(A Alma Allende)
Para os que seguimos de preto as dúas ocupacións da Qasba da Tunicia, é moi difícil non sucumbir á emocionada vertixe dun déjà vu ante as imaxes dos mozos que desde o luns pasado dignifican a Porta do Sol coa súa presenza: as lonas e os cartóns, os papeliños con consignas pegados nos muros, as asembleas permanentes, as comisións de abastecemento, limpeza e comunicación, a obstinación fronte a esa choiva torrencial que tantas veces se utilizou para xustificar a abstención electoral. Non nos enganemos: as protestas en España inscríbense sen dúbida na mesma falla tectónica global e prolongan e readaptan o mesmo modelo organizativo inventado na Tunicia e en Exipto (e en Bahrein, Xordania, Iemen, etc.). O capitalismo fracasou en todo, salvo en globalizar as respostas.
"Milleiros de mozos españois protestan contra as dificultades económicas", titula o diario francés Le Monde. É verdade. Tamén na Tunicia o paro, a pobreza e a inflación tiveron moito que ver no estalido das revoltas. Pero o impresionante non é isto. O impresionante é que en ambos os casos os manifestantes reclamasen e reclamen "democracia". No caso da Tunicia e do mundo árabe todos esperaban que os seus cidadáns invocasen a sharia -unha variante relixiosa da Lei- fronte á arbitrariedade e a corrupción; en España todas as análises apuntaban a unha penetración rampante do discurso neofascista como resposta á inseguridade económica e social e ao desprestixio da política: a dereita conservadora parecía, a ambos os dous lados do Mediterráneo, a única forza capaz de canalizar, deformándolo, o malestar xeral. Pero hete aquí que o que os mozos piden por igual, aquí e alí, na Tunicia e en Madrid, no Cairo e en Barcelona, é "democracia". Democracia de verdade! Que a pidan os árabes parece razoable, pois vivían e viven aínda sometidos a ditaduras feroces. Pero que a pidan os españois é máis estraño. Seica: España non é xa unha democracia?
Non, non o é. Na Tunicia, un pasiño por detrás, aínda se confía en que sexa suficiente con ter constitución, eleccións, parlamento e liberdade de prensa para que haxa democracia. En España, calzada de súpeto con botas de sete leguas, comprendeuse nun lóstrego que as institucións non bastan se quen goberna as vidas dos cidadáns é o mercado e non o parlamento. Estes mozos sen casa, sen traballo, sen partido, asociaron con intuición certeira as "dificultades económicas" ao goberno ditatorial, non dunha persoa concreta, non, senón dunha estrutura económica que desactiva ininterrompidamente todos os mecanismos políticos -da xudicatura aos medios de comunicación- que deberían garantir o xogo democrático. Estes mozos sen futuro souberon espir dun golpe a falacia subcutánea que durante décadas sostivo a lexitimidade do sistema: a identidade entre democracia e capitalismo. Na Tunicia e en Exipto o capitalismo daba paus; en España unhas poucas lambetadas. Ningún réxime económico exaltara tanto a mocidade como valor mercantil e ningún a desprezou tanto como forza real de cambio: mentres a publicidade ofrecía unha e outra vez a imaxe inmutable dun desexo sempre reverdecido, eternamente novo, os mozos españois sufrían o paro, o traballo precario, a descualificación profesional, a exclusión material da vida adulta e, a pouco que se subtraesen ás normas socialmente aceptadas do consumo pequenoburgués, a persecución policial. No mundo árabe, para que non reclamasen unha existencia digna, aos mozos golpeábaselles e metíaselles na prisión; en Europa, para que non reclamen unha existencia digna, ofréceselles comida lixo, televisión lixo, o tempo lixo dos supermercados e as movidas. Na Tunicia, os mozos que non podían acceder a unha vida adulta, eran retidos nos seus corpos a porrazos; en España, os mozos que non poden comprar a súa propia casa nin vender as súas competencias laborais, aínda poden adquirir tecnoloxía barata, roupa barata, pizzas baratas. Retida lonxe dos centros de decisión, desprezada ou sobreexplotada no mercado laboral, moldeada por hábitos homoxéneos de consumo, a mocidade acabou por converterse (en Europa e no mundo árabe) nunha "clase social" que, polas súas propias características materiais, non recoñece límites de idade. Pero equivocarámonos: se a represión non funciona, tampouco serve o que Pasolini chamaba nos anos 70 o "hedonismo de masas". Golpes ou lambetadas, os mozos non aceptan que os traten como a nenos; non se deixan amedrentar ("sen medo", gritan aquí e alí) nin comprar ("non somos mercadorías"). A porta do Sol en Madrid demostra tamén o gran fracaso "cultural" do capitalismo, que quixo manter ás poboacións europeas nunha permanente minoría de idade alimentando só a fame: de chucherías, de imaxes, de intensidades puras. Asustados ou corrompidos, aos nenos podíaselles deixar votar sen perigo de que o seu voto mantivese ningunha relación real coa democracia. Por iso, na Tunicia e en Madrid, os mozos piden precisamente democracia; e por iso, na Tunicia e en Madrid, comprenderon certeramente que a democracia está orgánicamente ligada a esa cousa misteriosa que Kant situaba taxantemente fore dos mercados: a dignidade.
