28/11/2011

Austeridade europea, de novo 1931?

Fabian Lindner. Artigo tirado de SinPermiso (aquí). Relacionados: aquí, aquí e aquí.

Na actual crise da débeda, Alemaña son os Estados Unidos de 1931. A historia alemá demostra que forzar a caída da economía doutros países non augura outra cousa que problemas no futuro.

Un país enfróntase a un abismo económico: o goberno atópase ao bordo da bancarrota e pon en práctica feroces medidas políticas de austeridade; os empregados sofren grandes recortes salariais e os impostos aumentan de forma drástica; a economía esborrállase e dispáranse as taxas de desemprego; a xente peléxase na rúa mentres se derruban os bancos e o capital internacional foxe do país. Grecia en 2011? Non, Alemaña en 1931.

O xefe do goberno non se chama Lucas Papadimos senón Heinrich Brüning. O "chanceler da fame" recorta por decreto o gasto público, ignorando ao Parlamento, mentres o PIB cae sen fondo. Dous anos máis tarde Hitler chegará ao poder, oito anos despois comezará a II Guerra Mundial. A situación política actual aínda é distinta, pero os paralelismos económicos son terroríficos.

Como nos actuais países da crise, o problema chave de Alemaña radicaba na débeda externa. Os EUA  eran o maior acredor de Alemaña, as débedas alemás cifrábanse en dólares. Desde mediados dos anos 20, o seu goberno pedira  prestadas grandes sumas no exterior para facer fronte aos gastos das reparacións de guerra destinados a Franza e Gran Bretaña. O crédito externo financiou tamén os ruxintes anos vinte de Alemaña, o boom económico posterior á hiperinflación de 1923. Do mesmo xeito que hoxe España, Irlanda e Grecia, o auxe da década de 1920 debeuse a unha burbulla crediticia.

A burbulla rebentou cando os mercados financeiros afundíronse en 1929. Os investidores e banqueiros norteamericanos víronse seriamente afectados, perderon a confianza e reduciron os seus riscos, sobre todo os seus investimentos en activos europeos. O fluxo crediticio cara a Alemaña, Austria e Hungría detívose de súbito. Os investidores norteamericanos non querían reichsmarks -a divisa alemá- senón dólares, unha moeda que o Reichsbank alemán non podía imprimir. A retirada do dólar de Alemaña -sobre todo dos depósitos bancarios alemáns- levou rapidamente ao esgotamento das reservas de divisas do Reichsbank.

Para poder gañar dólares, Alemaña tiña que converter en superávit o seu enorme déficit por conta corrente. Porén como hoxe os países da crise, Alemaña atopábase atrapada nun sistema de divisas con taxas de cambio fixas, o patrón ouro, e non podía devaluar a súa moeda. Con todo, aínda abandonando o patrón ouro, o chanceler Brüning e os seus asesores económicos temían os efectos inflacionarios dunha desvalorización e unha repetición da hiperinflación de 1923.

Sen liquidez en dólares do exterior, a única maneira en que podían darlle a volta á conta corrente era unha feroz deflación de salarios e custos. En dous anos, Brüning recortou o gasto público nun 30%. O chanceler subiu os impostos e os gastos de seguridade social ante un desemprego e unha pobreza crecentes. O PIB real caeu nun 8% en 1931 e nun 13% un ano despois, o paro subiu até o 30% e o diñeiro seguiu espallándose fóra do país. A conta corrente pasou dun inmenso déficit a un pequeno superávit.

Porén non había suficientes dólares dispoñíbeis nos mercados do mundo. En 1939, o Congreso norteamericano introducira o arancel Smoot-Hawley para impedir a entrada de importacións. Os países con débeda en dólares quedaron illados do mercado norteamericano e non puideron seguir pagando as súas débedas. A situación non mellorou cando o presidente Hoover propuxo unha moratoria dun ano para toda a débeda externa de Alemaña. Á moratoria opuxéronse Franza -que insistía no pago das reparacións de guerra alemás- e o Congreso norteamericano. Cando o Congreso aprobou finalmente a moratoria en decembro de 1931 era demasiado reducida e chegou demasiado tarde.

