Sete meses despois do espectacular xiro dado polo goberno Zapatero en política económica tras a reunión do Ecofin do 9 de maio de 2010 e menos de catro meses despois da Folga Xeral convocada polos sindicatos obreiros maioritarios españois contra ese xiro, eses mesmos sindicatos chegaron, tras un mes de negociacións aparentemente intensas, a un "Acordo social e económico para o crecemento, o emprego e a garantía das pensións" (véxase AQUÍ) asinado o pasado 2 de febreiro entre o Goberno, CC OO e UXT, e as patronais CEOE e CEPYME.
Pacto con (contra)reformas
O acordo supón un importante recorte de dereitos sociais no sistema de pensións públicas, pendente aínda da súa tramitación lexislativa. A ampliación do réxime xeral da seguridade social aos traballadores autónomos, agrarios e empregados do fogar, as compensacións limitadas no período de cómputo para os mozos en formación e as mulleres por nacemento ou adopción e as previsións adiantadas para os traballos mais penosos, insalubres ou perigosos non rompen nin coa lóxica da reforma neoliberal da seguridade social e o seu obxectivo de contención do gasto público, nin supoñen cambios substanciais na sustentabilidade do sistema.
De acordo con varios e sinalados especialistas como Vicenç Navarro, Antonio Antón ou Juan Torres (véxase Aquí), cuxa liña xeral de análise compartimos, o problema central da sustentabilidade do gasto público, da que a seguridade social é parte fundamental, queda fóra deste acordo, porque non pode resolverse sen unha importante reforma fiscal progresista que incremente de maneira redistributiva os ingresos fiscais.
A afirmación anterior non ignora a existencia da variábel demográfica, que dobrará o número de pensionistas en 2040, nin o aumento da contía das pensións previstas con relación á media actual. O que declara é que a forma de abordar o problema na revisión e reforma do sistema de pensións non debe facerse a través do recorte de dereitos sociais, redistribuíndo as cargas de maneira "flexíbel" entre distintos sectores de traballadores, aos que se privilexia ou penaliza, fronte á pretensión inicial do Goberno Zapatero de estabelecer un criterio único de efectos asimétricos coa extensión da idade de xubilación aos 67 anos. O que sostén é a necesidade de romper con esta lóxica de xestión do recorte para expor abertamente a necesidade dun cambio progresista que incremente o gasto público, e moi especialmente o gasto social, co aínda ambicioso obxectivo de chegar á media da eurozona.
Cando se fala de "cambio progresista" neste contexto, vale a pena subliñalo, non se fai referencia a dinámicas de transformación substanciais que poñan sequera en cuestión o horizonte da orde capitalista, senón a un farto máis modesto proceso de modernización que nos sitúe na media do gasto social da eurozona. Sen iso, non resultan imaxinábeis no Reino de España nin un aumento sostido da produtividade nin un cambio de verdade do modelo produtivo actualmente en crise.
A política de austeridade imposta ao noso país -e ao conxunto das economías periféricas europeas- polos actuais reitores da UE atravésase no camiño desas dúas cousas. Subordina a recuperación económica e a vitalidade produtiva e creativa do país á devolución dunha xigantesca débeda pública e, sobre todo, privada irresponsabelmente contraída nos anos do "España vai ben" cunha banca estranxeira que se enriqueceu con ela e concedeuna de modo aínda máis irresponsabel. "España ía ben" facéndose dependente das importacións dos países ricos exportadores de Europa; "España ía ben" financiando a demanda desas importacións (o déficit comercial resultante), non con aumentos da produción e con incrementos do salario real, senón con crédito barato de procedencia estranxeira e inchando unha xigantesca burbulla inmobiliaria que retroalimentaba o proceso de endebedamento privado. Cando ese verdadeiro esquema económico-financeiro piramidal se afundiu como un castelo de naipes en 2008 e trouxo consigo, entre outras cousas, un incríbel volume de desemprego, os estabilizadores automáticos obrigaron a un incremento acelerado da débeda pública. Unha débeda pública cada vez máis difícil de financiar e *efinanciar nas condicións actuais do euro (perda da soberanía monetaria) e da política da Comisión Europea e do Banco Central Europeo (perda da soberanía fiscal) que converteu ao noso país (como a Grecia, Irlanda e Portugal) en presa predilecta de ataques especulativos perpetrados por quenllas rendistas que operan ás súas anchas en determinados mercados financeiros internacionais tan opacos como desregulados (como, por sinalado exemplo, os mercados swaps de derivados financeiros de falta de pagamentos financeira).