É impresionante -impresionante, si- ouvir berrar a estes mozos apartidistas, sen moita formación ideolóxica ou directamente "ideolofóbicos", a palabra "revolución", como na Qasba de Tunes. Son pacíficos, disciplinados, ordenados, solidarios, pero quéreno cambiar Todo. Queren cambiar o réxime, como na Tunicia: monopolio bipartidista das institucións, corrupción, degradación do sector público, manipulación mediática, impunidade dos responsables da crise. Como na Qasba da Tunicia, todos os partidos institucionais, tamén os de esquerdas, víronse collidos a contrapé ou empuxados fóra de xogo. Os mozos de Sol (e das outras cidades españolas) non representan a ningunha forza política nin se senten representados por ningunha forza política. Pero o erro -claramente instrumentalizado polos que senten ameazados polo estalido- é pensar que nos atopamos ante un rexeitamento, e non ante unha reivindicación, da política. Á luz de experiencias históricas precedentes poderiamos concluír que o desprestixio das institucións e da clase dirixente franquea o paso ás solucións populistas ou demagóxicas e á irrupción dun "líder forte" cuxa vontade desate máxicamente todos os nós e resolva milagrosamente todos os problemas. É o fascismo clásico. Pero o fascismo clásico, cuxa sombra se inchaba xa no horizonte, é máis ben o que estes mozos viñeron a impedir e denunciar. O populismo e a demagoxia están a gobernarnos xa; os "líderes fortes" son os que dominan os partidos e tratan de impor as súas adhesións fiduciarias, puramente emocionais, aos nenos eternos nos que quixeron converternos. Estamos en plena campaña electoral e os españois paséanse entre reclamos publicitarios dos candidatos. Hai algunha dúbida? "Por que di vostede que en Xapón non hai democracia?", preguntábanlle ao novelista Kenzaburo Oé. "Polo sorriso do primeiro ministro". Os estafadores, os violadores, os paidófilos, os caudillos sorrín precisamente así. Roubáronnos até a pureza dos sorrisos.
A Qasba de Tunes, como a porta do Sol, rebelábase xustamente, en nome da democracia, contra toda clase de liderado caudillista. Había alí, como hai aquí, unha afirmación inxenua de democracia pura, clásica, case grega. O historiador Claudio Eliano conta a anécdota dun candidato ateniense que descubriu a un campesiño escribindo o seu nome nas listas dos que debían ser condenados ao ostracismo. "Pero se non me coñeces!", queixouse o oligarca. "Precisamente por iso"., respondeu o campesiño, "para que non chegues a ser coñecido". Na Qasba da Tunicia era moi poderosa esta susceptibilidade fronte a todo o coñecido; ninguén que saíse en televisión, ninguén a quen os manifestantes recoñecesen, era benvido na praza. Eran os descoñecidos os que estaban autorizados para falar e facer propostas; eran os descoñecidos os que tiñan a autoridade que o mercado -e o seu xemelgo político, o electoralismo- acumula, ao contrario, nas caras famosas. Pero resulta que os descoñecidos somos nós; os descoñecidos son os "calquera" aos que eses candidatos riseiros piden o voto para excluílos logo dos centros de decisión. Na Qasba da Tunicia, como na Porta do Sol de Madrid, hai unha tentativa de democratizar a vida pública devolvendo a soberanía aos descoñecidos. Ninguén pode negar os riscos nin os límites desta aposta, pero ninguén pode tampouco negar sen fraude que esta "revolución contra os coñecidos" constitúe precisamente unha denuncia do populismo mercantil e a demagoxia electoralista, os dous trazos centrais das institucións políticas do capitalismo.
Os mozos da Qasba de Madrid, das Qasbas de toda España, queren democracia real, pois saben que dela depende o seu futuro e o de toda a humanidade; aínda non saben que esa democracia, como nos lembra Carlos Fernández Liria, é o que outros chamamos sempre comunismo. Terán que descubrilo ao seu modo. Nós, os máis vellos, o que vimos descubrindo desde fai cinco meses, no mundo árabe e agora en Europa, é que "os nosos" -así os chama Xullo Anguita- non son como nós. En Desexo de ser punk, a extraordinaria novela de Belén Gopegui, a adolescente Martina, exemplar vivo desta nova clase social construída nas arestas dos mercados, repróchalle ao seu pai: "non fuches un bo exemplo". Non demos, non, un bo exemplo aos mozos e, a pesar diso, cando desde a esquerda os desprezábamos só un pouco menos do que os despreza Botín ou a Warner, cando criamos definitivamente formateadas todas as subxectividades nun horizonte blindado, son eles os que se levantaron contra a "enchenta de lambetadas" para reclamar unha "revolución" democrática. Martina está na Porta do Sol e poida que tamén fracase, como fracasou o seu pai. Pero que ningún cincuentón de dereitas (nin de esquerdas) veña a dicirlle que tivo a vida fácil; que ningún cincuentón de dereitas (nin de esquerdas) veña a dicirlle que sen loita non se consegue nada neste mundo. A segunda década do século XXI anuncia un futuro terrible, incerto, quizais apocalíptico, pero deparounos xa algunhas sorpresas que deberían rexuvenecernos.
Unha é que, se todo vai tan mal como dicimos, é seguro que haberá resistencia.
Outra é que o que verdadeiramente une é o poder e que a Porta do Sol, pase o que pase, ten xa poder.
E outra é que todas as análises, por agudos e meticulosos que sexan, deixan fóra un residuo que acabará desmentíndoos.
Non haberá unha revolución en España, polo menos de momento. Pero unha sorpresa, un milagre, unha tormenta, unha conciencia nas tebras, un xesto de dignidade na apatía, un acto de coraxe na anuencia, unha afirmación antipublicitaria de mocidade, un berro colectivo de democracia en Europa, non é xa un pouco unha revolución? Todo empezou moitas veces nos últimos 2.000 anos. E cando xa só esperabamos finais, velaquí que en moitos sitios, os máis inesperados, hai xente nova empeñada en comezar de novo.
