Ensinanza pública e democracia

Josep Fontana. Artigo tirado de Fírgoa (aquí) e traducido por nós para o galego. Léanse tamén estoutros dous artigos, un sobre "O botín da educación secundaria" (aquí) e outro de Filipe Díez (aquí).

Nun artigo sobre a insensatez dunhas políticas de austeridade que en lugar de remediar a crise o que fan é perpetuala, Paul Krugman sinalaba que a parte fundamental dos recortes en gasto público recae sobre a educación, aínda que "deixar sen traballo por centos de miles de mestres non parece o mellor modo de conquistar o futuro".

O máis grave é que estes recortes preséntansenos como unha medida transitoria, como unha consecuencia obrigada da crise, superada a cal todo volverá ser como antes, cando en realidade hai motivos fundados para sospeitar que do que se trata é de aproveitar a crise para realizar unha "reforma da educación" en que só se manteña como gratuíta un ensino destinado a formar peonaxe, mentres a formación superior reservarase a quen poidan custearse as elevadas taxas que haberán de esixir unhas universidades que recibirán cada vez menos recursos públicos.

Isto púidose ver con claridade no caso de Estados Unidos, onde o movemento de "reforma" comezou moito antes da crise, co obxectivo declarado de substituír a educación pública pola concertada. Como declarou Teri Adams: "O noso obxectivo final é pechar as escolas públicas e deixar tan só escolas privadas, devolvendo a responsabilidade polo pago aos pais e a organizacións privadas de beneficencia".

Estas "organizacións privadas" son fundacións "benéficas" como a Bill and Melinda Gates Foundation, que figura en primeira liña na loita contra a escola pública e a favor de escolas xestionadas con criterios empresariais, onde os profesores, sometidos a unhas condicións de contratación precarias, están destinados á tarefa de comunicar uns contidos previamente fixados, nun ensino que aspira tan só a transmitir coñecementos puntuais, cuxa adquisición poida controlarse con exames e probas. Moitas destas escolas concertadas confían a empresas especializadas as tarefas de contratar ao profesorado, desenvolver os programas de estudo e manter a disciplina.

Con programas semellantes actúan a Walton Family Foundation (dos propietarios dos almacéns Wal-Mart, a maior empresa privada do mundo polo número dos seus empregados, que se distinguiu sempre pola súa oposición aos sindicatos), a Broad Foundation (ligada a AIG) ou a Dick and Betsy DeVos Foundation (dos propietarios de Amway; Betsy DeVos é irmá de Erik Prince, o fundador da empresa militar Blackwater, responsábel de numerosos crimes en Iraq e Afganistán).

Que o propósito da "reforma da educación" sexa desenvolver un sistema eficaz de adoctrinamiento de valores resulta aínda máis visíbel na universidade, onde a escaseza crecente dos recursos públicos favorece a actuación de fundacións empeñadas en realizar o programa, que a Universidade de Cervera defendía xa en 1827, de combater contra "a perigosa novidade de discorrer".

Neste terreo destaca a actuación de Charles Koch, propietario dunha das maiores fortunas de Estados Unidos, que rexeitou a suxestión de Warren Buffett de que os ricos pagasen máis impostos, porque prefire empregar o seu diñeiro en actividades como as de financiar candidatos de dereitas nas eleccións ou influír no ensino superior da economía e en combater desde a universidade os estudos achega do cambio climático, para evitar que se implanten uns controis ambientais que prexudicarían ás súas industrias, que figuran entre as máis contaminantes de Estados Unidos.

Díxose que controla na práctica a George Mason University, onde o vicepresidente executivo de Koch Industries, Richard Fink, insignia na facultade de Economía, e sábese que financia proxectos e bolsas noutras moitas. En Troy University, por exemplo, participou nunha doazón de 3,6 millóns de dólares destinada a crear un centro de economía dedicado a combater a idea de que as crises económicas pódense evitar regulando os mercados.

No caso da Florida State University consta que a Fundación Charles Koch ofreceu millóns de dólares para o departamento de Economía, a condición de que os candidatos contratados para ensinar debían ser aprobados por un comité designado pola fundación (que rexeitou a un 60% dos suxeridos pola universidade) e de que podería retirar os fondos se non estaba de acordo cos resultados alcanzados.

Ao que conduce unha evolución semellante do ensino pódese advertir no ocorrido en Chile, onde a privatización realizada por Pinochet, que os gobernos da Concertación deixaron sen emenda, deu lugar a que o que empezou como unha protesta dos estudantes, queixosos dunha educación que "séguese reducindo ao adestramento de habilidades funcionais para o mundo laboral e debilita a formación de persoas que poidan converterse en cidadáns e cidadás activos e críticos", acabou transformándose nun conflito social de grande amplitude.

Que as cousas se están planeando entre nós coas mesmas intencións revélano as palabras de Esperanza Aguirre, que anuncian un futuro en que, con crise ou sen ela, "non todo o ensino" vai ser gratuíto.

Defender hoxe a causa do ensino público contra unha reforma disfrazada de austeridade é unha condición necesaria para preservar mañá a democracia.