Así pois, nestas circunstancias, levántanse para a política económica e social española claras "liñas vermellas". O obxectivo das cales é volver minorar o gasto público por baixo do 35% do PIB, reducir a xa baixa presión fiscal sobre as rendas do capital e facer pesar sobre os salarios a recuperación de beneficios e rendas especulativas. Neste marco, a revisión quinquenal prevista do Pacto de Toledo deu paso a unhas "reformas" que non producen instrumentos inmediatos para crear emprego ou loitar contra a actual crise económica, pero que pretenden enviar unha sonora mensaxe aos "mercados". Contra o que ignorantemente se di na prensa, eses "mercados" son por natureza, ademais de caprichosos, xordos. Pero non o son personaxes de carne e óso e de grande peso político, como o señor Botín ou Angela Merckel, que souberon encomiar inmediatamente o paso dado, no que ven a posibilidade de comezar a alterar profunda, estruturalmente, a correlación de forzas entre as clases nun horizonte tan a longo prazo como o debuxado para 2040.
O texto das 36 páxinas do Acordo merece unha atenta lectura. Os argumentarios distribuídos polos sindicatos (A resolucion de CC OO, en http://www.ccoo.es/comunes/temp/recursos/1/771719.doc. A Gaceta Sindical en http://www.ccoo.es/csccoo/menu.do?Inicio:115476) subliñan o seu carácter declarativo e limitan o núcleo funcional do pacto a aquelas materias que posteriormente sexan lexisladas. Pero, desgraciadamente e máis aló dos elementos funcionais do pacto, a firma de CC .OO e UXT estampouse nun documento, cuxa narrativa e cuxa lóxica explicativa da crise e das medidas necesarias para superala é de matriz socioliberal. E aínda que esa lóxica é ilusoria no tocante á dinámica das forzas económicas e sociais en xogo, o matiz expresivo non é do todo irrelevante, politicamente falando: a importancia que confire o prólogo ao diálogo social como mecanismo de xestión do existente conflito de clases diferénciao netamente dos chamamentos dos sectores máis neoliberais -como o Grupo dos 100 economistas, a dirección do Banco de España e un sector do propio Goberno Zapatero-, resumíbeis en consígnaa: "máis vale reformas sen pacto, que pacto sen reformas" [1].
Houbo "pacto con (contra)reformas". Iso convida a comprender o perfil do campo de forzas sociais e políticas en que tivo lugar a negociación, a conxeturar os cenarios alternativos e a tantear distintas hipóteses sobre a continuación da resistencia nun conflito social que, folga dicilo, non só non termina aquí, senón que se agravará e profundará.
As limitacións da acción sindical e a táctica do mal menor
Na súa coñecida polémica con Bernstein, Rosa Luxemburgo [2] reflexionou baixo a monarquía guillermina sobre as limitacións estruturais da acción sindical no seu "esforzo por regular a explotación capitalista como se faga necesario segundo a situación momentánea do mercado mundial", especialmente nas fases de crise cíclica, nas que se cinxe imperativamente á simple defensa das vantaxes xa obtidas, e aínda isto chegou a ser cada vez máis difícil".
Diso hai agora 112 anos. E pódese lembrar que, dúas décadas máis tarde, a comezos dos anos 30, cando os sindicatos obreiros alemáns eran moito máis fortes que a comezos de século e pesaban moito máis nunha vida política, social e económica xa republicana, non conseguiron impor o formidábel programa de reactivación da conxuntura económica e de loita contra o paro redactado polo seu economista en xefe, o "keynesiano" avant a lettre Wladimir Woytinsky. Un programa que, de imporse aos miopes economistas ortodoxos da socialdemocracia alemá (e do Partido Comunista) da época, teria posibelmente evitado o golpe de estado financiado pola grande banca e a grande industria que levou pouco despois a Hitler ao poder pondo fin á democracia de Weimar.