Non, non o é. Na Tunicia, un pasiño por detrás, aínda se confía en que sexa suficiente con ter constitución, eleccións, parlamento e liberdade de prensa para que haxa democracia. En España, calzada de súpeto con botas de sete leguas, comprendeuse nun lóstrego que as institucións non bastan se quen goberna as vidas dos cidadáns é o mercado e non o parlamento. Estes mozos sen casa, sen traballo, sen partido, asociaron con intuición certeira as "dificultades económicas" ao goberno ditatorial, non dunha persoa concreta, non, senón dunha estrutura económica que desactiva ininterrompidamente todos os mecanismos políticos -da xudicatura aos medios de comunicación- que deberían garantir o xogo democrático. Estes mozos sen futuro souberon espir dun golpe a falacia subcutánea que durante décadas sostivo a lexitimidade do sistema: a identidade entre democracia e capitalismo. Na Tunicia e en Exipto o capitalismo daba paus; en España unhas poucas lambetadas. Ningún réxime económico exaltara tanto a mocidade como valor mercantil e ningún a desprezou tanto como forza real de cambio: mentres a publicidade ofrecía unha e outra vez a imaxe inmutable dun desexo sempre reverdecido, eternamente novo, os mozos españois sufrían o paro, o traballo precario, a descualificación profesional, a exclusión material da vida adulta e, a pouco que se subtraesen ás normas socialmente aceptadas do consumo pequenoburgués, a persecución policial. No mundo árabe, para que non reclamasen unha existencia digna, aos mozos golpeábaselles e metíaselles na prisión; en Europa, para que non reclamen unha existencia digna, ofréceselles comida lixo, televisión lixo, o tempo lixo dos supermercados e as movidas. Na Tunicia, os mozos que non podían acceder a unha vida adulta, eran retidos nos seus corpos a porrazos; en España, os mozos que non poden comprar a súa propia casa nin vender as súas competencias laborais, aínda poden adquirir tecnoloxía barata, roupa barata, pizzas baratas. Retida lonxe dos centros de decisión, desprezada ou sobreexplotada no mercado laboral, moldeada por hábitos homoxéneos de consumo, a mocidade acabou por converterse (en Europa e no mundo árabe) nunha "clase social" que, polas súas propias características materiais, non recoñece límites de idade. Pero equivocarámonos: se a represión non funciona, tampouco serve o que Pasolini chamaba nos anos 70 o "hedonismo de masas". Golpes ou lambetadas, os mozos non aceptan que os traten como a nenos; non se deixan amedrentar ("sen medo", gritan aquí e alí) nin comprar ("non somos mercadorías"). A porta do Sol en Madrid demostra tamén o gran fracaso "cultural" do capitalismo, que quixo manter ás poboacións europeas nunha permanente minoría de idade alimentando só a fame: de chucherías, de imaxes, de intensidades puras. Asustados ou corrompidos, aos nenos podíaselles deixar votar sen perigo de que o seu voto mantivese ningunha relación real coa democracia. Por iso, na Tunicia e en Madrid, os mozos piden precisamente democracia; e por iso, na Tunicia e en Madrid, comprenderon certeramente que a democracia está orgánicamente ligada a esa cousa misteriosa que Kant situaba taxantemente fore dos mercados: a dignidade.
É impresionante -impresionante, si- ouvir berrar a estes mozos apartidistas, sen moita formación ideolóxica ou directamente "ideolofóbicos", a palabra "revolución", como na Qasba de Tunes. Son pacíficos, disciplinados, ordenados, solidarios, pero quéreno cambiar Todo. Queren cambiar o réxime, como na Tunicia: monopolio bipartidista das institucións, corrupción, degradación do sector público, manipulación mediática, impunidade dos responsables da crise. Como na Qasba da Tunicia, todos os partidos institucionais, tamén os de esquerdas, víronse collidos a contrapé ou empuxados fóra de xogo. Os mozos de Sol (e das outras cidades españolas) non representan a ningunha forza política nin se senten representados por ningunha forza política. Pero o erro -claramente instrumentalizado polos que senten ameazados polo estalido- é pensar que nos atopamos ante un rexeitamento, e non ante unha reivindicación, da política. Á luz de experiencias históricas precedentes poderiamos concluír que o desprestixio das institucións e da clase dirixente franquea o paso ás solucións populistas ou demagóxicas e á irrupción dun "líder forte" cuxa vontade desate máxicamente todos os nós e resolva milagrosamente todos os problemas. É o fascismo clásico. Pero o fascismo clásico, cuxa sombra se inchaba xa no horizonte, é máis ben o que estes mozos viñeron a impedir e denunciar. O populismo e a demagoxia están a gobernarnos xa; os "líderes fortes" son os que dominan os partidos e tratan de impor as súas adhesións fiduciarias, puramente emocionais, aos nenos eternos nos que quixeron converternos. Estamos en plena campaña electoral e os españois paséanse entre reclamos publicitarios dos candidatos. Hai algunha dúbida? "Por que di vostede que en Xapón non hai democracia?", preguntábanlle ao novelista Kenzaburo Oé. "Polo sorriso do primeiro ministro". Os estafadores, os violadores, os paidófilos, os caudillos sorrín precisamente así. Roubáronnos até a pureza dos sorrisos.
A Qasba de Tunes, como a porta do Sol, rebelábase xustamente, en nome da democracia, contra toda clase de liderado caudillista. Había alí, como hai aquí, unha afirmación inxenua de democracia pura, clásica, case grega. O historiador Claudio Eliano conta a anécdota dun candidato ateniense que descubriu a un campesiño escribindo o seu nome nas listas dos que debían ser condenados ao ostracismo. "Pero se non me coñeces!", queixouse o oligarca. "Precisamente por iso"., respondeu o campesiño, "para que non chegues a ser coñecido". Na Qasba da Tunicia era moi poderosa esta susceptibilidade fronte a todo o coñecido; ninguén que saíse en televisión, ninguén a quen os manifestantes recoñecesen, era benvido na praza. Eran os descoñecidos os que estaban autorizados para falar e facer propostas; eran os descoñecidos os que tiñan a autoridade que o mercado -e o seu xemelgo político, o electoralismo- acumula, ao contrario, nas caras famosas. Pero resulta que os descoñecidos somos nós; os descoñecidos son os "calquera" aos que eses candidatos riseiros piden o voto para excluílos logo dos centros de decisión. Na Qasba da Tunicia, como na Porta do Sol de Madrid, hai unha tentativa de democratizar a vida pública devolvendo a soberanía aos descoñecidos. Ninguén pode negar os riscos nin os límites desta aposta, pero ninguén pode tampouco negar sen fraude que esta "revolución contra os coñecidos" constitúe precisamente unha denuncia do populismo mercantil e a demagoxia electoralista, os dous trazos centrais das institucións políticas do capitalismo.
Os mozos da Qasba de Madrid, das Qasbas de toda España, queren democracia real, pois saben que dela depende o seu futuro e o de toda a humanidade; aínda non saben que esa democracia, como nos lembra Carlos Fernández Liria, é o que outros chamamos sempre comunismo. Terán que descubrilo ao seu modo. Nós, os máis vellos, o que vimos descubrindo desde fai cinco meses, no mundo árabe e agora en Europa, é que "os nosos" -así os chama Xullo Anguita- non son como nós. En Desexo de ser punk, a extraordinaria novela de Belén Gopegui, a adolescente Martina, exemplar vivo desta nova clase social construída nas arestas dos mercados, repróchalle ao seu pai: "non fuches un bo exemplo". Non demos, non, un bo exemplo aos mozos e, a pesar diso, cando desde a esquerda os desprezábamos só un pouco menos do que os despreza Botín ou a Warner, cando criamos definitivamente formateadas todas as subxectividades nun horizonte blindado, son eles os que se levantaron contra a "enchenta de lambetadas" para reclamar unha "revolución" democrática. Martina está na Porta do Sol e poida que tamén fracase, como fracasou o seu pai. Pero que ningún cincuentón de dereitas (nin de esquerdas) veña a dicirlle que tivo a vida fácil; que ningún cincuentón de dereitas (nin de esquerdas) veña a dicirlle que sen loita non se consegue nada neste mundo. A segunda década do século XXI anuncia un futuro terrible, incerto, quizais apocalíptico, pero deparounos xa algunhas sorpresas que deberían rexuvenecernos.
Unha é que, se todo vai tan mal como dicimos, é seguro que haberá resistencia.
Outra é que o que verdadeiramente une é o poder e que a Porta do Sol, pase o que pase, ten xa poder.
E outra é que todas as análises, por agudos e meticulosos que sexan, deixan fóra un residuo que acabará desmentíndoos.
Non haberá unha revolución en España, polo menos de momento. Pero unha sorpresa, un milagre, unha tormenta, unha conciencia nas tebras, un xesto de dignidade na apatía, un acto de coraxe na anuencia, unha afirmación antipublicitaria de mocidade, un berro colectivo de democracia en Europa, non é xa un pouco unha revolución? Todo empezou moitas veces nos últimos 2.000 anos. E cando xa só esperabamos finais, velaquí que en moitos sitios, os máis inesperados, hai xente nova empeñada en comezar de novo.
Nenhum comentário:
Postar um comentário