando calquera medio ao seu alcance para provocalos", prosegue a activista.

Con todo, Ao Masmari descarta un conflito a grancd escala. "Trátase dunha guerra persoal entre Ali Mohsen e Saleh e aí vaise a quedar. Os iemenís non van combater, as marchas seguirán sendo pacíficas", estima o director do Iemen Post. Atiaf ao Wazir teme que as cousas cambien rápido. "Durante nove meses a revolución foi pacífica, pero a xente pacífica está a ser atacada con armas. Se o enfrontamento militar se estendese, é impredicíbel o que pode pasar porque ambas as partes teñen grandes arsenais". Con todo, descarta que os movementos xa armados como os separatistas do sur ou os houthis implíquense nunha guerra. "Non creo que se involucren porque non sacarían beneficios, pero é certo que ambos os lados, tanto as hostes de Ali Mohsen como as de Saleh teñen moitísimas armas tras anos de guerra e anos de compras de subministracións bélicas. A demostración de forza pode converterse nun enfrontamento aberto".

Parece claro que a mocidade iemení está farta de violencia. "Crecemos rodeados de armas, xa non queremos máis balas", desestima Farea cun xesto casual. "Esta revolución é pacífica ou non é. Porén non se que vai ocorrer cando se acabe a paciencia dos iemenís. Se se decepcionan poden converterse nun volcán. Teñen potencial e gañáronse o cambio tras nove meses manifestándose en paz. Imaxine todo ese potencial con armas". Farea se mesa o queixo antes de proseguir. "Eu prefiro non pensar niso: non son o bastante valente para imaxinar como sería Iemen se se opta pola vía armada".

Tras dez meses de revolución social e un milleiro de mortos, unha morna resolución do Consello de Seguridade concede inmunidade ao ditador Ali Abdullah Saleh, responsábel da represión militar contra civís. A práctica totalidade da sociedade iemení uniuse en contra do tirano, nunha estraña irmandade pouco común no país árabe.