En xuño de 1931, no preámbulo ao documento que os historiadores do pensamento económico e social consideran agora unha obra mestra como programa político-económico de animación da conxuntura e a decidido loita contra o desemprego obreiro, Woytinsky deixou escrito este testemuño, que agora recoñecemos tan tráxico desde unha perspectiva histórica como amedrentantemente pertinente para a actual situación:
"As organizacións obreiras que confían nas forzas autocorrectoras da orde económica capitalista expóñense ao perigo de desangrarse lentamente. Desde hai tempo áchase o mundo traballador en Alemaña nunha difícil loita defensiva: canto máis fonda vai facéndose a crise, tanto máis desfavorábeis son as condicións desa loita. As organizacións obreiras perderon a liberdade de manobra, non poden elixir nin o momento nin a circunstancia da pugna co inimigo. ven obrigadas a emprender a loita cando e onde acomoda ao outro contendente. Finalmente, aos sindicatos e á socialdemocracia non lle queda outra táctica que a do mal menor... E a táctica do mal menor transfórmase paulatinamente na táctica do prazo cada vez máis perentorio.
Até agora foilles posible ao partido socialdemócrata e aos sindicatos manter o seu aparello . Pero que lles espera a eles e ao conxunto da clase obreira alemá, a todo o pobo alemán, se seguen movéndose en idéntica dirección á que se moveron nos últimos 12 meses, se non poden presentar unha perspectiva próxima de melloría da situación económica? Nunca como agora foron tan necesarias medidas programáticamente conscientes, profundas, de reanimación da economía . O movemento obreiro necesita un programa político-económico de acción que mostre aos traballadores e ao resto de capas populares que a socialdemocracia e os sindicatos albiscan unha vía de saída do presente marasmo económico. Até agora non temos senón unha lista de reivindicacións sociais que tratamos de esixir o mellor que podemos e sabemos. Temos unha posición determinada aquí e alí en cuestións soltas de política económica. Pero non temos un programa! [3]
Sen programa neste sentido forte e concreto reclamado por Woytinsky áchase tamén a esquerda social e política española (e europea), e polo momento, as direccións sindicais.
E iso nun contexto social caracterizado por unha rápida erosión nos últimos meses dos logros da Folga Xeral do 29 de setembro: escasa participación en -e escaso eco de- a mobilización do 15 e o 18 de decembro, un medo social profundo e crecente ás consecuencias da crise (cun desemprego superior ao 20%, un atroz desemprego xuvenil superior ao 40% e unha precariedade laboral do 33%), así como un insuficiente impacto do sindicalismo nacionalista ou alternativo fóra de Euskadi, como puxo de relevo a convocatoria da súa folga xeral o pasado 27 de xaneiro. A credibilidade da ameaza dunha nova folga xeral convocada por CC.OO e UXT que tivese unhas proporcións semellantes ás do 29-S, era, por dicir o menos, limitada. As direccións de ambos os sindicatos maioritarios tentaron abrir a negociación co Goberno e coa patronal, apresentando o seu resultado como un logro máis ou menos modesto dimanante da Folga Xeral do 29-S, e mantendo e estendendo ao mesmo tempo unha mobilización dos seus cadros dirixida ás empresas e aos sectores públicos mediante a iniciativa lexislativa popular contra a reforma laboral.
No terreo político, o esborralle electoral do PSOE, consecuencia directa do seu xiro neoliberal de maio, e a súa crise de liderado -convertida xa en liorta sucesoria interna-, sumados á falta dunha alternativa política real á súa esquerda capaz de construír un novo proxecto minimamente críbel e articulado programaticamente, terminaron por facer do pánico a unha vitoria electoral do PP en 2012 o sentido común resignado das clases traballadoras. CC .OO e UXT foron a esta negociación a contrarrestar a presión da dereita social e económica, que esixía do Goberno Zapatero unha reforma radical do Pacto de Toledo no sentido de abrir portas a un sistema de capitalización e á privatización da seguridade social, á marxinación dos sindicatos como axentes sociais publicamente recoñecidos e á liquidación de calquera negociación colectiva minimamente digna dese nome.