No verán de 1931, os bancos alemáns comezaron a fallar, levando tanto á contracción do crédito como aos enormes paquetes de axuda pública para salvar aos bancos máis grandes. Os bancos tiveron que fechar e o goberno declarou a suspensión de pagos sobre as súas débedas. A moratoria de Hoover e unha política de expansión fiscal con Von Papen, sucesor de Brüning, chegaron demasiado tarde: as bancarrotas e o desemprego seguiron aumentando e os nazis gañaron terreo político.

Os paralelismos coa actual situación económica son aterradores: Grecia, Irlanda e Portugal teñen que aplicar feroces políticas de austeridade baixo presión dos países acredores e os mercados financeiros co fin de transformar os seus balances por conta corrente de déficit en superávit; o desemprego grego atópase nun 18%, o de Irlanda está nun 14% e o de Portugal nun 12%, o de España chega até o 22%. E os que poderían axudar non fan o suficiente: Alemaña e os banqueiros centrais alemáns esixen unha austeridade drástica e só ofrecen a cambio consellos e axuda insuficiente, demasiado pouco, demasiado tarde, hoxe igual que entón.

Moito se faría por Alemaña en 1931 se os EUA -e tamén Franza- proporcionasen a liquidez necesaria aos bancos alemáns e ao seu goberno. Talvez púidose evitar a radicalización política. Pero os EUA estaban  tornándose isolacionistas. Non querían implicarse nos desordenados asuntos de Europa.

Hoxe desempeña Alemaña o papel dos EUA. Tanto o parlamento como o goberno dubidan en proporcionar a axuda necesaria para os países da crise: no seo do FESF, Alemaña está disposta a garantir só até 211.000 millóns de préstamos aos países da crise. Con isto non é suficiente. En 2008 as garantías para o sistema bancario alemán foron de 480.000 millóns.

Alemaña insiste aínda nos seus actuais superávits de conta corrente. Estes son, por definición, os déficits dos países da crise. Por tanto, non deixan que estes países poidan conseguir o diñeiro necesario para cubrir a súa débeda. Polo tanto, Alemaña oponse ferozmente a créditos de liquidez por parte do BCE. Os economistas alemáns e os banqueiros centrais xustifican a pasividade do BCE pola ameaza de inflación. Mais mesturan as leccións históricas da hiperinflación de Alemaña en 1923 coa súa crise de deflación e desemprego de 1931.

Este erro de xuízo pode volverse facilmente en contra: en toda Europa a reputación de Alemaña vai xa decaendo, aumentan de forma drástica as tensións políticas nos países da crise con cifras inéditas de paro, e a ruptura cada vez máis probable da eurozona ameazaría a economía de Alemaña, especialmente os seus bancos e exportacións.

Os EUA. aprenderon duramente a lección de que debían facerse responsábeis da estabilidade económica mundial. A II Guerra Mundial foi unha das consecuencias da crise de 1930 que poderían evitarse.

Despois de fracasar á hora de estabilizar o sistema económico mundial a principios dos anos 30, para 1945  os EUA  aprenderan que só a cooperación económica podía levar a un mundo próspero e en paz. Mediante o Plano Marshall e a apertura dos seus mercados ás exportacións europeas, permitiron a Europa reconstruír a súa destruída economía. Mentres tanto, os exportadores norteamericanos aproveitaron a ansia europea de investimentos e bens de consumo.

Até principios dos anos 70 do pasado século, os EUA dirixiron o sistema de comercio e divisas internacionais -o sistema de Bretton Woods-, garantindo así a prosperidade económica, un libre mercado con equidade social e, deste xeito, os requisitos económicos previos da socialdemocracia.

Tanto a opinión pública como os políticos de Alemaña deberían aprender da historia. A solidariedade cos países da crise vai a longo prazo en interese de Alemaña. O goberno alemán debería deixar de abusar do seu poder de ditar o declive económico a outras nacións. A alternativa é o estancamento económico e o aumento das tensións entre as nacións europeas. Aínda resoa o veredicto: os que non aprenden da historia están condenados a repetila.

Nenhum comentário: