Pankaj Mishra. Artigo tirado de SinPermiso e traducido por nós para o galego desde o castelán (aquí). O autor indio do artigo ten varios ensaios literarios e políticos e o volume Temptations of the West, publica este ano The Awakening in Asia and the Remaking of the Modern World.
No ano 2008 atopeime en Beiying co novelista chinés Yu Hiua pouco despois da súa volta de Nepal, onde os revolucionarios inspirados por Mao Zedong derrubaran á monarquía. Novo garda vermello durante a Revolución Cultural, Yu Hua, como moitos chineses da súa xeración, ten opinións sumamente complicadas sobre Mao. Con todo, quedou asombrado, segundo contoume, ao ouvir aos maoístas nepalíes cantar as cancións da súa mocidade maoísta, sentimentos que non esperaba volver escoitar na súa vida.
De feito, o éxito dos maoístas nepalíes non é máis que un sinal do "regreso" de Mao. No centro da India, grupos armados que se denominan con orgullo maoístas controlan amplas franxas de territorio, e resisten ferozmente os intentos do goberno indio de converter os bosques da rexión, ricos en recursos, en lugar seguro para as actividades mineiras das que, de acordo cun recente informe da revista Foreign Policy, dependen hoxe "empresas globais de primeira orde como Toyota e Coca-Cola".
E -como para non ser menos que os admiradores foráneos de Mao- algúns chineses comezaron a despregar o recordo aínda profundamente ambiguo de Mao en China. Mandando frases de Mao nas mensaxes de texto dos móbiles, emitindo cancións "vermellas" nas emisoras de radio e televisión do Estado, e enviando aos estudantes universitarios ao campo. Bo Xilai, o ambicioso xefe do Partido Comunista do municipio sudoccidental de Chongqing, está a dirixir un inesperado renacer de Mao en China.
Foi o "regreso" de Marx, máis que o de Mao, o que se anunciou en círculos académicos e xornalísticos tras a crise financeira de 2008. E é certo que os teóricos marxistas, máis que o mesmo Marx, anticiparon os problemas da excesiva acumulación de capital, e observaron como os investidores ansiosos e oportunistas provocan un desenvolvemento desigual en rexións e nacións, enriquecendo a uns poucos e empobreciendo a moitos outros. Pero o marxismo "sinoizado" e práctico, que conta cun manual para a rebelión armada, parece falar máis directamente a moita xente de países pobres.
Resulta tentador denunciar a Mao como un monstro e descualificar aos maoístas de hoxe como xente non menos criminalmente ilusa que as guerrillas de Sendero Luminoso ou os Jemeres Vermellos. Desde logo, o grao de violencia que Mao inflixiu a China empequeñece outros crimes e desastres cometidos no curso da construción da nación nos últimos dous séculos. Porén a modernización económica e política doutros lugares tamén se cobrou un terríbel custo humano en pobos supostamente atrasados. Só no último século morreron millóns de persoas por mor de conflitos políticos ou fames negras e foron brutalmente desposuídas e culturalmente desarraigadas nunha vasta zona de territorio asiático, de Turquía e Irán a Indonesia e Taiwan. Toda nación-estado blanquea as abominacións dos seus fundadores. Con todo, a influencia dos primeiros construtores das nacións poscoloniais parece hoxe severamente restrinxida. Apenas hai quen atenda aos Pancasila [1] de Sukarno como orientación política, ou busque inspiración, como fixeron un día Nasser e Jinnah, no nacionalismo republicano de Ataturk. De maneira que as denuncias de Mao non chegan moi lonxe á hora de explicar o seu perdurábel atractivo dentro e fóra de China.
De feito, o éxito dos maoístas nepalíes non é máis que un sinal do "regreso" de Mao. No centro da India, grupos armados que se denominan con orgullo maoístas controlan amplas franxas de territorio, e resisten ferozmente os intentos do goberno indio de converter os bosques da rexión, ricos en recursos, en lugar seguro para as actividades mineiras das que, de acordo cun recente informe da revista Foreign Policy, dependen hoxe "empresas globais de primeira orde como Toyota e Coca-Cola".