O que CC .OO e UXT conseguiron a través do Acordo é reafirmar ante todo o seu propio papel como representantes dos traballadores e mitigar moderadamente o impacto do recorte das pensións e da extensión da idade de xubilación até os 67 anos, compensando parcialmente o seu devastador efecto (tamén simbólico) nalgúns sectores de traballadores especialmente prexudicados, mantendo as axudas aos parados sen subsidios e establecendo certas liñas vermellas (momentáneas: que ninguén se engane) no proceso de socavamento da negociación colectiva pola vía de evitar a desarticulación completa do actual modelo de convenios sectoriais xenerais a favor da negociación de empresa ou individual, como ocorre xa en boa parte da UE. Iso e só iso explica o apoio do groso dos cadros sindicais medios ás súas direccións, practicamente unánime no caso de UXT e folgadamente maioritario no de CC .OO.
Dúas cousas son, con todo, claras. Primeiro: nada do acordado pon minimamente en cuestión o tramposo esquema conceptual desde o que as elites neoliberais afrontan a "reforma" do sistema de pensións públicas. Segundo: aínda que é humanamente comprensíbel, o certo é que as direccións sindicais maioritarias non lograron presentar o Acordo Social conseguido como aquilo que, no mellor e máis sucedido dos casos, podería talvez considerarse: un pequeno alto no camiño, unha pausa repoñedora de forzas; é dicir, un acordo de circunstancias forzado por unha dinámica política, económica e social pouco ou nada favorábel, mais un acordo, á fin e ao cabo, que puidese servir para acumular máis forza, para cargarse de máis razóns, para gañar e facer gañar consciencia da situación, para ilustrar á poboación traballadora, para estimular o crecemento e a capilaridade da mobilización social, e en definitiva, para aprestarse mellor a unha loita -que ninguén pode xa chamarse a engano a estas alturas- será longa e na que, de xeito evidente, e neste momento, imos máis perdendo que gañando.
E esas dúas cousas ben claras explican as reticencias e as críticas máis ou menos educadas do enteiro arco da esquerda política real, incluída a parlamentaria -EU, ICV, ERC e BNG-, así como as dos sindicatos nacionalistas, os cales consideran, entre outras cousas, que só nun marco de relacións laborais propio poden asumir plenamente o seu papel de representación dos traballadores das súas respectivas realidades nacionais.
Se o lúcido socialdemócrata Woytinsky advertiu, como houbo ocasión de ver, contra a autodestrutiva "táctica do mal menor", o lúcido comunista Gramsci deixou dito o mesmo pola mesma época e en circunstancias regresivas análogas ás presentes:
Balón de osíxeno para o goberno Zapatero?O concepto de mal menor é un dos máis relativos. Enfrontados a un perigo maior que o que antes era maior, hai sempre un mal que é aínda menor aínda que sexa maior que o que antes era menor. Todo mal maior faise menor en relación con outro que é aínda maior, e así até o infinito. Non se trata, pois, doutra cousa que da forma que asume o proceso de adaptación a un movemento regresivo, cuxa evolución está dirixida por unha forza eficiente, mentres que a forza antitética está resolta a capitular progresivamente, a pasos curtos, e non de golpe, o que contribuiría, por efecto psicolóxico condensado, a dar a luz a unha forza contracorriente activa ou, se esta xa existise, a reforzala.
A ninguén se lle oculta que para o goberno Zapatero, e a despeito da enconada resistencia do sector neoliberal máis extremista do mesmo, a firma dos Acordos ten un valor táctico nada despreciábel: o de gañar tempo para tratar de recuperar a súa maltreita base social blandindo o medo ao PP coa nova credibilidade que pretendidamente lle ofrecería a fotoxénica escenificación dun "diálogo social" a pesar de todo compatíbel coa submisión aos "mercados", ás instancias reitoras neoliberais da UE e aos pesos pesados da dereita económica española. En suma: o de evitar in extremis a consumación do seu suicidio político sen deixar de pór empeño nas contrarreformas neoliberais esixidas. O "balón de osíxeno" que lle supoñen os Acordos é un efecto colateral independente, segundo o secretario confederal de CC.OO; pero responde tamén, segundo as enquisas, á propia percepción da situación política pola maioría dos traballadores e ás circunstancias da súa limitada mobilización.
As direccións de CC .OO e UXT oscilaron na apreciación do carácter táctico dos Acordos. En calquera caso, non deixaron de declarar abertamente que o conflito sobre a reforma laboral segue aberto e que pretenden continuar robusteciendo a propia posición a través da mobilización e da campaña pola iniciativa lexislativa popular.