E -como para non ser menos que os admiradores foráneos de Mao- algúns chineses comezaron a despregar o recordo aínda profundamente ambiguo de Mao en China. Mandando frases de Mao nas mensaxes de texto dos móbiles, emitindo cancións "vermellas" nas emisoras de radio e televisión do Estado, e enviando aos estudantes universitarios ao campo. Bo Xilai, o ambicioso xefe do Partido Comunista do municipio sudoccidental de Chongqing, está a dirixir un inesperado renacer de Mao en China.
Foi o "regreso" de Marx, máis que o de Mao, o que se anunciou en círculos académicos e xornalísticos tras a crise financeira de 2008. E é certo que os teóricos marxistas, máis que o mesmo Marx, anticiparon os problemas da excesiva acumulación de capital, e observaron como os investidores ansiosos e oportunistas provocan un desenvolvemento desigual en rexións e nacións, enriquecendo a uns poucos e empobreciendo a moitos outros. Pero o marxismo "sinoizado" e práctico, que conta cun manual para a rebelión armada, parece falar máis directamente a moita xente de países pobres.
Resulta tentador denunciar a Mao como un monstro e descualificar aos maoístas de hoxe como xente non menos criminalmente ilusa que as guerrillas de Sendero Luminoso ou os Jemeres Vermellos. Desde logo, o grao de violencia que Mao inflixiu a China empequeñece outros crimes e desastres cometidos no curso da construción da nación nos últimos dous séculos. Porén a modernización económica e política doutros lugares tamén se cobrou un terríbel custo humano en pobos supostamente atrasados. Só no último século morreron millóns de persoas por mor de conflitos políticos ou fames negras e foron brutalmente desposuídas e culturalmente desarraigadas nunha vasta zona de territorio asiático, de Turquía e Irán a Indonesia e Taiwan. Toda nación-estado blanquea as abominacións dos seus fundadores. Con todo, a influencia dos primeiros construtores das nacións poscoloniais parece hoxe severamente restrinxida. Apenas hai quen atenda aos Pancasila [1] de Sukarno como orientación política, ou busque inspiración, como fixeron un día Nasser e Jinnah, no nacionalismo republicano de Ataturk. De maneira que as denuncias de Mao non chegan moi lonxe á hora de explicar o seu perdurábel atractivo dentro e fóra de China.
Dito isto, pouco misterio parece ter a invocación que fai hoxe de Mao unha nova xeración de dirixentes chineses, que recentemente se remitiron a Confucio como fonte de lexitimidade ideolóxica. O recurso a Mao é un exemplo do oportuno populismo ao que acoden unhas clases dominantes inseguras. Como icona da nova China, Mao parece tan anodino como o xogador de baloncesto Yao Ming e o campión de tenis Li Na, gañador do Open francés. Pero para moita xente fóra de China hai outro Mao, moito máis perigoso, e non é o precipitado instigador do Gran Salto Adiante ou o cínico perpetrador da Revolución Cultural tampouco. Para eles, tal como escribe Hu Yua nun libro de próxima aparición, "o que Mao fixo en China non é tan importante, o que importa é que as súas ideas conservan a súa vitalidade e que, como sementes plantadas nun chan acolledor, 'enraízan, florecen e dan froito' ".
Mao estabeleceu estas ideas portátiles bastante antes do seu desastroso reinado como case-emperador de China. Certamente, foi o seu diagnóstico, así como a cura proposta por el para os males da China prerrevolucionaria en breves tratados como o Informe sobre unha investigación do movemento campesiño en Hunán (1927), Sobre a guerra de guerrillas (1937) e Sobre a guerra prolongada (1938) os que lle outorgaron unha vantaxe decisiva sobre os seus numerosos rivais chineses.
Ao comezo da súa carreira identificou como inimigo o nexo entre as elites feudais do interior e os capitalistas das cidades costeiras, mobilizando logo con éxito a un exército "do pobo" a fin de destruílo. A teoría e a praxe de Mao tiveron sempre máis probabilidades de exercer maior atractivo que o marxismo clásico, de orientación urbana, en moitos países agrarios, nos que elites minúsculas, a miúdo con axuda do exterior, dominaban a unha poboación composta en boa medida de campesiños.
Fai case medio, grupos nacionalistas de Vietnam e Cuba caeron na conta con éxito da estratexia de Mao de rodear as cidades desde o campo. Hoxe son os globalizadores económicos, que rodean o campo desde as cidades, os que proporcionan un chan de novo receptivo á teoría e praxe de Mao. Lonxe de converterse en cousa irrelevante, transformáronse en algo outra vez atractivo para moita xente que sente activamente vitimizada, máis que "relegada", por un capitalismo expansionista.
Un caso pertinente é o da insurxencia maoísta dos bosques do centro da India, que se nutre da desapiadada decisión do goberno indio de abrir as grandes reservas minerais da rexión a corporacións privadas e multinacionais. Os maoístas indios que articulan a retórica de Mao Zedong sobre "compradores" locais e imperialistas estranxeiros poden parecerlles patéticos a quen se imaxinan que todo o mundo adaptarase nalgún momento á adoración da democracia liberal e o Ipad. Pero os maoístas, aínda que a miúdo corruptos e brutais, atoparon unha base popular entre os millóns de persoas dos pobos indíxenas (os chamados adivasi), [2] para quen até a fráxil seguridade dunha economía de subsistencia quedou destruída polo nexo entre as corporacións globais e os seus executores indios.
O escritor indio Shashank Kela apunta un dato crucial respecto ao maoísmo indio e as súas tropas adivasi: "Son as súas circunstancias vitais, máis que a súa ideoloxía, as que empuxan aos seus seguidores a unha batalla desesperada, nas últimas, contra o Estado, antes que aceptar o despoxamento". Tal como escribe Kela, "a minería e a industria pesada desprazaron a esas comunidades, destruíron o seu medio de vida, foron incapaces de proporcionarlles empregos e os disgregaron para que acabasen uníndose á crecente masa laboral de xornaleiros emigrantes, un océano de seres humanos empobrecidos e esgotados polo traballo, reducidos a aceptar os empregos peor pagados nas cidades e o campo".
Dista de estar claro como acabarán a insurxencia maoísta e os intentos de suprimila por parte dos paramilitares indios, que se cobraron máis de dez mil vidas na última década. Tras o derrocamento do Estado monárquico, os maoístas nepalíes decidiron tomar parte nas eleccións. É pouco probábel que os maoístas indios abandonen a súa resistencia armada nun próximo futuro.
E o Estado indio atópase con que lle resulta imposíbel suprimilos manu militari. Que os beneficios da globalización económica vaian empezar a fluír súbitamente sobre as súas maiores vítimas é aínda máis inconcibíbel nos bosques do centro da India que nas cidades post-industriais da Norteamérica do medio Oeste.
"Non teñen a menor oportunidade", escribe Kela acerca dos adivasi maoístas, un dos pobos considerados superfluos polo capitalismo industrial, "de chegar xamais a converterse en proletariado fabril". Adivíñase un longo e sanguento punto morto; e mentres que o maoísmo pode quedar reducido a un estado de case total insignificancia como doutrina de Estado en China, parece seguro que moitos recunchos do mundo poden seguir sendo maoístas durante moi longo tempo.
Notas do t.:
[1] Pancasila, literalmente "cinco principios" en sánscrito, é o nome que reciben os fundamentos que constitúen a filosofía do estado indonesio desde a súa independencia como Estado moderno: monoteísmo, xustiza humana, unidade nacional, democracia e benestar social. [2] Adivasi é o termo xenérico (sánscrito, nepalí e hindi) usado para un conxunto heteroxéneo de grupos étnicos e tribais que constitúen a poboación aborixe da India e que comprenden unha minoría indíxena substancial do país. A palabra utilízase no mesmo sentido en Nepal, o mesmo que o termo yanayati (...) As sociedades adivasi atópanse sobre todo nos estados de Kerala, Orissa, Madhya Pradesh, Chattisgarh, Rajastán, Guyarat, Majarashtra, Andhra Pradesh, Bijar, Jharkhand, Bengala Occidental, Mizoran e outros estados do nordés, así como nas illas Andamán e Nicobar. Moitos pequenos grupos tribais son sumamente sensíbeis á degradación ecolóxica causada pola modernización. Tanto as actividades forestais como a agricultura intensiva resultaron moi lesivas para os bosques que garantiran a súa secular práctica de talla e queima controladas. Estes pobos están oficialmente recoñecidos como "tribos programadas" no Quinto Programa da Constitución da India, e a miúdo figuran agrupados coas castes programadas na categoría "Castes e tribos programadas" que poden ser obxecto de medidas de discriminación positiva.
Nenhum comentário:
Postar um comentário