Máis lles vale. Máis nos vale a todos. Porque as liñas vermellas que conseguiron trazar en materia de negociación colectiva, ou mesmo na mitigación dos efectos da extensión da idade de xubilación aos 67, andan moi lonxe de ser indelébeis. Nin cabe enganarse -xa quedou ben dito- coa ilusoria retórica dos "mercados calmábeis": non é imposíbel, senón todo o contrario, que nuns meses, ou nunhas semanas, regresen os ataques especulativos contra a débeda soberana española, o que redundará en novas presións da UE e da dereita económica e dos seus "expertos" académicos e mediáticos para seguir "avanzando" pola senda do recorte de dereitos sociais. Nin está lonxe de ser imposíbel senón todo o contrario, que o PP reabra todas as frontes conflitivas en caso de obter unha ampla maioría ou aínda unha maioría absoluta nas eleccións do 2012.
Unha condición necesaria, que non suficiente, de que os cambios estruturais propiciados polo desenvolvemento da crise económica non dexeneren en alteracións substanciais da relación de forzas sociais e se traduzan en ataques políticos profundos e exitosos contra os dereitos sociais e laborais conquistados é a explicación realista e veraz, non propagandística nin ilusoria, do alcance dos Acordos e da súa circunstancia. Sen engano nin autoengano. E unha resolta vontade de duradeira mobilización dos traballadores, de fortalecemento das súas estruturas sindicais, de articulación programática e de entendemento fecundo con toda esquerda social e política, e sinaladamente coa que goza de presenza nas institucións lexislativas democráticas.
Por volver ao vellas pero non envellecidas ensinanzas de Rosa Luxemburgo: a cabal comprensión dos límites da acción sindical, en especial en fases de crises cíclicas, non pode implicar resignación autoxustificativa na loita pola regulación política da explotación capitalista. Ao contrario: a única forma de superar eses límites é estender a loita de clases do ámbito sindical ao político, construíndo a través da resistencia e da mobilización unha alternativa á catastrófica saída da crise xestionada polas elites reitoras e dos seus peritos en lexitimación. A ausencia desa alternativa política de esquerda programaticamente articulada é o problema central en toda a UE, como pon de relevo calquera balance das múltiples mobilizacións de resistencia popular que tiveron lugar na inmensa maioría dos países europeos desde 2007.
O resultado dos Acordos fai máis urxente aínda se cabe lembrar esa vella lección. Porque os sindicatos non serán capaces de ofrecer verdadeira resistencia, coa mera acción sindical, o alude de contrarreformas neoliberais que se nos vén encima.
NOTAS: (1) Neste sentido ver Javier Andrés, Samuel Bentolila, Juan José Desbastado e Luís Garicano "Ante o pacto social: mellor reformas sen pacto que pacto sen reformas" (EP 21/01/2011), http://www.elpais.com/articulo/espana/pacto/social/mejor/reformas/pacto/pacto/reformas/elpepiesp/20110121elpepinac_4/tes . (2) Rosa Luxemburgo, Reforma ou Revolución, en especial o capítulo III "a progresión ao socialismo a través das reformas sociais". http://www.marxists.org/espanol/luxem/01reformaorevolucion_0.pdf (3) O programa redactado por Wladimir Woytinsky en xuño de 1931 -cinco anos antes da publicación da Teoría Xeral de Keynes!- pode verse en internet: "Aktive Konjunkturpolitik" in der Weltwirtschaftskrise. Xa no exilio tras unha escala en Xenebra como economista funcionario da Organización Internacional do Traballo, terminou nos EUA, como estatístico en xefe do New Deal de Roosevelt, deixou escrito en 1935 este lapidaria xuízo social ao final da República de Weimar: "Unha sociedade que non logra xerar posibilidades de traballo para unha grande maioría dos seus membros destrúe o seu dereito a existir, e aínda se conseguise manter ese dereito, perdería a capacidade para defenderse das forzas disgregadoras internas e externas". (Citado por Gabriele Liebig, "Wladimir Woytinsky: Der Ökonom, der aus der Kälte kam", en Freitag, 13 marzo, 2009.)
Nenhum comentário:
Postar um comentário